Το αρχαιότερο τεχνικό έργο της Ελλάδας, πιθανόν μάλιστα και του κόσμου, βρίσκεται στο σπήλαιο της Θεόπετρας στην Καλαμπάκα και μετρά 23.000 έτη. Πρόκειται για ένα πέτρινο τείχος που είχε κατασκευαστεί στην είσοδο του σπηλαίου περιορίζοντας έτσι το άνοιγμά της κατά τα 2/3. Η κατασκευή αυτή _ λιθοσωρός για την ακρίβεια _ μελετήθηκε και χρονολογήθηκε με τη μέθοδο της οπτικής φωταύγειας στο εργαστήριο αρχαιομετρίας του κέντρου «Δημόκριτος», από όπου χθες παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα. Η ηλικία μάλιστα συμπίπτει απόλυτα με την ψυχρότερη περίοδο της τελευταίας παγετώδους εποχής υποδηλώνοντας ότι οι παλαιολιθικοί οικιστές του σπηλαίου είχαν κατασκευάσει αυτό το τείχος στην είσοδό του προκειμένου να προστατευθούν από το δριμύ ψύχος της εποχής.
Υπολείμματα φωτιάς, εργαλεία από πυριτόλιθο και χαλαζία, πρώιμα κοσμήματα από δόντια ελαφιού, λίθινα εργαλεία και κεραμική έχουν έρθει στο φως στο προϊστορικό σπήλαιο της Θεόπετρας κατά τις ανασκαφές που διεξάγει εδώ και 25 χρόνια η δρ Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, έφορος Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδος του ΥΠΠΟ. Οι ανθρώπινοι σκελετοί που έχουν βρεθεί είναι ελάχιστοι. Αντιθέτως, πολλά είναι τα οστά ζώων από όλες τις περιόδους χρήσης του σπηλαίου.
Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελούν και τα ευρήματα της μεσολιθικής εποχής, που σχετίζονται με την κεραμική και την καλλιέργεια. Είναι καρποί (κριθάρι, σιτάρι, φακή) τόσο σε άγρια (παλαιολιθική εποχή) όσο και σε καλλιεργημένη μορφή, αποδεικνύοντας ότι οι άνθρωποι εκείνοι είχαν ανακαλύψει μόνοι τους την καλλιέργεια, η οποία ήρθε ως αποτέλεσμα προσπαθειών χιλιετιών και ίσως όχι από τη μετάδοση εμπειριών λόγω των μετακινήσεων πληθυσμών από τη Μέση Ανατολή.
Το σπήλαιο της Θεόπετρας αποτελείται από μία κύρια αίθουσα 24 Χ 30 μέτρων με μικρές κόγχες στην περιφέρεια, ενώ η είσοδός του είναι αψιδωτή. Ο σχηματισμός του τοποθετείται στην ανώτερη κρητιδική περίοδο, δηλαδή 137 ως 65 εκατομμύρια χρόνια πίσω. Ουδείς γνώριζε πάντως τη σημασία του ως τη στιγμή που άρχισε η ανασκαφή, οπότε και σταμάτησε να χρησιμοποιείται για τον σταβλισμό ζώων. «Είναι η μόνη προϊστορική θέση του ελληνικού χώρου με ακολουθία επιχώσεων από την ανώτερη και μέση παλαιολιθική εποχή, τη μεσολιθική και τη νεολιθική, γεγονός που αποδεικνύει τη συνέχεια του πολιτισμού στον ελλαδικό χώρο πολύ πριν από τη νεολιθική εποχή» λέει η ανασκαφέας, τονίζοντας τη σημασία του σπηλαίου για ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Σήμερα εξάλλου το σπήλαιο είναι επισκέψιμο για το κοινό.
Η χρονολόγηση πραγματοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα του κ. Ν. Ζαχαριά, επίκουρου καθηγητή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, και του δρ. Ι. Μπασιάκου, διευθυντή Ερευνών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».
Αναζητώντας τον έλληνα Νεάντερταλ
Ανθρώπινα αποτυπώματα, πιθανότατα τεσσάρων παιδιών _ το ένα γυμνό και τα άλλα καλυμμένα _, έχουν αποκαλυφθεί στα βαθύτερα στρώματα του σπηλαίου, όπου τα κατάλοιπα φωτιάς χρονολογήθηκαν με τη μέθοδο του Ανθρακα 14 περίπου στο 45000 π.Χ. Τα αποτυπώματα είναι στη σειρά, το ένα πίσω από το άλλο, και η μελέτη τους μπορεί να οδηγήσει στην αναζήτηση της ύπαρξης του προγενέστερου ανθρώπινου τύπου, και συγκεκριμένα του Homo Sapiens Νeanderthalensis. Να σημειωθεί ότι η παρουσία αυτού του ανθρώπου στην Ευρώπη τοποθετείται πριν από 40.000 χρόνια, χρονολογία που ταιριάζει με τις ηλικίες της Θεόπετρας. Ειναι η εποχή πάντως κατά κατά την οποία έγινε η μετάβαση στον σύγχρονο τύπο ανθρώπου, τον Homo Sapiens Sapiens. Σε περίπτωση λοιπόν που αποκαλυφθεί στη Θεόπετρα ένας ανθρώπινος σκελετός που να αντιστοιχεί σε αυτές τις ηλικίες, τότε μπορεί να επιβεβαιωθεί αν εκείνη την εποχή υπήρχε ή όχι ο άνθρωπος Neanderthal και στον ελλαδικό χώρο.
