Στις 11 του ερχόμενου Φεβρουαρίου, λίγους μήνες πριν από την έναρξη του πολυδιαφημισμένου Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου στη Νότια Αφρική, οι κάτοικοι της πολύπαθης χώρας θα γιορτάσουν τα 20 χρόνια από την απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα – του ηγέτη του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ΑΝC) που, από καταδικασμένος σε ισόβια «τρομοκράτης», έγινε ο πρώτος μαύρος ηγέτης της Νότιας Αφρικής, τερματίζοντας την αποτρόπαια περίοδο φυλετικών διακρίσεων που έμεινε στην Ιστορία ως «απαρτχάιντ».

Ο Νέλσον Μαντέλα παραμένει και σήμερα ο δημοφιλέστερος πολιτικός στη χώρα- και ένας από τους δημοφιλέστερους παγκοσμίως. Ηταν γιος του αρχηγού της φυλής των Τέμπου, αλλά παραιτήθηκε από το δικαίωμα διαδοχής για να γίνει δικηγόρος και μέλος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου από το 1944. Γρήγορα αναδείχθηκε ηγετική φυσιογνωμία και αργότερα ηγέτης τού «Umkhonto We Sizwe» («Δόρυ του Εθνους»), της ένοπλης πτέρυγας του ΑΝC. Για 20 χρόνια τέθηκε επικεφαλής στη μεγάλη εκστρατεία κατά της ρατσιστικής πολιτικής της κυβέρνησης της Νότιας Αφρικής. Φυλακίστηκε για 27 χρόνια από το καθεστώς των λευκών.

Ο ηγέτης και οι διάδοχοι
Η απελευθέρωσή του το 1990 σημάδεψε την απαρχή θεμελιακών αλλαγών στο αφρικανικό κράτος, που οδήγησαν στην πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος του. Το 1994 έγινε ο πρώτος έγχρωμος, δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής: η απονομή του Βραβείου Νομπέλ Ειρήνης, το οποίο μοιράστηκε με τον λευκό πρώην πρόεδρο της χώρας Φρεντερίκ Ντε Κλερκ, έναν χρόνο νωρίτερα, ήταν το επιστέγασμα αυτής της βαρυσήμαντης προσπάθειας.

Αλλά ο Μαντέλα είναι γέρος, άρρωστος: μετά την αποχώρησή του από την προεδρία της χώρας και του κόμματος, το 1999, το σύμβολο της χειραφέτησης της μαύρης πλειοψηφίας δεν έθεσε ξανά υποψηφιότητα και έχει ουσιαστικά αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική. Τη θέση του στο τιμόνι της χώρας πήραν άλλα ιστορικά στελέχη του ΑΝC, που από επαναστατικό κίνημα μετατράπηκε σε γραφειοκρατικό κόμμα εξουσίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Πρώτα ανέλαβε ο Τάμπο Μπέκι – υπό την ηγεσία του οποίου τα εκατομμύρια των μαύρων Νοτιοαφρικανών όχι μόνο δεν είδαν το βιοτικό τους επίπεδο να βελτιώνεται, αλλά διαπίστωσαν πως το μεγάλο όραμα της φυλετικής και κοινωνικής ισότητας που εκπροσώπησε ο Μαντέλα ήταν τελικά ένα μεγάλο ψέμα: οι λευκοί εξακολουθούν να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας και να διαφεντεύουν τη χώρα μέσα από τις οχυ ρωμένες γειτονιές τους, με τη συνεργασία των «πρόθυμων» διαπλεκόμενων κυβερνήσεων του ΑΝC. Μια καινούργια, ολιγομελής μαύρη ελίτ δημιουργήθηκε δίπλα στην υπάρχουσα λευκή- και αυτό ήταν όλο: στις παραγκουπόλεις, η ζωή παραμένει εξίσου απάνθρωπη με πριν, κι ας είναι ο πρόεδρος μαύρος…

Η επέλαση του βοσκού
Κάποιες ελπίδες να αλλάξουν όλα αυτά αναζωπυρώθηκαν πέρυσι με τον εκλογικό περίπατο του νέου, δημοφιλούς πρόεδρου του ΑΝC, του Τζέικομπ Ζούμα. Παρά την πρόσφατη διάσπασή του, το κυβερνών κόμμα της Νότιας Αφρικής εξασφάλισε πάνω από τα δύο τρίτα των ψήφων- ενώ εκατοντάδες χιλιάδες οπαδοί τού Ζούμα πανηγύρισαν ξέφρενα, χορεύοντας και τραγουδώντας σε δρόμους και πλατείες, την άνετη εκλογή του στο προεδρικό αξίωμα. Η Δημοκρατική Συμμαχία, το κόμμα της «λευκής» αντιπολίτευσης, μετά δυσκολίας συγκέντρωσε το 16% των ψήφων, ενώ το Κογκρέσο του Λαού (CΟΡΕ), που σχηματίστηκε προσφάτως από τους «αποσχισθέντες» του ΑΝC γύρω από τον πρώην πρόεδρο και ορκισμένο αντίπαλο του Ζούμα, τον Μπέκι, «ψαλίδισε» μόλις 8% από το «μητρικό» του κόμμα.

Αλλοι τον χαρακτηρίζουν δικτάτορα και άλλοι προστάτη των φτωχών: όπως και αν έχει πάντως ο πρώην βοσκός, του οποίου το όνομα ακούστηκε σε σεξουαλικά σκάνδαλα αλλά και σκάνδαλα διαφθοράς, «σάρωσε» στις κάλπες. Και το γενικό συμπέρασμα των εκλογών είναι ότι οι βαριές κατηγορίες για χρηματισμό από εμπόρους όπλων και για σεξουαλικά αδικήματα, που λίγο έλειψε να τερματίσουν πρόωρα την πολιτική του καριέρα, όχι μόνο δεν μείωσαν τη δημοτικότητα του 67χρονου πολιτικού, αλλά μάλλον την αύξησαν- τουλάχιστον ανάμεσα στα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού, που τον λατρεύουν σαν τον «νέο Μαντέλα».

Ως γνήσιος Ζουλού, ο κ. Ζούμα έχει παντρευτεί τέσσερις φορές. Μία από τις συζύγους του έχει αυτοκτονήσει και μία άλλη έχει πάρει διαζύγιο. Ωστόσο η ταπεινή καταγωγή του και οι λαϊκίστικες υποσχέσεις του για αναδιανομή του πλούτου και αντιμετώπιση της εγκληματικότητας κάνουν τους φτωχότερους κατοίκους της χώρας- και είναι πολλοί: σχεδόν ένας στους δύο πολίτες ζει με λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα- να τον θεωρούν «έναν από αυτούς» και να απορρίπτουν τις κατηγορίες των αντιπάλων του ως ψεύτικες και κατασκευασμένες.

Στην πραγματικότητα όμως οι εισαγγελείς που χειρίστηκαν την υπόθεση Ζούμα απέσυραν τις κατηγορίες μόλις δύο εβδομάδες πριν από τις κάλπες υπό την ασφυκτική πίεση της βάσης τού ΑΝC. Τα δύσκολα αρχίζουν τώρα για τον αμφιλεγόμενο νέο πρόεδρο, που υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους του μια νέα αρχή. Οι επικριτές του, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν σύμβολα του αγώνα κατά του απαρτχάιντ όπως ο αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου, του καταλογίζουν υπερβολική έφεση στον λαϊκισμό και εξάρτηση από τους συμμάχους του στα εργατικά συνδικάτα και εκφράζουν ανησυχίες για το αν θα χειριστεί αποτελεσματικά την οικονομική ύφεση, την εγκληματικότητα και το τεράστιο πρόβλημα του ΑΙDS- σε μια προβληματική αλλά φιλόδοξη Νότια Αφρική, που ετοιμάζεται να υποδεχθεί του χρόνου το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου της Μαύρης Ηπείρου.

Η χώρα καζάνι που βράζει
Πίσω από τις πυρετώδεις προετοιμασίες (και το καταγγελλόμενο όργιο διασπάθισης του δημοσίου χρήματος) για τη «μεγάλη γιορτή του (πρωτ)αθλητισμού», η χώρα «βράζει»: οι διαδηλώσεις, οι απεργίες και οι αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία είναι ρουτίνα στις φτωχογειτονιές και στις παραγκουπόλεις γύρω από το Γιοχάνεσμπουργκ, το Ντέρμπαν και τις άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας, όπου οι πολίτες διαδηλώνουν ζητώντας αποχέτευση, ηλεκτροδότηση και καλύτερα σπίτια στις φτωχές γειτονιές τους.

Ο Μαντέλα, κατά πολλούς αναλυτές, είναι σήμερα η μοναδική ηθική δύναμη που κρατάει ενωμένο όχι μόνο το κόμμα του Κογκρέσου αλλά ολόκληρο το νοτιοαφρικανικό «έθνος», και εμποδίζει τις μεγάλες μάζες του πληθυσμού από τον ξεσηκωμό ενάντια στους διεφθαρμένους ηγέτες του, ανεξαρτήτως χρώματος. Δεν χρειάζεται πλέον καν να μιλάει ή να εμφανίζεται δημόσια: η απλή ύπαρξή του είναι αρκετή για να συγκρατεί τις μεγάλες λαϊκές μάζες- όπως φάνηκε και από την εκτενή χρήση φωτογραφιών του από το ΑΝC κατά την προεκλογική περίοδο. Τι θα γίνει όμως με το πείραμα της «μετά απαρτχάιντ» Νότιας Αφρικής όταν ο ιστορικός ηγέτης θα «φύγει» από τον μάταιο τούτο κόσμο;