Η ΝΔ κατέρρευσε. Με την ανακοίνωση της προκήρυξης πρόωρων εκλογών παραδέχθηκε την αποτυχία της σε όλα τα μέτωπα. Το ΠαΣοΚ, όπως όλα δείχνουν, αναλαμβάνει και πάλι την ευθύνη διακυβέρνησης. Οι μεγάλες κρίσεις δημιουργούν μεγάλες ευκαιρίες, αλλά επιφυλάσσουν σοβαρούς κινδύνους.
Ο Ρούσβελτ παρέλαβε τις ΗΠΑ σε κατάσταση οικονομικής και κοινωνικής αποσύνθεσης για να τις οδηγήσει σε δυναμική ανάκαμψη και στη νίκη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο προκάτοχός του, Χέρμπερτ Χούβερ, είχε φύγει απαξιωμένος. Σε αντίστοιχα τραχύ έδαφος αγωνίζονται σήμερα κυβερνήσεις και ηγέτες. Αν αναμετρηθούν με τα προβλήματα, θα καταξιωθούν ιστορικά. Αν αποτύχουν, η κατάρρευση θα είναι ραγδαία.
Ανάλογη, σήμερα, είναι η πρόκληση για το ΠαΣοΚ και τον Γιώργο Παπανδρέου. Αμεσο πρόβλημα είναι η δημοσιονομική κρίση. Με τις σημερινές τάσεις των ελλειμμάτων, το δημόσιο χρέος θα εκτιναχθεί σε επίπεδα πάνω από το 120% του ΑΕΠ στα επόμενα δύο χρόνια. Το ύψος είναι πρωτοφανές. Δεν μπορεί να προβλεφθεί πώς θα αντιδράσουν οι διεθνείς αγορές. Τα επιτόκια δανεισμού μπορεί να αυξηθούν υπέρμετρα οδηγώντας στην πτώχευση. Η Ελλάδα δεν πρέπει να αφεθεί να διατρέξει αυτόν τον κίνδυνο. Εξάλλου, όσο επιδεινώνεται η δημοσιονομική κατάσταση, θα δέχεται ισχυρές και εντεινόμενες πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Ενωση και τους διεθνείς οργανισμούς για λήψη φορολογικών μέτρων. Σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο η ύφεση θα παρατείνεται και η ανεργία θα αυξάνεται.
Για τους λόγους αυτούς, το δημοσιονομικό πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί αμέσως. Δεν υπάρχουν περιθώρια για πολιτική παροχών. Εξάλλου, με εξαίρεση τη φορολόγηση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας και την κατάργηση φοροαπαλλαγών που ισχύουν για υψηλά εισοδήματα, δεν υπάρχουν δυνατότητες επιβολής νέων φόρων. Η δημοσιονομική εξυγίανση πρέπει να στηριχθεί στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της σπατάλης στο Δημόσιο. Ο έλεγχος των δημοσίων δαπανών θα απαιτήσει διαρθρωτικές παρεμβάσεις για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας επιμέρους δράσεων και πολιτικών και τον εξορθολογισμό της λειτουργίας του δημόσιου τομέα.
Η προσπάθεια αυτή μεταφέρει το πρόβλημα στο πεδίο της διοίκησης και των θεσμών. Η δημοσιονομική αναρχία συνδέεται με τον κομματισμό, την αναξιοκρατία, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά. Αυτοί είναι οι αντίπαλοι της προόδου. Εμποδίζουν την ανόρθωση των δημοσίων οικονομικών, καταπνίγουν την επιχειρηματικότητα, υποσκάπτουν την αναπτυξιακή διαδικασία, υποβαθμίζουν τις υπηρεσίες που προσφέρει το κοινωνικό κράτος.
Ο εκσυγχρονισμός του κράτους είναι προϋπόθεση για να αποδώσει οποιαδήποτε δημιουργική πρωτοβουλία. Χρειάζονται τομές. Βασική αιτία της παθογένειας του θεσμικού συστήματος είναι η υπερτροφική ανάπτυξη της εκτελεστικής εξουσίας. Το κράτος ελέγχεται από το εκάστοτε κυβερνών κόμμα, το οποίο τακτοποιεί ημετέρους, προωθεί φίλια συμφέροντα, υποτάσσει διοικητικές λειτουργίες σε σκοπιμότητες. Οι συμπεριφορές αυτές εκτρέφουν την αναξιοκρατία, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά. Χρειάζεται μια νέα θεσμική ισορροπία με περιορισμό της εκτελεστικής εξουσίας και δημιουργία συστήματος ελέγχων και αντίβαρων. Η δραστική ενίσχυση των ελεγκτικών εξουσιών της Βουλής, η αναβάθμιση των Ανεξάρτητων Αρχών και η κατοχύρωση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης αποτελούν προϋποθέσεις μιας ουσιαστικής διοικητικής μεταρρύθμισης. Καθολική εφαρμογή διαδικασιών ΑΣΕΠ στις προσλήψεις, κάλυψη των διευθυντικών θέσεων του δημόσιου τομέα με ανοικτές ανταγωνιστικές διαδικασίες, έγκριση των διορισμών σε κορυφαίες θέσεις από τη Βουλή, ενίσχυση της αυτοδιοίκησης της Δικαιοσύνης συνθέτουν μια πρώτη δέσμη παρεμβάσεων. Πρέπει, επίσης, να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του πολιτικού χρήματος με κατάτμηση των εκλογικών περιφερειών, αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης και κατοχύρωση της διαφάνειας στην ιδιωτική χρηματοδότηση. Παράλληλα, πρέπει να αναληφθεί μια μεγάλη προσπάθεια απλοποίησης διοικητικών διαδικασιών, περιορισμού των αδειοδοτήσεων και καταπολέμησης της γραφειοκρατίας.
Στο πεδίο της αναπτυξιακής πολιτικής πρέπει να καταστεί σαφές ότι το κράτος δεν μπορεί να είναι επιχειρηματίας. Αναβίωση του κρατισμού σημαίνει οπισθοδρόμηση. Το κράτος προσφέρει συλλογικά αγαθά και κοινωνικές υπηρεσίες (Υγεία, Παιδεία, ασφάλιση), και δημιουργεί τις υποδομές για τη στήριξη της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής. Συνεργάζεται θετικά με τον ιδιωτικό τομέα, ασκώντας εποπτεία για την τήρηση των κανόνων και την εξασφάλιση συνθηκών ανταγωνισμού. Ενισχύει την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.
Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη εποχή τομέλλον ανήκει στις οικονομίες της γνώσης. Μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης. Η αλλαγή στα δημόσια πανεπιστήμια πρέπει να εξασφαλίσει πραγματική διοικητική αυτονομία, ιδιαίτερα στα προγράμματα σπουδών, τις προσλήψεις και αποδοχές του διδακτικού προσωπικού, και τον τρόπο επιλογής των φοιτητών. Η αυτοτέλεια πρέπει να συνδυαστεί με την καθολική εφαρμογή συστημάτων αξιολόγησης και τη σύνδεσή τους με τη χρηματοδότηση. Η Ανώτατη Εκπαίδευση στη χώρα μας χρειάζεται επαναστατική αλλαγή με στόχο τον απεγκλωβισμό της από τον εναγκαλισμό του κράτους και τη δημιουργία κινήτρων για την επιδίωξη αριστείας.
Οσα αναφέρθηκαν αποτελούν τα ελάχιστα που πρέπει να γίνουν μέσα στα επόμενα δύο χρόνια για να αποτραπούν καταστροφικοί κίνδυνοι και να τεθούν οι βάσεις για μια νέα πορεία ανάπτυξης και προόδου. Ο πήχης βρίσκεται πολύ ψηλά. Δεν υπάρχει περίοδος ανοχής. Η πρόκληση για την προοδευτική παράταξη είναι μεγάλη. Μπορεί, και πρέπει, να ανταποκριθεί.
Ο κ. Γιάννος Παπαντωνίου είναι πρώην υπουργός και πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής (www.kepp.gr)
