Τα σωματικά καλλιστεία είναι μία από τις έγνοιες πολυτελείας που έχει εφεύρει ο σύγχρονος άνθρωπος, με τις γυναίκες ή τους άνδρες να ανταγωνίζονται για να κερδίσουν το σκήπτρο της ομορφιάς ή της δύναμης. Υπάρχουν βέβαια και τα πνευματικά καλλιστεία, όπως είναι λ.χ. τα βραβεία Νομπέλ κ.ά., ποικίλες άλλες «διακρίσεις», όπως λ.χ. ο άνθρωπος της χρονιάς, με τον Μπους π.χ. να κερδίζει από το περιοδικό «Time» δύο φορές το «βραβείο» (!), ο αθλητής της χρονιάς και πολλά άλλα «εθιμοτυπικά»! Από αυτή τη μόδα της «διάκρισης» δεν ξεφεύγουν ούτε επιστημονικά περιοδικά διεθνούς φήμης, όπως το «Science», που αξιολόγησε τις δέκα σημαντικότερες ερευνητικές προσπάθειες για το 2004, με τις έξι από αυτές να αφορούν θέματα Βιολογίας, Γενετικής, Ιατρικής, όπως η κλωνοποίηση εμβρύων ανθρώπου, η χρησιμότητα του εγωιστικού (άχρηστου) DNA, η ανακάλυψη του Homo floresiensis, η απειλή της βιοποικιλότητας κ.ά. Στον κατάλογο όμως αυτόν ποτέ δεν έχει ακόμη συμπεριληφθεί μια «εντυπωσιακή» επιτυχία για την πιο βασική αναπτυξιακή επιλογή της ζωής: πώς το ζυγωτό θα γίνει γυναίκα ή άνδρας.
Τα «καλλιστεία» που αποδίδουν έστω σε επιφανειακό επίπεδο τη σημασία του φύλου δεν περιορίζονται μόνο στον Homo sapiens· τα παγόνια, λ.χ., με την εξεζητημένη ουρά τους δελεάζουν το άλλο φύλο, τα αρσενικά τριζόνια με το τραγούδι των φτερών τους προσπαθούν να προσελκύσουν τα θηλυκά, ο αρσενικός χιμπαντζής με την προσφορά μιας μπανάνας, λ.χ., επιχειρεί να κερδίσει σεξουαλικά τη χιμπαντζίνα. Αλλά και στα φυτά με τα απείρου κάλλους θηλυκά και αρσενικά άνθη τους παίζονται ανάλογα σενάρια φυλετικού ανταγωνισμού και τεράστιας βιολογικής σημασίας, όπως και σε όλη σχεδόν την εξελικτική ιεραρχία. H αναγκαιότητα ύπαρξης των δύο φύλων, του θηλυκού και του αρσενικού, δημιουργήθηκε από τη φύση εδώ και 900 εκατομμύρια χρόνια. Αλλά και πιο μπροστά η φύση έκανε «προσπάθειες» διάκρισης ακόμη και μικροοργανισμών, π.χ. βακτηρίων, μυκήτων και άλλων μονοκύτταρων έμβιων όντων, σε τύπους σύζευξης, σε «φύλα». H λεγόμενη π.χ. «βακτηριακή σύζευξη», όταν είναι αναγκαία, προσδίδει πλεονεκτήματα στα θυγατρικά βακτήρια, που αποκτούν ανασυνδυασμένο, ανανεωμένο γενετικό υλικό για να μπορούν να προσαρμόζονται αποτελεσματικότερα, όπως και στο μονοκύτταρο φύκος χλαμιδομονάδα ή, λ.χ., στον μύκητα νευροσπόρα.
H φύση ωστόσο όλο και προχωρούσε προς τον στόχο σχηματισμού δύο καθαρών φύλων με περισσότερο διακριτά χαρακτηριστικά. Και έτσι πέρασε από το λεγόμενο «περιβαλλοντικό» καθορισμό του φύλου στον γενετικό καθορισμό. Στην πρώτη περίπτωση ένα παράδειγμα αφορά, λ.χ., το έντομο Bonellia, του οποίου οι προνύμφες γίνονται θηλυκά άτομα όταν αναπτύσσονται απομονωμένες και αρσενικά όταν παρασιτούν πάνω στην προβοσκίδα του θηλυκού. Γενικότερα το κάθε φύλο απέκτησε πρόσθετους ρόλους και παρατηρήθηκε ένας φυλετικός διμορφισμός ο οποίος είναι ιδιαίτερα εμφανής στους μεγάλους πιθήκους, ενώ άρχισε να μειώνεται στους Αυστραλοπιθήκους και ελαχιστοποιήθηκε στον άνθρωπο.
Ωστόσο και οι άνθρωποι είναι ως έναν βαθμό φυλετικά διμορφικοί σε αρκετά χαρακτηριστικά· με τους άνδρες, λ.χ., να είναι γενικά υψηλότεροι και βαρύτεροι των γυναικών, με βαθύτερη φωνή, μεγαλύτερο εγκέφαλο, υψηλότερη παιδική θνησιμότητα, μικρότερο προσδόκιμο όριο ζωής κ.ά., αποτέλεσμα της λεγόμενης «φυλετικής επιλογής» (μεταξύ των φύλων), που ωστόσο είναι ακόμη θέμα κάποιων αντιπαραθέσεων. Γι’ αυτό δεν μπορεί να αγνοηθεί η συμβολή, π.χ., και της πολυγαμίας, το δραστικό, αναπαραγωγικό δηλαδή, πληθυσμιακό μέγεθος του κάθε φύλου στην επένδυση γονιδίων, όπως και η συμβολή της κουλτούρας γενικότερα σε ιστορικούς βηματισμούς. Πρόσφατες σχετικές μελέτες αποδίδουν ωστόσο ένα μεγάλο ποσοστό (54,8%) στη δράση της φυλετικής επιλογής· συμπέρασμα που ενισχύει και την άποψη του Δαρβίνου για τη δύναμη της εν λόγω επιλογής. Τέτοια ευρήματα βασισμένα στη μοριακή μελέτη του Y χρωμοσώματος (που καθορίζει τον άνδρα) υποστηρίζουν την άποψη ότι από ένα μόνο τέτοιο χρωμόσωμα, π.χ., που υπήρχε 1.000 χρόνια πριν στη Μογγολία προέρχεται το 8% των ανδρών που ζουν σε μια μεγάλη περιοχή η οποία ελεγχόταν κάποτε από τη μογγολική αυτοκρατορία, με τον σχετικό πληθυσμό να είναι το 1% του πληθυσμού της Γης! Εντεκα μόνον «Εύες» αποίκισαν επίσης, λ.χ., την Ευρώπη. Σήμερα βέβαια το Y βρίσκεται κατά μερικούς ερευνητές σε κίνδυνο που φθάνει ως την πιθανότητα «αφανισμού» του, καθώς φαίνεται πιο ευάλωτο στον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Ο άνδρας λοιπόν εξαρτάται από το Y, το οποίο φέρει έναν γενετικό τόπο, τον SRY, που είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία των όρχεων στο έμβρυο και την ανάπτυξή του σε αρσενικό. H διαδικασία όμως αυτή εξαρτάται και από ένα άλλο γονίδιο στο χρωμόσωμα X, το Tfm, το οποίο, αν μεταλλαχθεί, τότε η τεστοστερόνη που παράγεται στους όρχεις δεν μπορεί να δράσει για να διαμορφωθεί πλήρως το αρσενικό και προκαλείται το σύνδρομο θηλυκοποίησης των όρχεων, με το έμβρυο να αναπτύσσει όλα τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του θηλυκού. Μια αλληλεπίδραση δηλαδή μεταξύ X και Y που δεν πρέπει να μας κάνει απαισιόδοξους για την τύχη του Y. Και ενώ όταν ένας άνθρωπος έχει 2X γίνεται γυναίκα, ένα X ένα Y άνδρας, υπάρχουν και XX άνδρες, όπως και XY γυναίκες, στην περίπτωση που ο γενετικός τόπος SRY του Y βρεθεί στο X της γυναίκας ή χαθεί από το Y του άνδρα. Αυτοί οι περίπλοκοι γενετικοί μηχανισμοί που δεν είναι γνωστοί πλήρως και ποικίλλουν σε διάφορα ζωικά είδη κέρδιζαν τη μάχη από τον περιβαλλοντικό καθορισμό του φύλου, και αυτό έγινε λιγότερο ευάλωτο από τις απρόβλεπτες αλλαγές του περιβάλλοντος. H σημασία του ερμηνεύεται επίσης και από τη δημιουργία νέων γενετικών συνδυασμών κατά τη γονιμοποίηση, αναδεικνύοντας απογόνους που μπορεί να είναι ισχυρότεροι προσαρμοστικά, ενώ όσοι «συνδυασμοί» χάνονται παίρνουν μαζί τους και διάφορες βλαβερές μεταλλάξεις «καθαρίζοντας» τον γονιδιακό «κήπο της Εδέμ» κάθε είδους, από κάποια ιδιαίτερα επικίνδυνα «γονιδιακά ζιζάνια», και η εξέλιξη προχωρεί πιο σταθερά.
Γι’ αυτό η αναπαραγωγική κλωνοποίηση είναι μια εντυπωσιακή ουτοπία, αφού δεν προκαλεί γενετικούς ανασυνδυασμούς και γίνεται απροσπέλαστο γενετικό οδόφραγμα στην εξελικτική πορεία. Διότι η φύση έχει «στολίσει» το κάθε φύλο με τις δικές του δυνατότητες, που δεν πρέπει να υποτιμώνται από τον σύγχρονο άνθρωπο με τις ατέλειωτες επιστημονο-τεχνολογικές παρεμβατικές δυνατότητές του. Γι’ αυτό ο σεβασμός του φύλου είναι πρωτίστως σεβασμός στη φύση, ενώ οποιαδήποτε περιφρόνησή της, ακόμη και των λαθών της, είναι ασέβεια· είναι εμπόδιο στο έργο της· είναι ύβρις στην ομορφιά της ποικιλότητας. Διότι τα «καλλιστεία» της φύσης είναι τα ουσιαστικά, και όχι τα επίπλαστα που προσβάλλουν τη γυναίκα και τον άνδρα, μια κατάσταση στην οποία προσχωρεί – αντί να αποχωρεί – ο άνθρωπος της 3ης χιλιετίας.
Ο κ. Σταμάτης N. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
