Ανάμεσα στις ουκ ολίγες ανεξιχνίαστες υποθέσεις που απασχόλησαν την κοινή γνώμη – όχι μόνο της χώρας μας – στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας της 21ης Απριλίου ήταν και εκείνη ενός περίεργου αεροπορικού δυστυχήματος αεροσκάφους των Βρετανικών Αερογραμμών (ΒΕΑ) τα χαράματα της 12ης Οκτωβρίου 1967 ανοικτά του Καστελόριζου. Στο γεγονός, πέραν της οδύνης που προκάλεσε για την απώλεια 66 ανθρώπων, ο βρετανικός Τύπος αφιέρωσε εκτενή δημοσιεύματα με αναπάντητα ερωτήματα όσον αφορά την ταυτότητα εκείνων που προκάλεσαν τη δολιοφθορά με την τοποθέτηση – όπως εικαζόταν – βόμβας κάτω από κάθισμα οικονομικής θέσεως. Από τις υποθέσεις και τα σενάρια που διέρρευσαν στον βρετανικό Τύπο εκείνο που επικράτησε ήταν ότι στόχος των δολιοφθορέων ήταν ο στρατηγός Γρίβας που κάποιες πληροφορίες έλεγαν ότι επέβαινε μυστικά στο αεροσκάφος με προορισμό την Κύπρο, από όπου είχε φύγει τον Νοέμβριο του 1967, μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσαν οι επιχειρήσεις στην Κοφινού και στους Αγίους Θεοδώρους, καθώς και η αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας από το νησί.




«Αεροσκάφος των Βρετανικών Ευρωπαϊκών Αερογραμμών και των Κυπριακών Αερογραμμών, εκτελούν πτήσιν από Λονδίνον εις Λευκωσίαν μέσω Αθηνών, κατέπεσε την 5.17 π.μ. της σήμερον εις την θάλασσαν μεταξύ Ρόδου και Κύπρου και εις σημείον ευρισκόμενον 30 μίλια εκ των ακτών της Τουρκίας, 106 μίλια εκ Ρόδου και 160 μίλια εκ Κύπρου. Του αεροσκάφους επέβαινον 59 επιβάται και πλήρωμα εξ επτά προσώπων. Αι αρμόδιαι υπηρεσίαι της Δημοκρατίας εκινητοποίησαν αμέσως, εν συνεργασία μετά της εν Κύπρω Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας, τα συνεργεία διασώσεως, τα οποία και επελήφθησαν πάραυτα του έργου ερεύνης και διασώσεως. Ωσαύτως εζητήθη βοήθεια από τας Ελληνικάς και τας Τουρκικάς Αρχάς, καθώς επίσης και από όλα τα ευρισκόμενα εις την περιοχήν πλοία. Υπό των προσδραμόντων εις την περιοχήν του ατυχήματος σκαφών είχον περισυλλεγή μέχρι της 1ης μ.μ. 21 πτώματα. Αι έρευναι συνεχίζονται» (αρ.1).


Με το ανακοινωθέν αυτό του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών η ελληνική κοινή γνώμη επληροφορείτο στις 12 Οκτωβρίου 1967 το τραγικό αεροπορικό δυστύχημα 41 χρόνια πριν. Δεύτερο ανακοινωθέν την ίδια ημέρα ενημέρωνε: «Ολαι αι αναγκαίαι προσπάθειαι καταβάλλονται διά την περισυλλογήν των πτωμάτων των θυμάτων του αεροπορικού δυστυχήματος, ειδικόν δε συνεργείον ευρίσκεται ήδη εις Ρόδον διά την σχετικήν αναγνώρισιν τούτων. Αι Κυπριακαί Αερογραμμαί φρονούν ότι κατά το παρόν στάδιον ουδείς πρακτικός σκοπός εξυπηρετείται διά της μεταβάσεως εις Ρόδον των συγγενών των θυμάτων. Ειδικαί πληροφορίαι θα ζητηθούν από τους στενούς συγγενείς διά την ακριβή και ταχείαν αναγνώρισιν των θυμάτων. Πλήρες ερωτηματολόγιον δύναται να ληφθή από τα Γραφεία Αερολιμένος των Κυπριακών Αερογραμμών από της 8ης π.μ. του Σαββάτου 19ης Οκτωβρίου 1967. Οταν το έργον της αναγνωρίσεως συμπληρωθή, αι σοροί των εκ Κύπρου θυμάτων θα μεταφερθούν υπό των Κυπριακών Αερογραμμών εις την νήσον διά την ταφήν. Πάσα δυνατή προσπάθεια καταβάλλεται διά την ταχείαν αναγνώρισιν και μεταφοράν των θυμάτων το συντομώτερον εις Κύπρον. Δέον, όμως, όπως ληφθή υπ’ όψιν ότι, παρ’ όλας τας φροντίδας και προσπαθείας, δεν αναμένεται ότι η μεταφορά των σορών θα καταστή δυνατή προ της παρελεύσεως δύο ή τριών ημερών».


Οι επιβαίνοντες ήσαν 57 και το πλήρωμα εξαμελές. Εξ αυτών 22 ήσαν Ελληνες, 19 Κύπριοι, 19 Βρετανοί, πέντε Αμερικανοί, μεταξύ αυτών και ένα μικρό παιδί 17 μηνών, και ένας αγνώστου εθνικότητος (ανακοινωθέν αρ. 9). Στο σημείο του δυστυχήματος κατέπλευσαν αμέσως το ελληνικό αντιτορπιλικό «Ναυαρίνο» και σκάφη διαφορετικών εθνικοτήτων. Το πρώτο σκάφος, πάντως, που κατέφθασε ήταν το υπό ουγγρική σημαία «Μπάλατον», το οποίο και περισυνέλεξε τα πρώτα 27 πτώματα (ανακοινωθέν αρ. 4). Αλλα 25 περισυνέλεξαν τουρκικά πλοιάρια κατευθυνόμενα στον λιμένα της Φοινίκης. Ωστόσο η κυπριακή κυβέρνηση και η βρετανική αρμοστεία ζητούσαν επιμόνως όλα τα πτώματα να μεταφερθούν μαζί με τυχόν υπολείμματα του αεροσκάφους στην Κύπρο (κρυπτοτηλεγράφημα από Αθήνα ΑΠΔΚ 84-12). Την επομένη το πρωί κλιμάκιο της Πολιτικής Αεροπορίας και του ΥΠΕΞ (ο νεαρός τότε με βαθμό γραμματέα πρεσβείας διπλωματικός Παύλος Αποστολίδης) μετέβη στη Ρόδο, όπου είχαν ήδη καταφθάσει εκπρόσωποι της εταιρείας ΒΕΑ.


Εν τω μεταξύ ο βρετανικός Τύπος σύσσωμος και το ραδιόφωνο και η τηλεόραση του BBC μιλούσαν ξεκάθαρα για δολιοφθορά. Η χούντα των Αθήνων έδειχνε να τα έχει χαμένα, κυρίως γιατί δεν γνώριζε τι ακριβώς συνέβαινε και έτρεμε στην ιδέα και μόνο να γίνει αναφορά ή να εκφρασθούν έστω υπαινιγμοί «περί ελληνικού δακτύλου» (κρυπτοτηλεγράφημα από κέντρο προς Λονδίνο ΑΠ ΒΑ 400-273 και απάντηση Βερύκιου, έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο, ΑΠ 5817/ΣΤ/Ζ, 17 Νοεμβρίου 1968). Ενδεικτικά αναφέρονται οι τίτλοι: «Το μυστήριο του Comet τρελαίνει τους εμπειρογνώμονες» («Daily Mail», 16 Οκτωβρίου 1967). Οι «Sunday Times» την ίδια ημέρα: «Περισσότερα σενάρια για τον Comet: Βόμβα έκανε τον ασύρματο να σιγήσει; Αερομαχία στον αέρα; Φωτιά στον θάλαμο πλοήγησης; Ή CAT vertigo του πιλότου;». Τα ερωτήματα θα πληθαίνουν όσο ο καιρός περνά και νέα στοιχεία προστίθενται ή και αποκλείονται, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών.


Ετσι, σύμφωνα με τους «Sunday Times», αφού αποκλεισθούν ένα προς ένα όλα τα ενδεχόμενα και ο βρετανός στρατιωτικός ιατροδικαστής, λοχίας J.Κ. Mason, γνωματεύσει από την εξέταση των πρώτων επτά πτωμάτων ότι τα θύματα δεν πέθαναν από πνιγμό αλλά από τη ραγδαία πρόσκρουση με την επιφάνεια της θαλάσσης, θα επικρατήσει τελικά η θεωρία περί σαμποτάζ. Μυστήριο ωστόσο παρέμενε γιατί οι επιβάτες των πρώτων σειρών δεν πρόλαβαν να φορέσουν τα σωσίβια διάσωσης που φάνηκε ότι φορούσαν όλοι οι επιβαίνοντες των μεσαίων σειρών ως την ουρά του αεροσκάφους. Το τελευταίο σήμα «Bealine, Bealine, Bealine, Charlie Oscar…» που εξέπεμψε το αεροσκάφος, που σημειωτέον είχε την ονομασία «Charlie Oscar», παρέμενε υπό εξέταση. Παράλληλα είχε αποκλεισθεί ο παράγων κοπώσεως υλικού αφού το αεροσκάφος ήταν μόλις έξι ετών, το μισό δηλαδή της διάρκειας ζωής των αεροπλάνων της βρετανικής εταιρείας.


Ενα ακόμη ερώτημα που, σύμφωνα με μαρτυρία πιλότου άλλου αεροσκάφους που πετούσε την προηγουμένη από την περιοχή, παρέμενε ήταν σχετικά με τον ρόλο που ενδεχομένως είχαν τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη τα οποία μετείχαν σε αεροπορική άσκηση πάνω από το Καστελόριζο. Ο Τύπος άφηνε να εννοηθεί ότι οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες κάτι γνώριζαν αλλά δεν άφηναν να διαρρεύσει τίποτε εν όψει της επισκέψεως του τούρκου προέδρου Σουνάι τις αμέσως προσεχείς ημέρες στη βρετανική πρωτεύουσα. Αυτός ήταν και ο λόγος που, πάλι κατά πληροφορίες του βρετανικού Τύπου, η διενέργεια ερευνών δεν είχε ανατεθεί στη Σκότλαντ Γιαρντ αλλά τις είχε αναλάβει η Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών ΜΙ6 και η ίδια η κυβέρνηση.


Μάλιστα η «Sunday Telegraph» και η «Daily Telegraph» την επομένη άφηναν να διαρρεύσει η πληροφορία με τίτλους όπως «Η ΜΙ6 ερευνά το ατύχημα συντριβής του Comet» και η δεύτερη «Η βόμβα στον Comet είχε τοποθετηθεί για τον Γρίβα», αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός Γουίλσον είχε ασχοληθεί με το θέμα και είχε συντάξει απόρρητη έκθεση. Σύμφωνα με την τελευταία αυτή εκδοχή, αφού είχε εξετασθεί ως ύποπτη η περίπτωση του επί της ασφαλείας του κυπρίου ΥΠΕΞ Α. Σολωμού που επέβαινε του αεροσκάφους αλλά απορριφθεί στη συνέχεια, εφόσον συγκαταλεγόταν και ο ίδιος ανάμεσα στα θύματα, η βόμβα είχε τελικώς φορτωθεί στο αεροσκάφος από την Αθήνα, όπου είχε σταθμεύσει επ’ ολίγον και είχε στόχο τον Γρίβα, ο οποίος όμως ταξίδεψε με επόμενη πτήση της ίδιας εταιρείας στη Λευκωσία. Το γεγονός ότι κάποιος «Ρήγας», αγνώστων λοιπών στοιχείων, ταξίδευε στο μοιραίο αεροσκάφος και η υποψία ότι ο Γρίβας ποτέ δεν θα ταξίδευε χρησιμοποιώντας τα πραγματικό του όνομα εκτιμήθηκαν ως αρκούντως ισχυροί προβληματισμοί για την ερμηνεία του θλιβερού συμβάντος.


Η υπόθεση έκλεισε βιαστικά με απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης να μην ανασυρθούν από αμερικανικό βαθυσκάφος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, του μόνου που ήταν σε θέση να ανασύρει, τα συντρίμμια από τον βυθό του Αιγαίου. Οι 66 συνολικά ανθρώπινες ζωές είχαν θυσιασθεί στον βωμό πολιτικών σκοπιμοτήτων της εποχής, με το κυπριακό ζήτημα να διέρχεται μία από τις οξύτερες φάσεις του.


Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.