Ο «πόλεμος του φυσικού αερίου» ξέσπασε ανήμερα την Πρωτοχρονιά, όταν η Μόσχα έκοψε την παροχή φυσικού αερίου προς τη γειτονική Ουκρανία. H Ρωσία έκλεισε τις στρόφιγγες επειδή η Ουκρανία αρνήθηκε να πληρώσει την αύξηση που απαιτούσε η Μόσχα – από τα 50 στα 230 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Καθώς οι αγωγοί που μεταφέρουν στην Ευρώπη το ρωσικό φυσικό αέριο της Gazprom περνούν από την Ουκρανία, οι διαταραχές στην τροφοδοσία έπληξαν εκατομμύρια ευρωπαίους καταναλωτές. H Ευρωπαϊκή Ενωση αντέδρασε έντονα και η Ρωσία αναγκάστηκε να αυξήσει την παροχή αερίου. H κατάσταση ομαλοποιήθηκε σταδιακά. Οι δύο χώρες έκλεισαν συμβιβαστική «προσωρινή» συμφωνία για τις νέες τιμές, αλλά η κρίση έδειξε την νέα κυριαρχία της Ρωσίας στον τομέα της ενέργειας και την επικίνδυνη εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.
H πολιτική φαίνεται ότι παίζει τον καθοριστικό ρόλο όταν η ρωσική Gazprom, ο κρατικός κολοσσός που έχει το μονοπώλιο του φυσικού αερίου, καθορίζει τις τιμές για τις χώρες που ανήκαν στην πρώην ΕΣΣΔ. H Λευκορωσία του Αλεξάντρ Λουκασένκο, σύμμαχος και φίλη της Μόσχας, πληρώνει μόλις 47 δολάρια ανά 1.000 κ.μ. φυσικού αερίου. H χώρα είναι ο ένας από τους δύο κύριους δρόμους μεταφοράς του ρωσικού φυσικού αερίου προς τη Δυτική Ευρώπη.
Στο άλλο άκρο, από την Ουκρανία του φιλοδυτικού Βίκτορ Γιουστσένκο η Ρωσία ζήτησε 230 δολάρια ανά 1.000 κ.μ., απαίτηση που πυροδότησε την κρίση. Ο λόγος; Οι Ρώσοι λένε ότι θέλουν ευρωπαϊκές τιμές. Οι Ουκρανοί πιστεύουν ότι η Μόσχα τους τιμώρησε επειδή μετά την «πορτοκαλί επανάσταση» η χώρα επιδιώκει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση (EE) και να ξεφύγει από τη σφαίρα επιρροής του Κρεμλίνου. Υπό αυτό το πρίσμα ο πόλεμος για το φυσικό αέριο δεν είναι παρά μια οικονομική αντεκδίκηση της Μόσχας σε βάρος μιας πρώην Σοβιετικής Δημοκρατίας, η οποία τόλμησε να διακηρύξει τη διπλωματική της ανεξαρτησία και να κοιτάξει προς τη Δυτική Ευρώπη.
Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα η Ρωσία ζήτησε ενδιάμεσες τιμές για την Αρμενία, τη Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν, χώρες που πληρώνουν 110 δολάρια ανά 1.000 κ.μ. H Αρμενία δεν έχει πολιτικές διαφορές με τη Ρωσία, αλλά στη Γεωργία η λεγόμενη «Επανάσταση των Ρόδων» έφερε στην εξουσία μια φιλοδυτική κυβέρνηση το 2003. Επιπλέον, το Αζερμπαϊτζάν κατασκευάζει ανταγωνιστικούς αγωγούς για τη μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Κασπία προς τη Δυτική Ευρώπη.
«Το φυσικό αέριο είναι το πολιτικό όπλο της Μόσχας στο πλαίσιο του νέου Ψυχρού Πολέμου» έγραψαν οι «Times» του Λονδίνου, τονίζοντας ότι το δίδαγμα είναι σαφές: «Οι ενεργειακοί πόροι της Ευρώπης δεν πρέπει να εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τη Ρωσία».
Οι αναλυτές συμφωνούν ότι η Ευρώπη πρέπει να εξασφαλίσει την ενεργειακή της αυτονομία πάση θυσία. «H Ουκρανία είναι σήμερα το θύμα, αλλά κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι δεν θα υπάρξουν επιπτώσεις και στη Δυτική Ευρώπη. Αντιμέτωπη με την επίδειξη δύναμης της Μόσχας, η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να ακολουθήσει μια πιο ολοκληρωμένη ενεργειακή πολιτική με σκοπό τη μεγαλύτερη αυτονομία» εκτιμά ο Πολ Ρέινολντς, αναλυτής του BBC.
Η Ρωσία δεν είναι πλέον ένας στρατιωτικός γίγαντας, αλλά έχει εξελιχθεί σε υπερδύναμη στον ενεργειακό τομέα. Το φυσικό αέριο, όπως και το πετρέλαιο, αποτελεί πλέον ένα σημαντικό εργαλείο της ρωσικής διπλωματίας.
Το μεγάλο στοίχημα για τον Βλαντίμιρ Πούτιν είναι να εμφανίσει τη χώρα του ως έναν αξιόπιστο και απαραίτητο εταίρο της Ευρώπης, που μπορεί να εξασφαλίσει την ενεργειακή επάρκεια της ηπείρου.
H EE των «25» καλύπτει το 34% των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία. H Ελλάδα είναι από τις πιο εξαρτημένες χώρες: καλύπτει το 81% των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία έναντι 74% για την Αυστρία, 44% για τη Γερμανία, 30% για την Ιταλία και 26% για τη Γαλλία.
Τα δύο τρίτα των εισαγωγών της EE προέρχονται από την Gazprom. Σχεδόν το 90% του ρωσικού αερίου μεταφέρεται μέσω των αγωγών της Ουκρανίας. Το υπόλοιπο μεταφέρεται μέσω ενός μικρότερου αγωγού, ο οποίος διασχίζει την Πολωνία και τη Γερμανία μέσω Λευκορωσίας. H τιμή που πληρώνουν οι Ευρωπαίοι είναι 240 δολάρια ανά 1.000 κ.μ.
Γι’ αυτόν τον λόγο η Μόσχα έσπευσε να καθησυχάσει την Ευρώπη, διαβεβαιώνοντάς την από την πρώτη στιγμή ότι δεν θα διαταραχθεί η τροφοδοσία των ευρωπαίων καταναλωτών. Ταυτόχρονα, σε μια επίδειξη δύναμης, τιμώρησε τις πρώην χώρες της ΕΣΣΔ που της γύρισαν την πλάτη, την Ουκρανία, την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, οι οποίες εξαρτώνται κατά 100% από το ρωσικό φυσικό αέριο.
* Το χρονικό
Ολα άρχισαν πριν από έξι μήνες, όταν η Gazprom απαίτησε από την Ουκρανία «ευρωπαϊκές τιμές» για τα 25 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού αερίου που εισάγει τον χρόνο. H ρωσική εταιρεία ζήτησε μάλιστα εφάπαξ καταβολή του ποσού.
Στις αρχές του Ιουλίου η ουκρανική εταιρεία φυσικού αερίου Naftogaz απείλησε με τη σειρά της να μειώσει τις εξαγωγές του ρωσικού αερίου, το οποίο περνά μέσω της Ουκρανίας καθ’ οδόν προς τη Δυτική Ευρώπη.
H Μόσχα αντιπρότεινε στην Ουκρανία να πληρώνει 160 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Το Κίεβο απέρριψε αυτή την προσφορά τον Νοέμβριο. Απείλησε μάλιστα ότι θα χρησιμοποιήσει το αέριο που διασχίζει τη χώρα σε περίπτωση που η Ρωσία διακόψει την προμήθεια. Το Κρεμλίνο χαρακτήρισε «κλοπή» και «πειρατεία» την απειλή της Ουκρανίας.
H κρίση κλιμακώθηκε τον Δεκέμβριο. Το Κίεβο ανακοίνωσε ότι θα αυξήσει το κόστος του ελλιμενισμού για τον ρωσικό στόλο που σταθμεύει στη Μαύρη Θάλασσα. Τρεις ημέρες αργότερα, στις 13 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος της Gazprom Αλεξέι Μίλερ απείλησε ότι θα διακόψει την παροχή φυσικού αερίου από τον Ιανουάριο του 2006, αν η Ουκρανία δεν υπογράψει συμφωνία.
Στη συνέχεια η Ρωσία σκλήρυνε και άλλο τη στάση της, προτείνοντας αύξηση έως και 230 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα για την Ουκρανία. Την Πρωτοχρονιά διέκοψε την παροχή φυσικού αερίου προς την Ουκρανία. H κατάσταση ομαλοποιήθηκε, κατόπιν πιέσεων της EE, με συμβιβαστική συμφωνία που καθόρισε τις τιμές για πέντε χρόνια.
OI ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ
ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΠΟΥΤΙΝ
Τον κατηγόρησαν ότι κήρυξε τον «πρώτο πόλεμο του 21ου αιώνα» τιμωρώντας την Ουκρανία για τη στροφή προς τη Δύση. Οταν ανέλαβε την εξουσία, το 2000, υποσχέθηκε να αποκαταστήσει την ισχύ της Ρωσίας. Και αυτό προσπάθησε να κάνει την περασμένη εβδομάδα με όπλο την ενέργεια. Μέσα στον χειμώνα ο πρόεδρος της Ρωσίας έκλεισε τη στρόφιγγα που επιτρέπει σε 50 εκατομμύρια Ουκρανούς να θερμαίνονται και να θέτουν σε κίνηση την οικονομία τους. Με αυτή την κίνηση διαμόρφωσε μια νέα γεωπολιτική. Στη θέση της ισχύος βρίσκονται οι χώρες παραγωγοί της ενέργειας, όπως η Ρωσία, και σε θέση αδυναμίας οι αγοραστές, όπως η EE και η Κίνα.
ΑΛΕΞΕΪ ΜΙΛΕΡ
Ο 44χρονος πρόεδρος της Gazprom είναι στενός σύμμαχος του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο ρώσος οικονομολόγος δεν κρύβει τις φιλοδοξίες του για την παγκόσμια κυριαρχία του ενεργειακού κολοσσού που διευθύνει. Τα αποθέματα της Gazprom αντιστοιχούν στο 28% των παγκόσμιων αποθεμάτων. H εταιρεία επιτρέπει από την περασμένη εβδομάδα την πώληση μετοχών της σε ξένους επενδυτές. Στόχος μια κεφαλαιοποίηση ύψους 250-300 δισ. δολαρίων την επόμενη πενταετία. Εκτός από μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο, η Gazprom είναι και ο πρώτος όμιλος Τύπου στη Ρωσία. Μεταξύ άλλων, έχει την πλειονότητα των μετοχών του καναλιού NTV.
BIKTOP ΓΙΟΥΣΤΣΕΝΚΟ
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας κατηγόρησε τη Ρωσία ότι τιμωρεί τη χώρα του για τη φιλοδυτική στροφή της. H Μόσχα επέμεινε ότι δεν είχε πολιτικά κίνητρα και ότι η διένεξη ήταν καθαρά εμπορικής φύσεως για τη διαμόρφωση τιμών καπιταλιστικής αγοράς. Με τη στήριξη των ΗΠΑ η Ουκρανία αρνήθηκε όλες τις συμβιβαστικές προσφορές της Gazprom. Δέχθηκε τη συμφωνία ύστερα από πιέσεις της EE και αφού η Ρωσία διέκοψε την τροφοδοσία σε φυσικό αέριο. Ο κίνδυνος για την Ουκρανία ήταν μεγάλος. Αν οι Ρώσοι επέβαλλαν τις αυξημένες τιμές για το φυσικό αέριο, το ουκρανικό ΑΕΠ θα μπορούσε να μειωθεί κατά 5%, ενώ ο πληθωρισμός θα έφθανε στο 30%.
ΑΝΤΡΙΣ ΠΙΜΠΑΛΓΚΣ
Ο λετονός επίτροπος της EE για θέματα ενέργειας ανέλαβε δράση πιέζοντας τις δύο πλευρές να καταλήξουν σε συμβιβασμό. H Ευρώπη, η οποία βρίσκεται στο στρατόπεδο των καταναλωτών του φυσικού αερίου, ένιωσε αμέσως τους κραδασμούς από την κρίση. H ενεργειακή πολιτική της EE θα βρεθεί στο επίκεντρο της εαρινής Συνόδου Κορυφής στις 23-24 Μαρτίου. H Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει ήδη μια πιο βελτιωμένη πολιτική ενέργειας. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ασφάλεια της παροχής φυσικού αερίου, στην ανταγωνιστικότητα των τιμών των προϊόντων ενέργειας, αλλά και στην αύξηση των επενδύσεων στον τομέα της ενέργειας.
Πέντε ερωτήσεις και απαντήσεις για την κρίση
1. Γιατί διέκοψε η Ρωσία την παροχή φυσικού αερίου στην Ουκρανία;
Επειδή η προθεσμία της 1ης Ιανουαρίου 2006 εξέπνευσε χωρίς συμφωνία. H Ρωσία απαιτούσε αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου από τα 50 στα 230 δολάρια ανά 1.000 κ.μ. H Ουκρανία ζητούσε χρονική διευθέτηση και σταδιακή μετάβαση στις τιμές της ελεύθερης αγοράς.
2. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις για τη Δυτική Ευρώπη;
H προσωρινή διαταραχή στην τροφοδοσία σε φυσικό αέριο. Καθώς το ρωσικό αέριο περνάει από την Ουκρανία, οι χώρες της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης απειλήθηκαν άμεσα με μείωση της παροχής. H κατάσταση ομαλοποιήθηκε στα μέσα της εβδομάδας.
3. Υπέκλεψε η Ουκρανία αέριο που προορίζεται για την EE;
H Ρωσία την κατηγόρησε για υποκλοπές, η Ουκρανία το διέψευσε κατηγορηματικά. Το Κίεβο ισχυρίστηκε ότι βάσει των συμβολαίων με τη Ρωσία έχει το δικαίωμα εκμετάλλευσης του 15% του φυσικού αερίου που διέρχεται από τη χώρα καθ’ οδόν προς τη Δυτική Ευρώπη.
4. Πώς επιλύθηκε η κρίση;
Με μια περίπλοκη πενταετή συμφωνία. H Ουκρανία θα πληρώνει 95 δολάρια ανά 1.000 κ.μ. H τιμή είναι συνδυασμός των 230 δολαρίων που θα πληρώνει στη Rosukrenergo, εταιρεία που ανήκει κατά το ήμισυ στην Gazprom με έδρα την Ελβετία, και των 50 δολαρίων που θα πληρώνει στο Τουρκμενιστάν, από το οποίο εισάγει επίσης φυσικό αέριο.
5. Ποιος ελέγχει τους αγωγούς;
Οι ρωσικοί αγωγοί και οι μισοί από τους αγωγούς της Λευκορωσίας ανήκουν στη Ρωσία. H Gazprom θα προσέφερε μειωμένη τιμή στην Ουκρανία αν η χώρα τής πωλούσε τους αγωγούς που διασχίζουν το ουκρανικό έδαφος. H Gazprom επιδιώκει να αγοράσει ενεργειακή υποδομή και στη Γεωργία.
