Ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας ήταν ο πρώτος που ανέλαβε, πριν από τις εκλογές του 1950, την πρωτοβουλία για ανασύνταξη των κεντρώων πολιτικών δυνάμεων, με βασικό πυρήνα το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Ο «Μαύρος Καβαλάρης» του μικρασιατικού μετώπου εμφανίζεται πρώτη φορά στην πολιτική σκηνή όταν στις 3 Ιανουαρίου 1945, με προτροπή των Αγγλων, διορίζεται από τον αντιβασιλέα Δαμασκηνό πρωθυπουργός. Θα παραμείνει στην πρωθυπουργία μόνο τρεις μήνες και τρεις ημέρες, χρόνο αρκετό για να καταγραφεί ότι μοναδικός στόχος της πολιτικής του ήταν η αποτροπή του εμφυλίου πολέμου και η ειρηνική συμφιλίωση. Σημαντική υπήρξε η συμβολή του στον
τερματισμό της εθνικής τραγωδίας που γράφτηκε με τις Δεκεμβριανές (1944) συγκρούσεις, στο κέντρο της Αθήνας, μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, του Στρατού και της Χωροφυλακής. Ηταν από τους πρωτεργάτες της Συμφωνίας της Βάρκιζας, η οποία οδήγησε σε αφοπλισμό των κομμουνιστών και άνοιξε τον δρόμο για τις εκλογές του 1946. Βαθύτατα δημοκρατικός, περισσότερο στρατιωτικός και λιγότερο πολιτικός γνώριζε πολύ καλά την «τέχνη» των στρατιωτικών ελιγμών, αγνοούσε αλλά και δεν ήθελε να μάθει τους πολιτικούς ελιγμούς. Και μόνο η εναντίωσή του στη διεξαγωγή του σχεδιαζόμενου από τους Αγγλους νόθου δημοψηφίσματος για την επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου Β΄ ήταν επαρκής λόγος για να εξαναγκασθεί σε παραίτηση…

▅ Η ίδρυση νέου κόμματος

Ο Νικόλαος Πλαστήρας με τον στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο

Μετά τέσσερα χρόνια ο Νικόλαος Πλαστήρας επανεμφανίζεται στην πολιτική σκηνή αποφασισμένος να μετάσχει στις εκλογές του 1950, είτε με συμμετοχή στο ενιαίο Κόμμα των Κεντρώων πολιτικών δυνάμεων, είτε αυτοτελώς με δικό του κόμμα. Πίστευε ότι ο ελληνικός λαός επιθυμούσε μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου μια κυβέρνηση δημοκρατική, ανάμεσα στη Δεξιά και στο Κομμουνιστικό Κόμμα, με βασικούς στόχους την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, την Εθνική Συμφιλίωση και την απαλλαγή της χώρας από την επιρροή των ξένων (ήταν η εποχή που τη «σκυτάλη» είχαν πάρει από τους Αγγλους οι Αμερικανοί). Φιλόδοξοι οι στόχοι αλλά και ρεαλιστική- όπως αποδείχθηκε στις εκλογές- η άποψη του Πλαστήρα, ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων προσανατολιζόταν προς μια κεντρώα κυβέρνηση.

Στις 15 Σεπτεμβρίου 1949 συναντά τον Σοφοκλή Βενιζέλο, ο οποίος είχε αναλάβει, μετά τον θάνατο του Θεμιστοκλή Σοφούλη την ηγεσία του Κόμματος των Φιλελευθέρων, το οποίο είχε ιδρύσει ο πατέρας του ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Πλαστήρας αναπτύσσει στον αρχηγό των Φιλελευθέρων τις ιδέες του και προτείνει τη συγκρότηση ενιαίου κεντρώου κόμματος, στο οποίο να ενταχθούν όλες οι συγγενείς πολιτικές δυνάμεις. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος συμφωνεί με τις ιδέες αλλά απορρίπτει την πρόταση για συγκρότηση ενιαίου κεντρώου κόμματος.

Ο Πλαστήρας βέβαιος πλέον ότι δεν υπάρχει πιθανότητα συνεννόησης με τον Βενιζέλο τού στέλνει μετά δύο ημέρες επιστολή, με την οποία «κόβει τις γέφυρες επικοινωνίας». «Διέπραξες» γράφει ο Πλαστήρας στον Βενιζέλο «σφάλματα μεγάλα και βασικά από του 1945 που επανήλθες εις την Ελλάδα.Σχεδόν ποτέ δεν ηθέλησες να συμφωνήσης μαζί μου και διέσπασες το Κόμμα των Φιλελευθέρων,καθ΄ ον χρόνον έκαμνα το παν διά να το στηρίξω, με την αιτιολογίαν ότι ο τότε αρχηγός του κόμματος ήτο ανεπαρκής. Και ως να μη ήρκει αυτό,έσπευσες και συνηργάσθης και με το Λαϊκόν Κόμμα. Αυτό υπήρξε το καίριον τραύμα όχι μόνον προς το Κόμμα των Φιλελευθέρων αλλά και προς την Δημοκρατίαν και την Ελλάδα. Και διέλυσες μεν μετ΄ ολίγον τον σύνδεσμον με την Δεξιάν όχι διά να επανορθώσης το σφάλμα επανερχόμενος εις το Φιλελεύθερον,αλλά διά να συνδυασθής κατά τας εκλογάς με άλλα κόμματα απροσδιορίστων αρχών.Και ο διαμελισμός αυτός,συντελούσης και της ανικανότητος του διενεργούντος τας εκλογάς αρχηγού των Φιλελευθέρων,είχε το καταστρεπτικόν αποτέλεσμα να κερδίση την εκλογήν το μοιραίον Λαϊκόν Κόμμα.Σφάλμα άλλο η συνεργασία με την κυβέρνηση Μαξίμου.Επηκολούθησεν το μεγαλύτερον σφάλμα, η εκ νέου συγχώνευσις με το Κόμμα των Φιλελευθέρων εις την πλέον ακατάλληλον στιγμήν.Ενώ τότε θα έπρεπε να πράξης το παν διά να αποφευχθή η συνεργασία Φιλελευθέρων- Λαϊκών». Θα περάσουν δυόμισι μήνες από την επιστολή Πλαστήρα. Ο Βενιζέλος δεν έχει, ακόμη, χωνέψει το περιεχόμενό της, αλλά με τη διορατικότητά του προβλέπει ότι η αυτοτελής συμμετοχή του Πλαστήρα στις εκλογές θα προκαλέσει μεγάλες απώλειες στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Στις 3 Δεκεμβρίου 1949 ο Βενιζέλος συναντά, με δική του πρωτοβουλία, τον Πλαστήρα. Προσπαθεί να τον αποτρέψει από την ίδρυση δικού του κόμματος και του προτείνει να μετάσχει, ως συνεργαζόμενος, στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Ηταν, όμως, αργά. Το πρωί της ίδιας ημέρας είχε κατατεθεί στον Αρειο Πάγο ο τίτλος του κόμματος Πλαστήρα: «Κόμμα Προοδευτικών Φιλελευθέρων». Οι αντιδράσεις είναι έντονες και επικριτικές και από την πλευρά του Βενιζέλου αλλά και από τη Δεξιά.

▅ Ο κατηγορούμενος στρατηγός
Ο ήρωας των Βαλκανικών Πολέμων, της Ουκρανίας, του Μικρασιατικού Πολέμου, ο αρχηγός της Επανάστασης του 1922, που οδήγησε στο απόσπασμα τους έξι υπεύθυνους της μικρασιατικής τραγωδίας, το ίνδαλμα της βενιζελικής παράταξης και των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων της Μικράς Ασίας, ανέτρεψε το πολιτικό σκηνικό. Ο Βενιζέλος, έκδηλα ενοχλημένος, κατηγορεί τον Πλαστήρα ότι με τον τίτλο «Προοδευτικών Φιλελευθέρων» πλαστογραφεί τον «φιλελευθερισμό» και προκαλεί σύγχυση με το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Αλλοι, όμως, ήταν οι πραγματικοί λόγοι της αντίδρασης του Βενιζέλου. Η βεβαιότητα ότι ο Πλαστήρας θα διεμβόλιζε το Κόμμα των Φιλελευθέρων και, ακόμη, διότι στο κόμμα του Στρατηγού είχε προσχωρήσει και ο προσωπικός του αντίπαλος στην Κρήτη Εμμανουήλ Τσουδερός.

Αμετακίνητος από τη γραμμή της συμφιλίωσης ο Πλαστήρας, με την επίσημη αναγγελία της ίδρυσης του κόμματός του, θα προτείνει, για την έξοδο από την κρίση, τη συγκρότηση κυβέρνησης από όλα τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνωνκυρίως του Κομμουνιστικού- που απείχαν από τις εκλογές του 1946. Προφανώς εγνώριζε ότι η πρότασή του δεν θα είχε τύχη. Δεν ήταν μόνο η δεξιά αντίθετη σε κυβερνητική συνεργασία με τους κομμουνιστές, λίγους μήνες μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, αλλά και ο Γεώργιος Παπανδρέου για «λόγους εθνικούς,πολιτικούς, ηθικούς και ψυχολογικούς» .

▅ Οι προσωπικές φιλοδοξίες
Η πρωτοβουλία του στρατηγού Πλαστήρα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Οι δύο άλλοι πρωταγωνιστές στον πολιτικό χώρο του Κέντρου, Σοφοκλής Βενιζέλος και Γεώργιος Παπανδρέου, πέραν των προσωπικών ηγετικών φιλοδοξιών τους, είχαν και σοβαρές ιδεολογικές και πολιτικές διαφωνίες. Ανέκαθεν ο κεντρώος πολιτικός χώρος- ο μεσαίος όπως αποκαλείται μεταδικτατορικά- δεχόταν τις επιρροές και από δεξιά και από αριστερά. Χαρακτηριζόταν από ρευστή και εύθραυστη πολυσυλλεκτικότητα. Αποτέλεσμα, οι διάφορες τάσεις να αναδεικνύουν και επίδοξους αρχηγούς, που καθιστούν εύθραυστη και την ενότητα.

Το 1950, έναν χρόνο μετά το τέλος του Εμφυλίου, υπήρχαν πρόσθετες, συγκυριακές, δυσκολίες για να πετύχει η πρωτοβουλία του Νικολάου Πλαστήρα. Δύο ήταν τα μεγάλα προβλήματα: η οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας και η εθνική συμφιλίωση με την παροχή αμνηστίας και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Το δεύτερο ήταν το μεγάλο «αγκάθι» που δεν τολμούσαν να αγγίξουν ούτε πολιτικοί της Αριστεράς που είχαν ενταχθεί στο ΕΑΜ. Η παροχή αμνηστίας σε χιλιάδες εξορίστους και φυλακισμένους είχε ευρύτατη απήχηση και υποστήριξη, ακόμη και από τον ΟΗΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού ως τον Οκτώβριο του 1949 είχαν καταδικασθεί σε θάνατο για αδικήματα σχετιζόμενα με τη δράση του ΚΚΕ 5.322 άτομα. Είχαν εκτελεσθεί 3.033 και παρέμεναν στις φυλακές 2.289 θανατοποινίτες, άνδρες και γυναίκες. Στις φυλακές παρέμεναν, ακόμη, 16.738 καταδικασμένοι σε διάφορες ποινές έως και σε ισόβια, και 5.425 υπόδικοι.

Στη Μακρόνησο «το νησί της αναμόρφωσης» είχαν εκτοπισθεί περί τις 13.000 με αποφάσεις των Επιτροπών Ασφαλείας. Πολλοί υπουργοί της Δεξιάς, αλλά και προερχόμενοι από το Κέντρο, εξύμνησαν το «έργο της αναμόρφωσης»: «Μεγάλο εκπαιδευτήριο» (Κ. Τσάτσος), «σχολείον εθνικής μετανοίας και αναβαπτίσεως» (Π. Κανελλόπουλος), «εθνική η προσφορά» (Κ. Ρέντης) του συνταγματάρχη Μπαϊρακτάρη.

▅ Η «εθνική συμφιλίωση»
Η ανασυγκρότηση της χώρας, η θεραπεία της πείνας και η αντιμετώπιση της ανεργίας ήταν τα βασικά προβλήματα που απασχολούσαν όλους τους Ελληνες και δεν προκαλούσαν σοβαρές αντιπαραθέσεις μεταξύ των κομμάτων. Σοβαρό, όμως, ήταν και το πρόβλημα της «εθνικής συμφιλίωσης». Ο Εμφύλιος είχε διχάσει τους Ελληνες από την κορυφή ως τη βάση και χιλιάδες ικανά στελέχη, σε όλους τους τομείς, βρίσκονταν στις φυλακές και στην εξορία.

Ηταν το πρόβλημα πάνω στο οποίο θα στηρίξουν το πολιτικό παιχνίδι οι Αμερικανοί με τη Δεξιά, αλλά και θα διχάσει τις πολιτικές δυνάμεις, που κινούνται μεταξύ της Δεξιάς και της Αριστεράς. Τη «συμφιλίωση» των προοδευτικών δυνάμεων υπονόμευε και η στάση του ΚΚΕ, το οποίο επέμενε στην «προετοιμασία» για έναν ακόμη γύρο ανατροπής του πολιτικού συστήματος.