«Oι λέξεις δεν αρκούν για να περιγράψουν τα συναισθήματά μας.Η τομογραφία ήταν εντελώς καθαρή. Δεν υπάρχει πια τίποτε εκεί.Ζήσαμε την απόλυτη κόλαση.Μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι επιτέλους θα έχουμε μια κανονική ζωή!

». Με αυτά τα λόγια εξέφρασε τα συναισθήματά της η κυρία Ρόζαλι Μπαρνς, όταν πληροφορήθηκε ότι ο 5χρονος γιος της Αλεξ είχε αποθεραπευθεί από έναν καρκίνο του εγκεφάλου. Για την αποθεραπεία του Αλεξ απαιτήθηκαν έξι εβδομάδες θεραπείας πρωτονίων και, καθώς αυτή η θεραπεία δεν ήταν δυνατόν να παρασχεθεί στη Βρετανία όπου διαμένουν οι Μπαρνς, το παιδί είχε ταξιδέψει στις ΗΠΑ. Τώρα η κυρία Μπαρνς προσπαθεί να πιέσει τη βρετανική κυβέρνηση να δημιουργήσει ένα εξειδικευμένο κέντρο θεραπείας πρωτονίων στη χώρα:

«Το μήνυμά μου είναι ότι δεν μπορούν να αφήνουν τα παιδιά να πεθαίνουν»λέει χαρακτηριστικά η βρετανίδα μητέρα.

Σεβασμός στους υγιείς ιστούς
Τα πράγματα όμως με τη θεραπεία πρωτονίων δεν είναι τόσο απλά και δεν αρκεί μόνο η θέληση της βρετανικής ή οποιασδήποτε άλλης κυβέρνησης για να παρασχεθεί η εν λόγω θεραπεία για την οποία απαιτείται ένας εξοπλισμός ο οποίος ξεφεύγει από τα συνήθη. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Με τον όρο «θεραπεία πρωτονίων» οι γιατροί περιγράφουν ένα είδος αντικαρκινικής ραδιοθεραπείας, μιας θεραπείας δηλαδή κατά την οποία καρκινικοί όγκοι ακτινοβολούνται με ιονισμένα σωματίδια, στην προκειμένη περίπτωση πρωτόνια. Η θεωρία πίσω από αυτή την πρακτική είναι κοινή για όλους τους τύπους ραδιοθεραπείας: εξαιτίας του υψηλού ρυθμού πολλαπλασιασμού τους, τα καρκινικά κύτταρα διαθέτουν μειωμένη ικανότητα επιδιόρθωσης των βλαβών που συμβαίνουν στο DΝΑ τους και η ραδιοθεραπεία προκαλώντας καταστροφές στο DΝΑ στοχεύει στη θανάτωσή τους. Βασικό πλεονέκτημα των πρωτονίων, σε σχέση με τα ηλεκτρόνια τα οποία επίσης χρησιμοποιούνται στη ραδιοθεραπεία, είναι η σχετικά μεγάλη μάζα τους, χάρη στην οποία τα πρωτόνια εμφανίζουν μικρή σκέδαση στον ιστό. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η δόση της ακτινοβολίας παρέχεται στον όγκο και όχι στους γειτονικούς υγιείς ιστούς, πράγμα που μειώνει τις παρενέργειες της θεραπείας. Επιπροσθέτως, όπως εξήγησε προσφάτως η σουηδή γιατρός κυρία Κριστίνα Νίλσον, κατά τη διάρκεια ιατρικού φόρουμ το οποίο διοργανώθηκε στην Αθήνα,«χάρη στις ιδιότητές τους τα πρωτόνια μας παρέχουν τη δυνατότητα να εστιάσουμε την καταστρεπτική για το DΝΑ των κυττάρων δόση ακτινοβολίας ακριβώς στον όγκο,σε όποιο βάθος και αν βρίσκεται αυτός. Οι ιστοί κάτω από αυτόν δεν δέχονται καθόλου ακτινοβολία,ενώ το ποσό ακτινοβολίας που δέχονται οι υπερκείμενοι ιστοί είναι πολύ μικρό».

Η σημασία του επιταχυντή
Η κυρία Νίλσον διευθύνει τη μονάδα θεραπείας πρωτονίων στο Νοσοκομείο της Ουψάλας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η συγκεκριμένη μονάδα φιλοξενείται στο εργαστήριο Σβέντμπεργκ, το οποίο υπήρξε εργαστήριο Πειραματικής Φυσικής. Βλέπετε, βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή της θεραπείας πρωτονίων είναι η ύπαρξη ενός επιταχυντή, μιας υποδομής που δεν είναι εύκολο να δημιουργηθεί από το μηδέν. Και μπορεί ο επιταχυντής αυτός να μη χρειάζεται να είναι του μεγέθους του μεγάλου επιταχυντή του CΕRΝ στην Ελβετία, αλλά και πάλι πρόκειται για ένα είδος υποδομής που κρίνεται ασύμφορο για πολλές χώρες. Αυτή τη στιγμή μόνο η Ελβετία και η Σουηδία είναι σε θέση να εφαρμόσουν τη θεραπεία πρωτονίων, ενώ η Βρετανία, η οποία διαθέτει επιταχυντή για ερευνητικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, καθυστερεί για τεχνικούς λόγους την έναρξη της λειτουργίας του.

Τόσο στην Ελβετία όσο και στη Σουηδία η θεραπεία πρωτονίων απαιτεί εξατομίκευση στα μέτρα του ασθενούς. Σύμφωνα με την κυρία Νίλσον, «η θεραπεία σχεδιάζεται για κάθε ασθενή ξεχωριστά.Ετσι,αφού προσδιοριστούν επακριβώς οι συντεταγμένες του όγκου που πρέπει να ακτινοβοληθεί και κατασκευαστούν τα ειδικά για την περίπτωσή του εξαρτήματα,χορηγείται η ενδεδειγμένη για την περίπτωσή του δόση ακτινοβολίας.Αξίζει δε να σημειωθεί ότι από τη φύση τους τα πρωτόνια μας επιτρέπουν να εστιάσουμε το μέγιστο της δόσης ακτινοβολίας ακριβώς πάνω από τον όγκο.

Ετσι μπορούμε,αν χρειαστεί,να αυξήσουμε τη δόση,χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να επηρεαστούν οι υγιείς ιστοί».

Για παιδιά και για προστάτη
Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλές συγκριτικές μελέτες η θεραπεία πρωτονίων φέρεται να είναι τουλάχιστον εξίσου αποτελεσματική με τη χρήση ηλεκτρονίων για την ακτινοβόληση των όγκων. Ωστόσο η μειωμένη σκέδαση των πρωτονίων και η δυνατότητα μέγιστης ακτινοβόλησης μόνο της ενδεδειγμένης περιοχής αποτελούν τα βασικά πλεονεκτήματα της θεραπείας πρωτονίων, καθώς αυτή εμφανίζει μειωμένες παρενέργειες. Ετσι, θεωρείται καταλληλότερη για τις περιπτώσεις παιδικών καρκίνων (όπου η ακτινοβόληση υγιών περιοχών μπορεί να έχει αποτέλεσμα την ανάπτυξη άλλων όγκων αργότερα στη διάρκεια της ζωής των παιδιών), αλλά και καρκίνων ενηλίκων, όπου η χωροταξία των ιστών μπορεί να επιφέρει παρενέργειες που δυσκολεύουν τη ζωή. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο καρκίνος του προστάτη, η στενή γειτνίαση του οποίου με το έντερο που ακτινοβολείται επίσης μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές παρενέργειες.

Είναι προφανές ότι η θεραπεία πρωτονίων δεν εφαρμόζεται στη χώρα μας και πως η πιθανότητα να εφαρμοστεί κάποτε είναι σχεδόν μηδενική. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι οι έλληνες ασθενείς που τη χρειάζονται δεν μπορούν να την έχουν, μάλιστα καλύπτεται και από τα ασφαλιστικά ταμεία. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η εταιρεία Care Life, η οποία εκπροσωπεί στη χώρα μας νοσοκομεία της Σουηδίας, άρχισε προσφάτως τη συνεργασία της με το Νοσοκομείο της Ουψάλας προκειμένου να διευκολύνεται η εκεί μετάβαση των ασθενών για τους οποίους κρίνεται απαραίτητη η θεραπεία πρωτονίων.

ΠΙΣΩ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
1946«Πατέρας» της θεραπείας πρωτονίων θεωρείται ο αμερικανός φυσικός Ρόμπερτ Ρ. Γουίλσον ο οποίος εργαζόταν στο Radiation Laboratory «Εrnest Ο. Lawrence» στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. Με το άρθρο του «Radiological Use of Fast Ρrotons» το οποίο δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Radiology» (1946:47: 487-91), ο Γουίλσον, ο οποίος ήταν επίσης μέλος της ομάδας του προγράμματος «Μανχάταν» για τη δημιουργία της ατομικής βόμβας, περιέγραψε τα δεδομένα για τον τρόπο με τον οποίο ενεργοποιημένα πρωτόνια θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για ειρηνικούς σκοπούς.

1954Στο Μπέρκλεϊ λαμβάνει χώρα η πρώτη εφαρμογή της θεραπείας πρωτονίων σε ασθενή.

1957Τρία χρόνια αργότερα η θεραπεία εφαρμόζεται επί ευρωπαϊκού εδάφους και ειδικότερα στην Ουψάλα της Σουηδίας. Από τότε και ως το 1970 η θεραπεία εφαρμόζεται σε μόλις 73 ασθενείς.

1984Εναρξη της θεραπείας πρωτονίων στο Ινστιτούτο Ρaul Scherrer στην Ελβετία.

1989Επανέναρξη των θεραπειών στην Ουψάλα.

1990Δημιουργία του πρώτου νοσοκομείου για θεραπεία πρωτονίων στη Λόμα Λίντα της Καλιφόρνιας, όπου ως το τέλος του 2008 είχαν αντιμετωπιστεί 13.000 περιστατικά 50 διαφορετικών τύπων καρκίνου.