Μετά τον θάνατο του Ζαν Μποντριγιάρ προχθές, σε ηλικία 78 ετών, οι γάλλοι διανοούμενοι θα πρέπει να αισθάνονται ασφαλώς φτωχότεροι. Ακόμη και εκείνοι που υπήρξαν αντίπαλοί του έχουν συνειδητοποιήσει πως η απουσία ενός από τα μαχητικότερα, τα πιο αιρετικά αλλά και τα πλέον δημιουργικά πνεύματα της σύγχρονης γαλλικής σκέψης είναι δυσαναπλήρωτη. Γιατί ο Μποντριγιάρ, θεωρητικός του πολιτισμού, φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, φωτογράφος και πολιτικός σχολιαστής, δεν ανήκε στους διανοούμενους που περνούν απαρατήρητοι. Αλλωστε έζησε τις ιδέες του κι έδωσε μάχη γι΄ αυτές μέσα στην επικαιρότητα, μέσα στα γεγονότα που αποτελούσαν για τον ίδιο και το πεδίο κρίσης, δοκιμασίας και αντοχής τους. Κανένα από τα μεγάλα θέματα της μεταπολεμικής εποχής δεν τον άφησε αδιάφορο. Πίστευε ότι ο δημοσιογραφικός σχολιασμός του παρόντος ήταν και ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσουμε την Ιστορία. Ομως ο σχολιασμός αυτός γινόταν πάντα με τα δεδομένα της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας, ενίοτε της γλωσσολογίας ή ακόμη και της ψυχανάλυσης.
Το πρώτο που θα μπορούσε να πει κανείς για τον Μποντριγιάρ είναι ότι ανήκει στους- τελευταίους φοβάται κανείς- διανοούμενους που άνθησαν μέσα στο πνευματικό περιβάλλον του Παρισιού που οι απαρχές του θα πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της υπόθεσης Ντρέιφους. Ενας αιώνας από τότε σηματοδοτήθηκε με το έργο πολλών σημαντικών στοχαστών της Ευρώπης. Τώρα, με τον θάνατο του Μποντριγιάρ, φαίνεται να εκλείπουν οι στοχαστές πρώτης γραμμής. Κανείς από τους λεγόμενους νέους φιλοσόφους (ο Ανρί Λεβί ή ο Φινκελκρότ λ.χ.) δεν είναι της ίδιας αξίας.
Το θεματικό εύρος των θεωρητικών βιβλίων του Μποντριγιάρ είναι τεράστιο, όμως αξίζει να τονίσουμε ότι δύο είναι τα βασικά θεωρητικά ρεύματα που τον απασχόλησαν περισσότερο: ο μεταμοντερνισμός και ο μεταστρουκτουραλισμός. Κι αν ήθελε να βρει κανείς ομοιότητες- αλλά συχνά και τεράστιες διαφορές που κάποτε έφταναν στο επίπεδο της ανοιχτής πολεμικής- με άλλους σημαντικούς διανοητές θα ανέτρεχε εκ παραλλήλου στο έργο του Μισέλ Φουκό, του Ζακ Ντεριντά και του Μάρσαλ Μακ Λούαν.
Αυτός ο αντι-καντιανός ωστόσο, ακόμη κι όταν ερωτοτροπούσε στα γραπτά του με τον σολιψισμό, ανέπτυξε μια ιδιαιτέρως περίπλοκη και συχνότατα συναρπαστική ποιητική των ιδεών, ακολουθώντας την κατεξοχήν γαλλική παράδοση της άμεσης σχέσης λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Η ποιητική της σκέψης άλλωστε τον οδήγησε και στην πλέον πρωτότυπη από τις ιδέες του, την υπερπραγματικότητα . Υποστήριζε ότι τα συστήματα της σημασίας και του νοήματος μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο μέσω των αλληλοσυσχετισμών τους, αυτών δηλαδή που με μια λέξη ονομάζει υπερπραγματικότητα. Ετσι, το κάθε νόημα δεν μπορεί παρά να είναι αυτοαναφορικό. Κατανοούμε επομένως τον κόσμο όχι μέσω των συστημάτων της δύναμης ή των όποιων ορθολογικών σχημάτων αλλά της γοητείας που ασκούν τα αντικείμενα πάνω μας. Ηταν επόμενο- κι αυτό συνέβη ιδιαίτερα στα τελευταία του έργα- ο Μποντριγιάρ να αναπτύξει παράλληλα με την ποιητική της γοητείας και μια αντίστοιχη της ειρωνείας. Ακολουθώντας τα ίχνη του Ζορζ Μπατάιγ έθεσε τον κόσμο της σημειωτικής λογικής (ο οποίος ορίζεται από το νόημα, το σημαίνον και το σημαινόμενο όπως λειτουργούν στο πεδίο των κοινωνικών ανταλλαγών) αντιμέτωπο στον κόσμο των συμβόλων, που απαρτίζεται από συμβολικούς πολιτισμούς. Αυτά τα νεο-μανιχαϊκά διλήμματα ήταν αναπόφευκτο να τον οδηγήσουν στην ανάλυση των γνωρισμάτων του Κακού, της φύσης της καταστροφής και των επιπτώσεών της στο συλλογικό ασυνείδητο. Γι΄ αυτό άλλωστε υποστήριζε πως μόνον έτσι μπορούν να γίνουν κατανοητά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 για τα οποία έγραψε ολόκληρο βιβλίο, το Ρower inferno:Τρομοκρατία και παγκόσμια βία:ρέκβιεμ για τους Δίδυμους Πύργους που προκάλεσε έντονη εντύπωση όταν κυκλοφόρησε το 2002. Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξη της σκέψης αυτού του παραγωγικότατου συγγραφέα και διανοούμενου. Τα όσα ριζοσπαστικά λ.χ. έχει γράψει για τη διάχυση του υπερπραγματικού στον κόσμο των ΜΜΕ που συνιστούν το αόρατο γήπεδο πλέον όλων των αντιπαραθέσεων είναι από τα πιο ενδιαφέροντα που έχουν ειπωθεί για τη μεταβιομηχανική εποχή των πληροφοριών και των σημάτων.
Το τελευταίο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πέρυσι ήταν μια σειρά κειμένων για τις ποικίλες ουτοπίες. Δεν είναι τυχαίο. Το έργο του συνιστά επακόλουθο ή και απόδειξη των παρακμής των μεγάλων αφηγήσεων, τόσο των φιλελεύθερων όσο και των μαρξιστικών. Ισως γι΄ αυτό κάποιοι να τον χαρακτηρίζουν μεταμοντέρνο. Αδικα. Ο Μποντριγιάρ ήταν πέρα και πάνω από αυτό.
