Ο Ισαάκ Ρόσα (Σεβίλλη, 1974) είναι άγνωστος στην Ελλάδα. Γεννημένος τα τελευταία χρόνια του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο, ο οποίος πέθανε το 1975, αφήνοντας στο πόδι του – δηλαδή ορίζοντας ως βασιλιά, σχεδόν πραξικοπηματικά – τον Χουάν Κάρλος, δεν έχει μνήμες από την εποχή της δικτατορίας. Ωστόσο το μυθιστόρημά του Το μάταιο χθες αναφέρεται ακριβώς στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, που στοιχειώνει κάθε σύγχρονο ισπανό συγγραφέα, είτε την έζησε είτε όχι. Ο Ρόσα όμως δεν προσθέτει άλλο ένα παρεμφερές βιβλίο στα ήδη υπάρχοντα, καλά, κακά και μέτρια, για να βαρυστομαχιάσει τους αναγνώστες, αλλά επιχειρεί να αφηγηθεί μια ιστορία με καυστικό και ειρωνικό τρόπο χρησιμοποιώντας στοιχεία νουάρ.
Η «υπόθεση Ντένις»
Το μυθιστόρημα αρχίζει με τον συγγραφέα-αφηγητή, ο οποίος, αφού εξαρχής ειδοποιεί τον αναγνώστη ότι προτίθεται να γράψει μυθιστόρημα με δύο ήρωες, παραθέτει ορισμένες σκέψεις του για την ισπανική πεζογραφία, υπονομεύοντας τα αφηγηματικά έργα που αναφέρονται στον Εμφύλιο. Στη συνέχεια, μπαίνει στο θέμα του που είναι η «υπόθεση Ντένις», η υποθετική ιστορία του καθηγητή Χούλιο Ντένις, ο οποίος το 1965 φέρεται αναμεμειγμένος στην εξαφάνιση του κομμουνιστή φοιτητή Αντρέ Σάντσεθ. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, ο καθηγητής ήταν υπεύθυνος γι’ αυτό, ενδεχομένως τον κατέδωσε στην αστυνομία και ύστερα εξαφανίστηκε για να μην υποστεί τις συνέπειες της πράξης του.
Αυτή είναι η περίληψη της πλοκής. Εν τούτοις, ο Ρόσα δεν ενδιαφέρεται για την τύχη των δύο εξαφανισμένων – έστω και αν εκφράζονται διάφορες εικασίες περί αυτών -, αλλά για τη λογοτεχνία, για το πώς δηλαδή γράφεται ένα μυθιστόρημα που συνδέεται με τη φρανκική εποχή. Για παράδειγμα, ο φοιτητής πέθανε στο κρατητήριο ή από συντροφικό μαχαίρωμα; Μήπως το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας, το οποίο είχε αναλάβει σχεδόν εξ ολοκλήρου την αντίσταση κατά του Φράνκο, τον παρέδωσε στις αρχές; Αραγε κατέφυγε στο Παρίσι και συναντήθηκε με τον Αντρέ Μαλρό, που ήταν φίλος του πατέρα του; Μήπως, εντέλει, ήταν πράκτορας της Ασφάλειας; Στο μεταξύ, ο συγγραφέας-αφηγητής επινοεί έναν ακόμη ήρωα, τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Γκιγέρμο Μπιρόν – υποτίθεται ότι ο καθηγητής έχει γράψει τις περιπέτειές του με ψευδώνυμο -, ο οποίος δρα παράλληλα με τον καθηγητή Ντένις που περιπλανάται στη Μαδρίτη, μπαίνει σε μπαρ, πίνει και «του την πέφτουν» μοιραίες γυναίκες.
Λογοτεχνικό παιχνίδι
Μολονότι Το μάταιο χθες είναι λογοτεχνικό παιχνίδι, έχει αστυνομική πλοκή και είναι αμιγώς πολιτικό: ένα από τα κεφάλαιά του αναφέρεται στον Φράνκο, τον οποίο ο Ρόσα κατηγορεί ότι αιματοκύλισε την Ισπανία με πρόσχημα την εξουδετέρωση των κομμουνιστών. Ενα άλλο κεφάλαιο είναι – υποτίθεται – γραμμένο από κάποιον αστυνομικό, τον ανακριτή του καθηγητή, ο οποίος επιχειρεί να ανατρέψει τους ισχυρισμούς του συγγραφέα-αφηγητή που κατηγορεί την ισπανική αστυνομία ως στυλοβάτη του δικτατορικού καθεστώτος και ως ένοχη για άπειρα εγκλήματα βίας κατά των πολιτών. Μείγμα μυθοπλασίας και δοκιμίου, το βιβλίο απαιτεί προσεκτική ανάγνωση, δεν απευθύνεται σε όσους προτιμούν την εύκολη γραφή και ενδέχεται να απωθήσει όσους έχουν συνηθίσει στις εύπεπτες περιγραφές και στη στοιχειώδη πλοκή, όπου οι ήρωες δρουν σχηματικά και οι οποίες έχουν ένα αίσιο ή μη τέλος.
Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας.
