Τα περισσότερα αυτοάνοσα νοσήματα- ασθένειες στις οποίες λανθασμένα ο οργανισμός επιτίθεται στους υγιείς ιστούς του- βρίσκουν έναν «στόχο» τον οποίον… βομβαρδίζουν ανελέητα: για παράδειγμα η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα προσβάλλει τον θυρεοειδή αδένα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα τις αρθρώσεις ενώ η σκλήρυνση κατά πλάκας το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Υπάρχει όμως μια αυτοάνοση ασθένεια, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, που μπορεί να στοχεύσει συγχρόνως το δέρμα, τις αρθρώσεις, τους νεφρούς, το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, την καρδιά, τους πνεύμονες- με λίγα λόγια αδιακρίτως όλα τα όργανα (!)-, αποτελώντας έναν άκρως δύσκολο εχθρό για τους ειδικούς.
Ενας έλληνας επιστήμονας ο οποίος από πολύ νέος αγαπούσε τα δύσκολα- για αυτόν τον λόγο προφανώς είναι σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και διευθυντής του Ρευματολογικού Τμήματος του Ιατρικού Κέντρου Βeth Ιsrael Deaconess της Βοστώνης- ο κ.Γ.Τσώκοςέχει αφιερώσει τις τρεις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του στη μάχη με τον λύκο. Και όπως όλα δείχνουν έχει επιτύχει πολλά που οδηγούν προς την… εξημέρωσή του. Για την πολύτιμη αυτή προσφορά του ο 57χρονος ευβοιώτης καθηγητής θα αναγορευθεί αύριο Δευτέρα επίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αρσενικό όνομα, γένους θηλυκού
Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος είναι, όπως αναφέρει ο κ. Τσώκος στο «Βήμα», μια νόσος με αρσενικό όνομα που όμως ουσιαστικώς είναι γένους θηλυκού.«Εννέα στους δέκα ασθενείς είναι γυναίκες, όπως συμβαίνει με πολλά αυτοάνοσα νοσήματα. Πιστεύουμε ότι αυτό συμβαίνει επειδή παίζουν σημαντικό ρόλο οι ορμόνες στην εμφάνιση της νόσου.Σίγουρα όμως κρύβονται και άλλα μυστικά που σχετίζονται με το θηλυκό χρωμόσωμα Χ τα οποία δεν έχουμε αποκαλύψει ακόμη.Είναι επίσης βέβαιο ότι γενετικοί παράγοντες συμβάλλουν στην έκφραση της ασθένειας ενώ και το περιβάλλον φαίνεται να παίζει ρόλο στην εκδήλωσή της: για παράδειγμα κάποιες χημικές ουσίες που περιέχονται ακόμη και σε τρόφιμα εκτιμάται ότι την “πυροδοτούν” ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα χημικά του τσιγάρου».
Οι περισσότερες ασθενείς διαγιγνώσκονται με τη νόσο κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ζωής τους ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία οι πιθανότητες επιβίωσης σε ορίζοντα δεκαετίας από τη στιγμή της διάγνωσης είναι 95%.«Βέβαια εκτός από την… ποσότητα ζωής μεγάλη σημασία έχει και η ποιότητά της.Πολλές ασθενείς παρουσιάζουν πλήθος συμπτωμάτων όπως η αλωπεκία,τα εξανθήματα κυρίως σε περιοχές του σώματος που εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία, η αρθρίτιδα, η περικαρδίτιδα, οι σοβαρές νεφροπάθειες,οι εκδηλώσεις από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα που μοιάζουν πολύ με εκείνες της σκλήρυνσης κατά πλάκας »σχολιάζει ο καθηγητής.
Παράλληλα η ασθένεια φαίνεται ότι κάνει… φυλετικές διακρίσεις: εμφανίζεται σε μία στις τριακόσιες γυναίκες της μαύρης φυλής σε σύγκριση με μία στις επτακόσιες στη λευκή φυλή. Με βάση αυτά τα στοιχεία υπολογίζεται ότι περισσότερες από 30.000 Ελληνίδες πάσχουν από συστηματικό ερυθηματώδη λύκο.
Δύσκολη η διάγνωση
Πόσες από αυτές γνωρίζουν όμως ότι ζουν με «σύντροφο» αυτήν την πολύπλοκη ασθένεια; Σίγουρα όχι όλες, απαντά ο κ. Τσώκος, δεδομένου ότι η διάγνωσή της είναι πολύ δύσκολη. «Μπορεί κάποιες φορές να χρειαστούν ακόμη και χρόνια για τη διάγνωση και αυτό διότι μιλούμε για μια συστηματική νόσο η οποία ύπουλα σε μάκρος χρόνου μπορεί να προσβάλλει πλήθος οργάνων. Ωστόσο στην κάθε ασθενή κάνει διαφορετική…επιλογή των στόχων που θα πλήξει. Ετσι η κλινική εικόνα κάθε ατόμου είναι μοναδική».
Βέβαια οι υπάρχουσες εξετάσεις εντοπισμού συγκεκριμένων αντισωμάτων (αντιπυρηνικά αντισώματα) στο αίμα των ασθενών έχουν βοηθήσει σημαντικά στην κατά το δυνατόν έγκαιρη ανίχνευση των περιπτώσεων της νόσου. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάποιες ασθενείς η ύπαρξη αντισωμάτων μπορεί να προηγηθεί ακόμη και κατά πέντε χρόνια της εκδήλωσης των πρώτων συμπτωμάτων, παρέχοντας πολύτιμο χρόνο για προληπτική δράση.
Ωστόσο, όπως τονίζει ο καθηγητής, η «παραδοσιακή» αυτή προσέγγιση διάγνωσης απέχει πολύ από το να είναι πάντα ακριβής. Συγχρόνως μεγάλα περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν τόσο στον τομέα της δημιουργίας προγνωστικών δεικτών σχετικά με την εξέλιξη της νόσου όσο και σε εκείνον της θεραπείας: σήμερα οι ασθενείς λαμβάνουν κυρίως ανοσοκατασταλτικά φάρμακα τα οποία όμως συνδέονται με σοβαρές παρενέργειες όπως λοιμώξεις εξαιτίας της καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος αλλά και κακοήθειες.
Μια σταγόνα αίμα αρκεί
Γνωρίζοντας καλά τα «τρωτά» σημεία της επιστήμης στον «πόλεμο» με τον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο ο κ. Τσώκος και οι συνεργάτες του προσπαθούν επί έτη να φέρουν στο φως τα μοριακά μυστικά της ασθένειας με απώτερο στόχο την εξατομικευμένη θεραπεία. Εχουν ήδη εντοπίσει περί τα 30 διαφορετικά γονίδια που εμπλέκονται στη νόσο- και αυτό είναι μόνο η αρχή αφού ο καθηγητής εκτιμά ότι τα εμπλεκόμενα γονίδια πρέπει να ξεπερνούν τα 100. Με βάση αυτά τα γονίδια αναπτύχθηκε μια συστοιχία, ικανή να δείξει το γενετικό «προφίλ» κάθε ασθενούς με χρήση απλώς μιας σταγόνας αίματος! Η επαναστατική αυτή διαγνωστική μέθοδος ελπίζεται ότι θα είναι διαθέσιμη για ευρεία χρήση μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, αναφέρει ο κ. Τσώκος.
Μεγάλη προσπάθεια γίνεται από την ομάδα του Χάρβαρντ και σε ό,τι αφορά την πρόγνωση εξέλιξης της νόσου:«Η ασθένεια παρουσιάζει υφέσεις και εξάρσεις. Με την ανάπτυξη βιο-δεικτών θα μπορούμε να προβλέπουμε αυτές τις διακυμάνσεις προσαρμόζοντας ανάλογα τη φαρμακευτική αγωγή».Ο καθηγητής βρίσκεται ήδη κοντά στην ανίχνευση τέτοιων βιοδεικτών καθώς έχει εντοπίσει μόρια επάνω στα Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος τα οποία εμφανίζουν διαφορετική κατανομή στις ασθενείς με λύκο σε σύγκριση με τα υγιή άτομα. Τα Τ-κύτταρα αποτελούν το «κλειδί» για την εμφάνιση της νόσου καθώς δίνουν λανθασμένη εντολή σε άλλα ανοσοκύτταρα (Β-κύτταρα) για υπερπαραγωγή αντισωμάτων που τελικώς καταστρέφουν τους υγιείς ιστούς.
Νέα όπλα στη θεραπεία
Παράλληλα ο κ. Τσώκος έχει ανιχνεύσει άλλο ένα μόριο, το CD44, το οποίο εμφανίζεται αποκλειστικώς επάνω στα Τ-κύτταρα των ασθενών με λύκο αλλά και στους προσβεβλημένους από την ασθένεια ιστούς των νεφρών και του δέρματος των ατόμων με τη νόσο, όχι όμως και στα υγιή άτομα.«Μέσω του CD44 πιστεύουμε ότι θα μπορούμε εκ των προτέρων να προβλέψουμε ποια Τκύτταρα θα φθάσουν μέχρι τους νεφρούς ή το δέρμα ώστε να προκαλέσουν προβλήματα. Ετσι θα είναι δυνατόν να χορηγούμε εγκαίρως εντατική θεραπεία για να αποφεύγουμε σοβαρές βλάβες».
Με βάση όλα αυτά τα ευρήματα που ανοίγουν νέους δρόμους στην πάλη με τη δύσκολη ασθένεια μπορεί μελλοντικά να δούμε νέας γενιάς θεραπείες οι οποίες θα έχουν ως στόχο την αποσιώπηση ή και την υπερέκφραση γονιδίων ανάλογα με τις ανάγκες κάθε ασθενούς. Ηδη ο καθηγητής και η ομάδα του έχουν αναπτύξει κάποιες θεραπείες παρέμβασης σε γονίδια που εμπλέκονται στον λύκο οι οποίες έχουν μέχρι στιγμής δοκιμαστεί σε ποντίκια με πολύ καλά αποτελέσματα και χωρίς να εμφανιστούν παρενέργειες. Μια από αυτές τις θεραπείες που αναστέλλει τη δράση ενός ενζύμου με το όνομα Syk το οποίο υπερεκφράζεται στη συγκεκριμένη νόσο αναμένεται να εισέλθει σε φάση κλινικών δοκιμών το ερχόμενο έτος.
Η σκληρή δουλειά επιστημόνων σαν τον κ. Τσώκο ελπίζουμε ότι θα βάλει κάποια ημέρα τελεία στα ερωτηματικά που συνοδεύουν τον «γρίφο» της ιατρικής που ονομάζεται συστηματικός ερυθηματώδης λύκος. Και τότε θα μπει… θαυμαστικό στη ζωή εκατομμυρίων ασθενών παγκοσμίως.
