Η πραγματικότητα ή η αναπαράστασή της είναι πιο τρομακτική για το βλέμμα; Μπορούμε να τα δείξουμε όλα; Τον άνθρωπο και τα φαντάσματά του τα πιο ωμά; Τη βία και τις αδικίες τις πιο σκοτεινές; Την αθωότητα και τα πιο ακραία χαρακτηριστικά της; Και όλα αυτά απέναντι σε ένα αντικείμενο εκ προοιμίου αποστασιοποιημένο, το οποίο αποδεικνύεται συνένοχος. Λέει την αλήθεια και μόνο την αλήθεια η φωτογραφία; Αυτό το μέσο αποτελεί μια πηγή ιστορικής αλήθειας ή συμβάλλει καθοριστικά στην πλέον δόλια προπαγάνδα;

«Controverses»: Ογδόντα φωτογραφίες έχουν αναρτηθεί στους τοίχους της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, στο Παρίσι, στην έκθεση που παρουσιάζεται ως τις 24 Μαΐου. Τοποθετημένες με χρονολογική σειρά, η πρώτη είναι του 1840 και η τελευταία του 2007, συνθέτουν το περιεχόμενο μιας εκ πρώτης όψεως κλασικής έκθεσης. Και όμως κάθε φωτογραφία έχει διπλή ανάγνωση καθώς κρύβει πόνο ή αντίδραση, πολεμική. Οπως αποδεικνύεται μέσα από τις «Controverses», ουκ ολίγες είναι οι φωτογραφίες που έχουν προκαλέσει σκάνδαλο, έχουν ενοχλήσει ή ακόμη και διχάσει. Κάποιες από αυτές έχουν σοκάρει το κοινό έχοντας πονέσει βαθιά τα πρόσωπα που παρουσιάζουν. Αλλες πάλι έχουν πει ψέματα ως προϊόντα προπαγάνδας απολυταρχικών καθεστώτων ή χωρών εν καιρώ πολέμου. Η αλήθεια και το ψέμα μιας εικόνας έχουν ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων, έχουν γίνει αντικείμενα δίκης με θέμα το δικαίωμα του δημιουργού ή του λογοκλόπου, με υψηλό οικονομικό αντίτιμο. Η φωτογραφία είναι τέχνη- έχει όμως το δικαίωμα να βλάψει;

Πολλές από τις φωτογραφίες της έκθεσης έχουν κατά καιρούς συζητηθεί: ο χτυπημένος με σφαίρα πολεμιστής στον ισπανικό εμφύλιο του Κάπα. Το πορτρέτο του Τσε Γκεβάρα από τον Κορντά. Το πορτρέτο του Βίσμαρκ στο κρεβάτι του θανάτου. Ενα πορτρέτο του Στάλιν, από όπου έχει εξαιρεθεί ο Νικολάι Γετσόφ, υπεύθυνος μαρτυρίων, τον οποίο τουφέκισαν το 1940. Ο όμηρος Αλντο Μόρο, φωτογραφημένος από τα μέλη των Ερυθρών Ταξιαρχιών. Για τις περισσότερες από αυτές ένα βλέμμα δεν φθάνει ώστε να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος του σκανδάλου που προκάλεσαν. Ισως μάλιστα να αναρωτιέται κανείς πού κρύβεται το πρόβλημα. Περισσότερο εμφανές στις φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένουόπως αυτές με τα νεαρά γυμνά κορίτσια που παραπέμπουν στην παιδοφιλία. Από την άλλη, φωτογραφίες νεκρών σωμάτων- ένα χέρι ανάμεσα στα χαλάσματα των Δίδυμων Πύργων, το υπο τιθέμενο κοιμητήριο της Τιμισοάρα στη Ρουμανία, οι εξευτελισμένοι ιρακινοί φυλακισμένοι ή οι βασανισμένοι από τους αμερικανούς στρατιώτες στη φυλακή του Αμπου Γκράιμπ. Και εδώ είναι που η έκθεση παρουσιάζεται σε όλο το μεγαλείο της. Κάθε φωτογραφία συνοδεύεται από ένα εκτενές κείμενο που διηγείται την ιστορία της. Τι περίεργο για έκθεση: στις «Controverses» ο επισκέπτης λιγότερο κοιτάει και περισσότερο διαβάζει.

Τέσσερα χρόνια διήρκεσε η δίκη της εταιρείας που κατασκευάζει τις κούκλες Μπάρμπι, της Ματέλ, κατά του καλλιτέχνη Τομ Φόρσαϊθ, από τον οποίο απαίτησε δύο εκατομμύρια δολάρια γιατί το 1998 παρουσίασε μια ξανθιά πιν-απ σε δυσφημιστική στάση- με ένα μίξερ στα οπίσθιά της.

Τραγικό θύμα μιας άλλης ιστορίας, ο νοτιοαφρικανός φωτορεπόρτερ Κέβιν Κάρτερ (βραβείο Πούλιτζερ 1994) που απαθανάτισε ένα κοριτσάκι που πέθανε από την πείνα στο Σουδάν τη στιγμή που το θωπεύει ένα γύπας: αυτοκτόνησε αφού κατηγορήθηκε έντονα για την επιλογή του.

Οι Ελβετοί Ντανιέλ Ζιραρντέν και Κριστιάν Πιρκέρ εμπνεύστηκαν το υλικό αυτής της έκθεσης (που εγκαινιάστηκε πριν από έναν χρόνο στη Λωζάννη και στη γαλλική της εκδοχή προστέθηκαν τρεις φωτογραφίες), το αναζήτησαν και παράλληλα το κατέγραψαν στον εξαιρετικά ενδιαφέροντα κατάλογο της έκθεσης «Αντιπαραθέσεις: Μια δικαστική και ηθική ιστορία της φωτογραφίας» (σελ. 320,

45 ευρώ).

Ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις δεν κατάφεραν να πάρουν την άδεια για αναδημοσίευση. Οπως συνέβη με μια ιδιαίτερα αισθησιακή φωτογραφία της Αντζελίνα Τζολί από τον Νταβίντ Λα Σαπέλ, όπου ένα άλογο γλείφει το στήθος της. Ωστόσο οι δύο δημιουργοί της έκθεσης κατάφεραν να πάρουν τα δικαιώματα για δύο φωτογραφίες της πρόσφατης γαλλικής ιστορίας. Η πρώτη αναπαριστά έναν φύλακα του Μουσείου Ορσέ να ποζάρει γυμνός μπροστά στον πίνακα του Εντουάρ Μανέ «Γεύμα στη χλόη», φωτογραφία που οδήγησε σε αντιδικία το μουσείο με τον φωτογράφο. Η δεύτερη αφορά μια φωτογραφία του Αντρέ Ζυκά (1897-1973) όταν το Παρίσι ήταν υπό κατοχή, η οποία προκάλεσε μια τεράστια πολεμική όταν δημοσιεύθηκε το 1998, γιατί το κοινό δεν είχε ενημερωθεί ότι επρόκειτο για προπαγάνδα των ναζιστών. Τέλος, η ίδια η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας είχε γίνει αντικείμενο αντιπαράθεσης όταν για για τις ανάγκες μιας έκθεσης αφιερωμένης στον Ζαν-Πολ Σαρτρ που οργάνωσε χρησιμοποίησε ως αφίσα της μια φωτογραφία του γάλλου υπαρξιστή αφαιρώντας από την εικόνα το τσιγάρο που είχε ανάμεσα στα δάχτυλά του ο Σαρτρ. Προς τιμήν της Εθνικής Βιβλιοθήκης η συγκεκριμένη φωτογραφία του Σαρτρ περιλαμβάνεται στις «Αντιπαραθέσεις».

Μαν Ρέι,Μαύρη και Λευκή,1926.

Η ερωμένη του φωτογράφου,το διάσημο μοντέλο της εποχής Αλις Πριν- η Κίκι του Μονπαρνάς- κρατώντας μια αφρικανική μάσκα: ένα προκλητικό ζευγάρι,το οποίο αναφέρεται συχνά στη σύγχρονη λογοτεχνία ως σύμβολο ερωτικού πρωτογονισμού. «Χρειάζομαι δύο στοιχεία,δύο αντίθετα στοιχεία,για να δημιουργώ» συνήθιζε να λέει ο καλλιτέχνης της κάμερας.

Γεβγκένι Καλντέι,Η κόκκινη σημαία στο Ράιχσταγκ,Βερολίνο,1945.

Μία από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: την τράβηξε ο Καλντέι στις 2 Μαΐου 1945.Πηγή έμπνευσής του ήταν μια αντίστοιχη φωτογραφία του Ζόζεφ Ρόζενταλ που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του ΄45 με αμερικανούς στρατιώτες και τη σημαία τους στην Ιβο Τζίμα. Οταν παρέδωσε τη φωτογραφία στο πρακτορείο Τας,του ζητήθηκε να επέμβει και να σβήσει το ρολόι στο δεξί χέρι του στρατιώτη κάτω δεξιά- μια που στο αριστερό φορούσε ήδη το δικό του ρολόι- ώστε να αποφευχθεί κάθε κατηγορία για πλιάτσικο.Η φωτογραφία της έκθεσης αποκαθιστά την αλήθεια,αφού μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου ο Καλντέι,ο οποίος είχε κρατήσει το πρωτότυπο αρνητικό της φωτογραφίας,την επανεκτύπωσε με τα δύο ρολόγια.

Λούις Κάρολ,Η Αλίκη ζητιάνος,1859.

Μία από τις φωτογραφίες τής Αλις Λίντελ που τράβηξε ο συγγραφέας Λούις Κάρολ όταν το κορίτσι ήταν 11 ετών.Τον 20ό αιώνα επανήλθε η συζήτηση γύρω από την ηθική και τα όρια της φωτογραφίας, μια που ο Κάρολ είχε επανειλημμένως κατηγορηθεί για παιδοφιλία.

Μπορίς Λιπνίτζκι,Ζαν-Πολ Σαρτρ,Θέατρο Αντουάν,Παρίσι,1946.

Πρόκειται για την αφίσα έκθεσης αφιερωμένης στον Ζαν-Πολ Σαρτρ η οποία πραγματοποιήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.Στη φωτογραφία που χρησιμοποιήθηκε,ο πατέρας του υπαρξισμού εμφανίζεται χωρίς το τσιγάρο που κρατούσε ανάμεσα στα δάχτυλά του στην πρωτότυπη εκδοχή της,γεγονός που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων για την παρέμβαση των διοργανωτών της έκθεσης.

Ανώνυμου φωτογράφου, Ο Αλντο Μόρο σε ομηρεία,1978.

Η δημοσιοποίηση αυτής της φωτογραφίας του προέδρου των ιταλών Χριστιανοδημοκρατών την εποχή που ήταν όμηρος των Ερυθρών Ταξιαρχιών προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και άνοιξε μια συζήτηση που ίσως δεν έχει ακόμη κλείσει: Πρέπει να δημοσιοποιούνται εικόνες που προέρχονται από τρομοκράτες; Ο ανώνυμος φωτογράφος ήταν προφανώς μέλος της τρομοκρατικής οργάνωσης.