Πέρασε, ως μη ώφειλε, μάλλον απαρατήρητη η ΧΙV Διεθνής Συνάντηση Αρχαίου Δράματος, που πραγματοποιήθηκε από 3 έως 11 Ιουλίου στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών, με το εξαιρετικά επίκαιρο θέμα ΞΕΝΟΣ/ΜΕΤΟΙΚΟΣ. Εγωιστική διαμαρτυρία για την αδιαφορία αποτελεί η υπόμνηση προσωπικής συμβολής στη συλλογική αυτή υπόθεση (τίτλος της: «Δύο παράξενοι ξένοι: Οδυσσεύς και Οιδίπους»), από την οποία παρατίθενται εδώ ο προγραμματικός πρόλογος και ο συμπερασματικός επίλογος.

Πρόλογος: Το τυπικό θέμα της ξενίας υποβάλλεται στην προκειμένη περίπτωση σε μια ιδιάζουσα εφαρμογή, που εμπεριέχει κάτι παράξενο, στο όριο σχεδόν της αντίφασης. Γιατί τόσο ο ομηρικός Οδυσσέας όσο και ο σοφόκλειος Οιδίπους κυκλοφορούν μέσα στο ίδιο το σπίτι τους ως ξένοι, στοιχείο που τους καθιστά απρόβλεπτα παράξενους. Σ΄ αυτόν τον ρόλο φαίνεται να συγκλίνουν οι δύο διάσημοι ήρωες, επιβεβαιώνοντας με το παράδειγμά τους τη δυνατότητα ο ξένος να είναι συνάμα και δικός, ο δικός και ξένος. Το περίεργο είναι ότι το οξύμωρο αυτό υπόκειται ήδη στην ομηρική λέξη φιλόξενος (ακριβέστερα: φιλόξεινος ), το πρώτο συνθετικό της οποίας σημαίνει κατά κανόνα στον Ομηρο δικός· οπότε φιλόξενος κρίνεται εκείνος που κάνει τον ξένο δικό, αφήνοντας όμως περιθώριο και για το αντίστροφο.

Επίλογος: Και στις δύο περιπτώσεις το θέμα της φιλοξενίας μοιράζεται εντός και εκτός του γενέθλιου χώρου, που είναι για τον Οδυσσέα η Ιθάκη, για τον Οιδίποδα η Θήβα. Οι εκτός χώροι στην περίπτωση του Οδυσσέα εντοπίζονται σε τέσσερα νησιά: του Αιόλου, της Κίρκης, της Καλυψώς, της Ναυσικάς. Στην περίπτωση του Οιδίποδα σε δύο πόλεις, στην Κόρινθο και στην Αθήνα, και στο μαντείο των Δελφών.

Και στις δύο περιπτώσεις η περιφερειακή ξενία αναδεικνύεται γνήσια, ενώ η κεντρική αποκαλύπτεται νόθη. Η περιφερειακή φιλοξενία ελέγχεται εξαρχής θετική ή εξελίσσεται σε θετική· η κεντρική είναι προβληματική (Ιθάκη) ή και αδιέξοδη (Θήβα).

Στην οδυσσειακή ξενία γνησιότητα και νοθεία εναλλάσσονται καθ΄ οδόν και εντέλει συμπίπτουν σε αίσιο τέλος. Αντίθετα, η θηβαϊκή φιλοξενία του Οιδίποδα στιγματίζεται από ανεξίτηλα πάθη (αιμομειξία, τύφλωση, αυτοκτονία, εξορία), τα οποία δεν αίρονται ούτε στην εξοδική ξενία του Κολωνού· το δελφικό τέλος του μοιραίου ήρωα δεν συνεπάγεται την απόσβεσή τους (αδελφοκτόνοι προβλέπονται μέσα στο δράμα οι δύο γιοι του, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, ο θάνατος του οποίου αποφέρει τον θάνατο και της Αντιγόνης).

Τα συντελεσμένα πάθη του ξενιζόμενου Οδυσσέα στη Σχερία μεταφράζονται σε συναρπαστικούς Απολόγους, μέσα στους οποίους επιβεβαιώνεται η θαυμαστή αφηγηματική ικανότητα του ήρωα. Αντίθετα, τα θηβαϊκά πάθη του ξενικού Οιδίποδα είναι τόσο φριχτά που δεν λέγονται· όταν στον Οιδίποδα επί Κολωνώ ο χορός επιμένει να τα ακούσει από το στόμα του σακατεμένου ήρωα, ο τυφλός ξένος αντιδρά βίαια, και μόνο υπό πίεση ομολογεί την αποτρόπαιη μοίρα του με σπαραγμένες λέξεις.

Η σωματική παραμόρφωση του Οδυσσέα βγαίνει τελικώς προσωρινή. Αυτό ισχύει τόσο στην ανοιχτή περιπέτεια του εξωτερικού νόστου όσο και στον απειλητικό κλοιό του εσωτερικού νόστου. Η σωματική εξαγρίωση λόγου χάριν του ήρωα από το συντριπτικό του ναυάγιο στην πέμπτη ραψωδία καταλήγει γρήγορα στον γοητευτικό του εξωραϊσμό από την Αθηνά, που αφήνει έκθαμβη τη Ναυσικά. Ενώ η σωματική εξαθλίωση του τυφλού Οιδίποδα παραμένει ανυποχώρητη· την περιγράφει o ίδιος με τρόπο συνταρακτικό στην προλογική προσευχή του στις Σεμνές. Παραθέτω τους οικείους στίχους σε δική μου μετάφραση: Αλλά θεές, το πέρας και το πέρασμα/ που ο Απόλλωνας προφήτηψε, χαρίσετε σ΄ εμένα·μια τέτοια/ τελευτή. Εκτός κι αν κάπως φαίνομαι λειψός, / υπόδουλος εγώ σε βάσανα ανυπέρβλητα για τους βροτούς. / Ελάτε τώρα, μειλίχιες κόρες του αρχαίου Σκότου, […] σπλαχνιστείτε αυτή την άθλια σκιά/ του Οιδίποδα/ γιατί δεν είμαι πια εκείνο το παλιό γερό σκαρί.// Κι όταν λίγο πιο κάτω αντικρίζει ο χορός τον διαβόητο ήρωα, φωνάζει με φρίκη: φριχτός αλίμονο να βλέπεσαι/ φριχτός αλίμονο να ακούγεσαι.

Μίλησα για δύο παράξενους ξένους, που μοιάζουν και δεν μοιάζουν μεταξύ τους. Ο ένας, ο πολύτροπος Οδυσσέας, τα βγάζει πέρα με τα πάθη και τα βάσανά του. Στον τόπο του υποδύεται τον ξένο, για να επιζήσει και να εκδικηθεί, όσους τον επιβουλεύτηκαν στα χρόνια της απουσίας του· γενικότερα, ξέρει να μιλά και να πολιτεύεται. Ο άλλος είναι εκ γενετής σημαδεμένος, ενώ η έσχατη ξενία του στον Κολωνό απολήγει στο εντεταλμένο ξόδι του. Στο ενδιάμεσο κυκλοφορεί με αμφισβητούμενη προσωπική ταυτότητα: ξένος στο σπίτι του και δικός στα ξένα, τυφλός με ένα ραβδί στο χέρι, πορεύεται από τη γνώση της ζωής του στην αυτογνωσία του θανάτου του. Κάτι ήξερε η Σφίγγα.