Στην παθολογία του εμφύλιου πολέμου ο Θουκυδίδης (Κερκυραϊκά 3,82-83) αποκαλύπτει, με ανατομική νηφαλιότητα, κοντά σε άλλα εμπράγματα συμπτώματα απάνθρωπης εμπάθειας, και σημασιολογικά πάθη κάποιων κρίσιμων λέξεων, όπου επιχειρείται και πραγματοποιείται εσκεμμένη διαστροφή ονομάτων και νοημάτων. Γράφει μεταξύ άλλων (μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου):
«Αι πόλεις λοιπόν μαστιζόμεναι από στάσεις […] κατήντησαν να μεταβάλλουν αυθαιρέτως την καθιερωμένη σημασίαν των λέξεων, δια των οποίων δηλούνται τα πράγματα. Τωόντι, η μεν παράλογος τόλμη εθωρήθη ως ανδρεία […], η προνοητική διστακτικότης ως εύσχημος δειλία, η σωφροσύνη ως πρόσχημα ανανδρίας, η διά κάθε τι σύνεσις ως βραδυκινησία […] Οι περισσότεροι τωόντι άνθρωποι επροτίμων να είναι αχρείοι και να ονομάζονται επιτήδειοι, παρά να είναι χρηστοί και να λέγονται ευήθεις […] Αιτία όλων αυτών ήτο η δίψα της εξουσίας, την οποία γεννά η πλεονεξία, η φιλαρχία και το φατριαστικό πνεύμα».
Μπορεί να μην έχουμε φτάσει στο οριακό αυτό σημείο ως τακτικό μέλος της εύζωνης Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά φαίνεται να το πλησιάζουμε, εξαιτίας της (εγκόσμιας και παγκόσμιας, οικονομικής και πολιτικής) κρίσης. Από την άποψη αυτή ωφέλιμη θα ήταν η σύνταξη λιλιπούτειου επίκαιρου λεξικού, με καμιά δεκαριά το πολύ λήμματα, όπου να συγκαταλέγονται οπωσδήποτε οι λέξεις: πτώχευση, και χρεοκοπία. Οι οποίες, με την καταχρηστική τους κυκλοφορία τον τελευταίο καιρό, προκαλούν, εκτός του πανικού, και εύλογη απορία ως προς το τι ακριβώς εννοούνκυρίως υπονοούν. Στο μεταξύ ευκταίο είναι να μην περιφρονηθούν κάποια εξ ορισμού αφελή ερωτήματα, του τύπου: Ισχύει ο συλλογισμός ότι, για να πτωχεύσει κάποιος, πρέπει να είναι (ή να υπήρξε) πλούσιος, έστω εύπορος; Οπότε οι φτωχοί δεν κινδυνεύουν, αφού γι΄ αυτούς δεν τίθεται θέμα πτώχευσης, απειλούνται όμως οι κατά το λεγόμενο έχοντες και κατέχοντες, και σ΄ αυτούς θα πρέπει να στρέφεται η συμπάθειά μας. Για τους πραγματικά φτωχούς χρειάζεται ίσως μια άλλη λέξη, που να δηλώνει την πραγματική τους κατάσταση, ώστε να μην αισθάνονται πως, επιπλέον της φτώχειας τους, εμπαίζονται. Εκτός και αν, για να λύσουμε το παράλογο της ταυτολογίας (πτωχεύει ο φτωχός) καταφύγουμε σε παραθετικά, σε δύο όμως ομόγλωσσες σειρές, για να μη μείνουν και οι πλούσιοι αδικημένοι. Πρώτη σειρά: φτωχοί, φτωχότεροι, πολύ φτωχοί. Δεύτερη σειρά: λίγο φτωχοί, ελάχιστα φτωχοί, καθόλου φτωχοί.
Εστω, δεχόμαστε ότι όλοι οι έλληνες πολίτες απειλούνται σήμερα με πραγματική ή φανταστική πτώχευση· αναλόγως. Τι συμβαίνει όμως με τη συνταγμένη (μήπως ασύντακτη;) πολιτεία μας, ή, όπως συνηθέστερα λέγεται και γράφεται, με τη χώρα μας; Πτωχεύει και αυτή; της κόβονται και αυτής επιδόματα; της ελαττώνονται μισθοί και σύνταξη; Τι ακριβώς εννοούμε, όταν λέμε ότι η χώρα, στο σύνολό της και εξ αδιαιρέτου, κινδυνεύει με πτώχευση; Μήπως πρόκειται τελικώς για σκόπιμη ακυριολεξία; Μήπως στην περίπτωσή της αρμόζει καλύτερα η λέξη «χρεοκοπία»; Αναγκαία λοιπόν η προσφυγή σε γενικά και ειδικά λεξικά. Περιορίζομαι στο οικειότερο και σεμνότερο λεξικό Τριανταφυλλίδη.
Προηγείται η «χρεοκοπία», το ερμήνευμα της οποίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αντιγράφω επακριβώς: «1. παράνομη ή γενικά σκόπιμη πτώχευση: δόλια/ απλή. 2. ολοκληρωτική αποτυχία ενός πολιτικού/ μιας κυβέρνησης/ μιας ιδεολογίας». Περιττά τα πολλά σχόλια: συνώνυμη ενμέρει η «χρεοκοπία» της «πτώχευσης», διακρίνεται για τον παράνομο, σκόπιμο και ενίοτε δόλιο χαρακτήρα της, όταν μάλιστα εμφανίζεται στον χώρο της πολιτικής, της διακυβέρνησης και της ιδεολογίας.
Ελαφρώς σκανδαλιστικό είναι και το ερμήνευμα της λέξης «πτώχευση». Αντιγράφω και πάλι ακριβώς: «η κατάσταση μιας οικονομικής επιχείρησης, ιδίως εμπορικής, της οποίας η αδυναμία να αντεπεξέλθει στις οικονομικές της υποχρεώσεις διαπιστώθηκε από το αρμόδιο δικαστήριο και ανακοινώθηκε επίσημα/εικονική». Πού το πάω; Δεν το πάω, με πάει. Χρειάζεται ίσως μεγαλύτερη προσοχή στην υπεύθυνη τουλάχιστον χρήση των δύο αυτών όρων, όταν και όπου αυτοί διασπείρονται με επιθετική ή αμυντική πρόθεση. Αλλιώς προκύπτουν έντονες υποψίες για σκόπιμη ή άσκοπη παραπλάνηση, οι οποίες, αν ενεργοποιηθούν, είναι πιθανόν να προκαλέσουν έκρυθμες αντιδράσεις.
Υστερόγραφο: αν τα «σαδιστικά» μέτρα οικονομικής σταθεροποίησης πρόκειται όντως να κλιμακωθούν στα επόμενα δέκα χρόνια, όπως λέγεται και γράφεται επισήμως, τότε οι διάγοντες την οψιμότερη φάση της επίγειας ζωής τους θα πρέπει να τα συναποκομίσουν στον υπόγειο λάκκο τους. Μήπως μπορεί να ληφθεί γι΄ αυτούς κάποια ευνοϊκότερη πρόνοια; Το δικαίωμα έστω της προσωρινής αποχής, και βλέπουμε.
