Την πατήσαμε κι αυτή τη χρονιά, ανεβαίνοντας τις πρώτες μέρες της μάλλον βαρύθυμοι- το μάλλον για λόγους εορταστικής ευγένειας. Επίτηδες δεν λέω «νέα χρονιά», αφού και η περασμένη άρχισε νέα, γρήγορα όμως γέρασε και εντέλει ξόφλησε. Ετσι κι αλλιώς κάθε χρονιά είναι μια μάσκα του χρόνου, ο οποίος παραμένει αβυσσαλέο κενό, που καταπίνει την απρόβλεπτη γέννησή μας και τον προβλεπόμενό μας θάνατο. Τι απομένει; Πολλά. Προπαντός τα γλωσσικά μας λογοπαίγνια. Ενα από αυτά είναι η φιλολογία, στην οποία υποσχέθηκα τις προάλλες να παραχωρήσω δεύτερη θέση σ΄ εκείνον τον κατάλογο ομοιοπαθητικής βιβλιοδιαφήμισης- η τρίτη επιφυλάσσεται για τη λογοτεχνία. Με κάποιο χιούμορ προτάσσεται σήμερα η ένδοξη γενεαλογία της φιλολογίας, μολονότι κάποιοι τη θεωρούν ξεπερασμένη και ξεπεσμένη.
Οχι, δεν είναι λέξη ομηρική. Και μάλλον άργησε να φανεί στα ελληνικά γράμματα, όπως εξάλλου και η ομόλογη λέξη φιλοσοφία, που συγγενεύει μαζί της με δεσμούς αίματος. Οσο βλέπω στα μεγάλα λεξικά, η πρωιμότερη αναφορά της είναι πλατωνική· εμφανίζεται στον διάσημο για πολλούς λόγους Τίμαιο (τον έχουμε σε πολύτιμη έκδοση- Εισαγωγή, Κείμενο, Μετάφραση, Σχόλια- του Βασίλη Κάλφα, Πόλις, 1995). Την τίμησαν ωστόσο και την έχρισαν εξέχουσα επιστήμη οι αλεξανδρινοί γραμματικοί. Δυο λόγια και για την εξ αίματος συγγένειά της με τη φιλοσοφία: φαίνεται να είναι οι μόνες (δίδυμες;) επιστήμες, με πρώτο συνθετικό το επίθετο φίλος, ομολογώντας απερίφραστα την αναγωγή (και την αγωγή) τους στη φιλότητα (αρχαία λέξη αυτή, ήδη ομηρική), με απόκλιση συχνά ερωτική, ενίοτε και σεξουαλική.
Η αρχαία πάντως φιλολογία κέρδισε και κερδίζει στις μέρες μας μεταφρασμένα δύο θεμελιακά έργα, με τη συνεργατική επιμέλεια και στα δύο του καθηγητή Αντώνη Ρεγκάκου. Που εδώ και κάμποσα χρόνια αθόρυβα προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες (διδακτικές, ερευνητικές, συγγραφικές) στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου- και όχι μόνον. Τη φορά αυτή η πυκνή επιμέλεια του Ρεγκάκου επικυρώνεται διπλά: πρώτα με τη συντελεσμένη ήδη μετάφραση (μεταφραστές οι: Σπύρος Κουτράκης, Δήμητρα Κουκουζίκα, Κατερίνα Σιββά) της Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας· από τον 8ο αι. π.Χ. έως τον 6ο αι. μ.Χ.(έκδοση University Ρress, Θεσσαλονίκη, 2008)· συνάμα με τη συντελούμενη ήδη μετάφραση του ευπρόσδεκτου νέου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής (140.000 λήμματα που εκκινούν από τον Ομηρο και φτάνουν έως τους βυζαντινούς συγγραφείς και τα πατερικά κείμενα), το οποίο φιλοδοξεί να αντικαταστήσει το κλασικό Λεξικό Liddell-Scott (η τελευταία έκδοσή του στα αγγλικά είναι του 1940). Και τα δύο αυτά πρωτεύοντα κατορθώματα οφείλονται στον κορυφαίο ιταλό αρχαιοελληνιστή Franco Μontanari (καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας) και στους άμεσους συνεργάτες του- ένας στην Ιστορία (Fausto Μontana), πολλοί και πολλαπλοί στο Λεξικό. Στη μεταφρασμένη εξάλλου Ιστορία συνεργαζόμενος επιμελητής είναι ο ακάματος φιλόλογος (συνάδελφος στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης) Δανιήλ Ιακώβ· στο μεταφραζόμενο Λεξικό συμβάλλουν ήδη οκτώ πανεπιστημιακοί δάσκαλοι.
Η Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας επιβάλλεται τόσο με τον όγκο της (1.183 σελίδες μεγάλου σχήματος, μητρική έκδοση: Ρώμη, 1998) όσο και με την ενημερωτική της πληρότητα και την καθαρή της ποιότητα, ζυγισμένη δίκαια και ήρεμα στα επίμαχα και αμφισβητούμενα ζητούμενα. Παράδειγμα το κεφάλαιο για την «Αρχαϊκή επική ποίηση» (με επίκεντρο τα ομηρικά έπη και εξακτίνωση στα προηγούμενα και στα παρεπόμενά τους) που καταλαμβάνει πάνω από 120 σελίδες, μοιρασμένο σε δέκα συστηματικά υποκεφάλαια. Οι παραδειγματικές αυτές αρετές διαφαίνονται σε σύγκριση και με άλλες παλαιότερες (έγκυρες ασφαλώς) ομόθεμες Ιστορίες, μεταφρασμένες στη γλώσσα μας πριν από κάμποσα χρόνια: κυρίως του Αlbin Lesky (μετάφραση του Αγαπητού Τσοπανάκη, πρώτη έκδοση στα ελληνικά 1983) και των Εasterling και Κnox (μετάφραση Ν. Κομομή, πρώτη έκδοση στα ελληνικά 1985). Για λόγους όχι μόνον εθνικής φιλοτιμίας προσθέτω και τη νεότερη (2007) Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία του Φάνη Κακριδή (εγχειρίδιο της σειράς «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση»), συνοπτική εξ ορισμού, με ωφέλιμη όμως επιμονή στα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα της αρχαιοελληνικής γραμματείας.
Επεται συνέχεια μετά τα Φώτα. Στο μεταξύ, λόγω εορτών, χορευτικό τραγούδι για ελάχιστους φίλους:
Το τι και πώς/ φθέγγεται ο καρπός/ με τη δική του ρεύση // Επιστροφή χωρίς στροφή/ Αφή ανέπαφη/ αδειάζει μοναξιά// Γραμμή οριζόντια/ με χέρι σταυρωμένο/ Το περιμένω αργά το βράδυ/ πηγάδι πηγαδάκι μου/ στον Αδη// Προς το παρόν απών.
