Εφέτος συμπληρώνονται εκατόν πενήντα χρόνια από τη γέννηση του Πλάτωνα Δρακούλη και στο γενέθλιο νησί του, την Ιθάκη, προγραμματίζεται για τον προσεχή Οκτώβρη συνέδριο για την εξέταση και ανάδειξη του έργου του, συγγραφικού και πολιτικού. Με την ευκαιρία αυτή θα πραγματευθώ εδώ σύντομα την ύστερη περίοδο της σταδιοδρομίας του.
Μια ιδιότυπη περίπτωση διανοουμένου που αφιέρωσε τη ζωή του στη διάδοση της «εργατικής Ιδέας» υπήρξε ο Πλάτων Δρακούλης. Για την αρχική θεμελίωση των «σωσιαλιστικών» (από το ρήμα «σώζω») του αντιλήψεων και τη συναφή δράση, ώς το 1908, θα απαιτούνταν ειδική εκτενής εργασία. Κατά τη διάρκεια της μακράς του παραμονής στην Αγγλία, δεν έχασε ποτέ την επαφή του με τα ελληνικά δρώμενα, όχι αποκλειστικά στη σοσιαλιστική τους εκδοχή που άλλωστε διαρκώς έφθινε.
Καθοριστικό για την αναθέρμανση αυτών των επαφών υπήρξε το ταξίδι του το 1906, όταν (εκτός από τη συμβολή του στη σύσταση του συλλόγου «Αθηνά Υγίεια» στην Αθήνα) περιοδεύει στην Πάτρα, οπού ο τοπικός «Εργατικός Σύνδεσμος» του αναθέτει (μαζί με άλλους) τη σύνταξη «εργατικού νομοσχεδίου» που θα μπορούσε να προωθηθεί στη Βουλή. Ο Δρακούλης αντιπαρέρχεται αυτήν την πρόταση διατυπώνοντας την ανάγκη να προηγηθεί η «προκαταρκτική» διαδικασία διαφώτισης των εργατών από «ειλικρινείς και νοήμονες διερμηνείς» των συμφερόντων τους, ώσπου να προκύψει η οργάνωση των «παραγωγικών τάξεων» σε σοβαρά σωματεία που θα ενεργούν «αφ’ εαυτών» και θα διορίζουν τους αντιπροσώπους τους στο Κοινοβούλιο. Είναι εντελώς νωπή η δραστηριοποίηση του Εργατικού Κόμματος της Αγγλίας ως αυτοτελούς κόμματος και επομένως ο σχεδιασμός των όρων ίδρυσης ενός παρόμοιου πολιτικού φορέα και στην Ελλάδα. Τούτο προβάλλεται ως sine qua non προϋπόθεση για την οικονομική-πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης και όχι η υποβολή υπομνημάτων για την άρση της εξαθλίωσής της.
Οταν πια ο Δρακούλης μάταια θα επιχειρεί να εκπροσωπήσει τον ελληνικό σοσιαλισμό στις διεθνείς διασκέψεις για την ειρήνη, θα έχουν δρομολογηθεί ανεπίστροφα οι διαδικασίες για τη σύσταση του ΣΕΚΕ. Η ιδρυτική του μάλιστα γενιά στάθηκε ιδιαίτερα επικριτική στον ανταντόφιλο Δρακούλη. Μάλιστα στην προσπάθεια του αρτισύστατου κόμματος να κερδίσει την αυτοτέλειά του, ιδεολογική και πρακτική, από την πολιτική του Κόμματος Φιλελευθέρων θα του αφαιρεθεί και η δυνατότητα να εκπροσωπεί την «ουτοπική» περίοδο του εγχώριου σοσιαλισμού. Και τούτο γιατί οι ιδέες του δεν ήταν παρά μια «αλλοπρόσαλλος ανάμιξις ρωμαντισμού, ριζοσπαστισμού και αντιλήψεων της ελληνικής κλασσικής αρχαιότητος».
Ο παλαίμαχος πάντως σοσιαλιστής, ανεξάρτητα από την ορθότητα αυτών των αποτιμήσεων, εγκατέλειψε τις βλέψεις του για έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική και επαγγελματική οργάνωση των «εργατικών τάξεων». Στο ιδρυτικό συνέδριο της ΓΣΕΕ ούτε καν μνημονεύθηκε η συνεισφορά του και στο αντίστοιχο συνέδριο του ΣΕΚΕ είχαν μετάσχει όσοι κατά καιρούς συγκρούσθηκαν μαζί του. Σχεδόν μονήρης ο Δρακούλης επανέρχεται στην αποδοκιμασία των «πολιτευόμενων» και στην ανάγκη χειραφέτησης από τα υπάρχοντα κόμματα, με αδιάπτωτη την επιθυμία της «υλικής και ηθικής ανυψώσεως των Εργατικών τάξεων». Ετσι αρνούνταν να συναινέσει στις «μεθόδους του μίσους» που ακολούθησαν τόσο οι «αδιαφώτιστοι» σοσιαλιστές όσο και οι «πλουτοκρατικοί πολιτευόμενοι».
Πρόκειται για ένα κλίμα ανένταχτου «μετα-σοσιαλιστή», ο οποίος διοχετεύει πια τη σαραντάχρονη εμπειρία του στην οικοδόμηση «αγροπόλεων» που θα αντικαταστήσουν τις «κοσμοβριθείς μεγαλοπόλεις» με γνώμονα τα αλληλένδετα «ατομιστικά και κοινωνιστικά ορμέμφυτα». Η αρκετά αποϊδεολογικοποιημένη αυτή πρόταση δεν αφορούσε μόνο τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ευρώπης, αλλά και την εγκατάσταση των πολυπληθών προσφύγων στην Ελλάδα μετά τη μικρασιατική καταστροφή.
Ως σοσιαλιστής διανοούμενος ο Δρακούλης, περισσότερο «λόγιος» και λιγότερο οργανωτικός νους, υπήρξε ευαίσθητος δέκτης των αναζητήσεων του δυτικοευρωπαϊκού σοσιαλισμού. Διαμόρφωσε την ιδιοσυστασία του με κεντρικό ιστό την τακτική ενός συστηματικού εκλεκτισμού που θα μπορούσε να θεωρηθεί επαρκής για την υπεράσπιση της «εργατικής Ιδέας». Σ’ αυτήν βέβαια την κοσμοθεωρητική σύλληψη, παρά τις ευδιάκριτες μετατοπίσεις της, είχαν τη θέση τους τόσο η μαρξίζουσα προσέγγιση της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας όσο και η θεοσοφική κατανόηση των αναγκών του ανθρώπου. Η συγκεκριμένη κάθε φορά δραστηριότητα του Δρακούλη, μέσα ή έξω από το πολιτικό παιγνίδι, έριχνε το βάρος προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση και επομένως χρωμάτιζε και το σύνολο των θεωρητικών του επεξεργασιών.
Σ’ αυτές πάντως εκβάλλουν κύκλοι ενδιαφερόντων που καλύπτουν, με επάρκεια ή όχι, την προβληματική της γυναικείας απελευθέρωσης, της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, του εκπαιδευτικού και σωφρονιστικού συστήματος, της κοινωνικής υγιεινής και της αυτοδιοίκησης. Δηλαδή θεματοποιήσεις που εγγράφονται σαφώς στην ευρύτερη σκόπευση της «ανθρωπιστικής Πολιτείας».
Ο κ. Παναγιώτης Νούτσος είναι καθηγητής της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
