Μοιάζει σαν να ήταν χθες αλλά και σαν να έχει περάσει ένας αιώνας. Στην πραγματικότητα ήταν πριν από 25 χρόνια που ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης- και εφάρμοσε τις αλλαγές που οδήγησαν στο τέλος του συστήματος και της χώρας. Για πολλούς Ρώσους, ωστόσο, η αναρρίχηση στην εξουσία του 54χρονου τότε Γκορμπατσόφ, έπειτα από μια σειρά γηραιών και ασθενικών ηγετών, αποτελεί μια σιωπηρή αν όχι πικρή επέτειο. Διάσημος σε όλο τον κόσμο ως απελευθερωτής, ο Γκορμπατσόφ στην πατρίδα του είναι μισητός για την καταστροφή της Σοβιετικής Ενωσης. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν απλώς εξέφραζε αυτό που πολλοί συμπατριώτες του αισθάνονται όταν περιέγραφε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης ως «μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές του 20ού αιώνα». Αλλά δεν είναι μόνο ο λαός της άλλοτε φοβερής και τρομερής Σοβιετικής Ενωσης που κατατρέχεται από ψευδαισθήσεις όσον αφορά την κληρονομιά του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Το ίδιο συμβαίνει στον Γκορμπατσόφ και, για διαφορετικούς λόγους, στον έξω κόσμο όπου ο σοβιετικός ηγέτης ακόμη θεωρείται ήρωας και- ορθά- προστατεύεται.
Σε άρθρο του με αφορμή αυτή την επέτειο, ο Γκορμπατσόφ εξαπέλυσε ακόμη μία από τις περιοδικές επιθέσεις του κατά της σημερινής Ρωσίας. Φωτογραφίζοντας τον Πούτιν, χωρίς όμως να τον κατονομάζει, ο Γκορμπατσόφ εξέφρασε τη θλίψη του για το γεγονός ότι η Ρωσία δεν έχει καταφέρει ακόμη να προχωρήσει σε έναν σοβαρό εκσυγχρονισμό ή να ολοκληρώσει τον εκδημοκρατισμό της. Επίσης έγραψε ότι τα μεταρρυθμιστικά σχέδια του Ντμίτρι Μεντβέντεφ, διαδόχου του Πούτιν, απέτυχαν επειδή φοβάται την κοινωνία των πολιτών. Εδώ μπορείς να συμφωνήσεις ή να διαφωνήσεις με τον Γκορμπατσόφ: υπάρχουν ακόμη πολλά θέματα προς συζήτηση. Αυτό όμως που δεν χωράει καμία συζήτηση είναι η άποψη του Γκορμπατσόφ για τα χρόνια της εξουσίας του. Ακόμη πιστεύει ότι θα μπορούσε να είχε επιτύχει τον εκδημοκρατισμό της Σοβιετικής Ενωσης αν είχε εφαρμόσει νωρίτερα τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Αν οι παραπλανημένοι και κακόβουλοι αντίπαλοί του δεν σχεδίαζαν την ανατροπή του. Αν δεν γινόταν η απόπειρα πραξικοπήματος τον Αύγουστο του 1991. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, ο Γκορμπατσόφ επιμένει ότι η επαναστατική αλλαγή μέσω του διπλού μεταρρυθμιστικού σχεδίου της γκλάσνοστ και της περεστρόικα ήταν εφικτή και ότι η Σοβιετική Ενωση θα είχε μείνει ακέραιη.
Εγώ όμως, έχοντας ζήσει την επιθανάτια αγωνία της χώρας ως ανταποκρίτρια στη Μόσχα, δεν τα θυμάμαι έτσι τα πράγματα. Ο Γκορμπατσόφ παρουσιάζεται πάντα ένα
βήμα πίσω από την ιστορία. Καμία ντροπή σε αυτό: θα είχε καταφέρει οποιοσδήποτε ηγέτης να κρατήσει τον ρυθμό, τη στιγμή που ο κομμουνισμός στην Ευρώπη ήταν ήδη νεκρός και τα καταστήματα στη Ρωσία είχαν αδειάσει; Δεν ήταν άραγε η ριζοσπαστική μεταρρύθμιση δυσβάσταχτο βάρος για το σύστημα; Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης ήταν μια νίκη για τη Ρωσία και το ανεκπλήρωτο αίσθημα εθνικής ταυτότητας των Ρώσων. Το ατού του Μπορίς Γέλτσιν ήταν ότι παρουσίασε τον εαυτό του όχι ως κομμουνιστή αποστάτη, αλλά ως υπερασπιστή και ηγέτη της Ρωσίας. Βυθισμένος στον διεθνισμό και στην κομμουνιστική ορθοδοξία, ο Γκορμπατσόφ δεν μπορούσε να παίξει το χαρτί του εθνικισμού. Ο βαθμός που η ανάδυση της Ρωσίας συνέβαλε ή και προκάλεσε την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης συχνά λησμονάται. Ενώ οι Ρώσοι- άλλοι με περισσότερη άλλοι με λιγότερη ευχαρίστηση- συμβιβάστηκαν και πάλι με τη ρωσική τους ταυτότητα, ο υπόλοιπος κόσμος δυσκολεύεται να προσαρμοστεί. Η μετασοβιετική Ρωσία συχνά δεν θεωρείται ο νόμιμος διάδοχος της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά η μετενσάρκωσή της. Δεν προκαλούν καμία έκπληξη οι αναρίθμητες παρανοήσεις μετά το 1992.
Η επέτειος της ανόδου του Γκορμπατσόφ στην εξουσία μπορεί καθυστερημένα να λειτουργήσει ως ιστορικό ορόσημο. Σημαίνει ότι κανείς πολίτης της Σοβιετικής Ενωσης κάτω των 30 ετών δεν έχει μνήμες από πρώτο χέρι της ζωής υπό τον κομμουνισμό. Κανείς κάτω των 40 δεν είχε ακολουθήσει την καριέρα που του υπαγόρευσε το καθεστώς. Εκείνοι που πλησιάζουν τα 50- μεταξύ αυτών και ο Μεντβέντεφ- ήταν μαθητές όταν ξεκίνησε η περεστρόικα. Εχοντας βιώσει το χάος της δεκαετίας του 1990, επωφελήθηκαν από την ηρεμία που επέβαλε ο Πούτιν. Η κληρονομιά που άφησε πίσω του ο Γκορμπατσόφ είναι μια γενεά που δεν «τραυματίστηκε» από τον σοβιετικό κομμουνισμό. Και είναι μια αξιέπαινη κληρονομιά, ακόμη και αν δεν αποτελεί την ειρηνική εξέλιξη της Σοβιετικής Ενωσης για την οποία ο Γκορμπατσόφ ακόμη θρηνεί.
