Δυστυχήματα όπως αυτό με τους μαθητές που ξεκίνησαν την ημέρα τους για να πάνε να δούνε τους Παραολυμπιακούς Αγώνες συγκλονίζουν μικρούς και μεγάλους με το παράλογο, το τυχαίο, το άδικο του συμβάντος… Πέρα από την τεράστια απώλεια σε ζωές που χάθηκαν – και τον πόνο των οικογενειών τους -, οι ζωές των άλλων παιδιών επίσης σημαδεύονται. Πονάει το σώμα, αλλά πονάει και η ψυχή… Σύμφωνα με δημοσίευμα της ιατρικής επιθεώρησης «American Family Physician», οι στατιστικές δείχνουν ότι στην Αμερική οι πολίτες στην πλειονότητά τους θα εμπλακούν σε κάποιο τροχαίο στη διάρκεια της ζωής τους. Πολλά από αυτά τα άτομα θα έχουν ψυχικές ή σωματικές ενοχλήσεις οι οποίες συνδέονται με το ατύχημα και θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Ποια γεγονότα προκαλούν τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες;
Πρόκειται για μια σχετικά πρόσφατη διάγνωση που δίνεται όταν ένα άτομο έχει την εμπειρία από κάποιο τραυματικό γεγονός. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να έθεσε τη ζωή του ίδιου του ατόμου σε κίνδυνο – ή τη ζωή κάποιου άλλου κοντινού του προσώπου -, προκαλώντας έτσι το άτομο να αντιδράσει με τρομερό φόβο, αίσθηση ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα, ή και τρόμο. Ανάμεσα στα γεγονότα που προκαλούν το μετατραυματικό στρες συγκαταλέγονται και τα σοβαρά αυτοκινητικά δυστυχήματα.
Προειδοποιητικά σημάδια του τραυματικού στρες
Σύμφωνα με τους δόκτορες Richard Tanenbaum, Deborah DeWolfe και AnneMarie Albano, ειδικούς στο μετατραυματικό στρες, γονείς και δάσκαλοι θα πρέπει να προσέξουν για την εμφάνιση των ακόλουθων συμπεριφορών στα παιδιά που είχαν μια τραυματική εμπειρία:
* Επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή εφιάλτες για το γεγονός
* Δυσκολίες στον ύπνο και αλλαγές στην όρεξη
* Αγχος και φόβος σε καταστάσεις ανάλογες με το τραυματικό γεγονός
* Εκνευρισμός, υπερδιέγερση
* Θλίψη, έλλειψη ενέργειας
* Προβλήματα μνήμης, δυσκολία συγκέντρωσης
* Απομόνωση, ψυχικό μούδιασμα
* Κλάμα, απελπισία
* Υπερβολική προστασία για τα αγαπημένα του πρόσωπα, φόβος για την ασφάλειά τους
* Αποφυγή δραστηριοτήτων, καταστάσεων, ανθρώπων ή χώρων που θυμίζουν την τραυματική εμπειρία
Υστερα από ένα αυτοκινητικό δυστύχημα οι εμπλεκόμενοι:
* Δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι πραγματικά συνέβη
* Θυμώνουν
* Ανησυχούν
* Φοβούνται
* Αισθάνονται ένοχοι
* Δεν μπορούν να βγάλουν το ατύχημα από το μυαλό τους, σε σημείο που επηρεάζει τη ζωή τους μετά το ατύχημα
Ποια η διαφορά ανάμεσα στα φυσιολογικά και στα υπερβολικά συναισθήματα ύστερα από ένα αυτοκινητικό δυστύχημα;
Για τους περισσότερους ανθρώπους τα αρνητικά συναισθήματα εξασθενούν με το πέρασμα του χρόνου. Για κάποια άτομα όμως τα συναισθήματα αυτά εντείνονται τις επόμενες εβδομάδες και τους μήνες μετά το δυστύχημα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται ο τρόπος σκέψης και η συμπεριφορά τους.
Ποια παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο από τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες;
Σύμφωνα με τους δόκτορες Dennis Buttler και Nick Turkal, καθηγητές στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν των ΗΠΑ, οι παράγοντες που καθορίζουν τον βαθμό στον οποίο θα επηρεαστεί ένα παιδί που έπεσε θύμα τροχαίου είναι οι εξής: η βαρύτητα του ατυχήματος, η αντίδραση του γονιού στο ατύχημα και το πόσο κοντά βρισκόταν το παιδί στο ατύχημα. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι όσο περισσότερο ήρεμοι και υποστηρικτικοί είναι οι γονείς και βοηθάνε το παιδί τους να εκφραστεί (αντί να το συμβουλεύουν να ξεχάσει το γεγονός και να μη μιλάει γι’ αυτό) τόσο λιγότερο ψυχικό πόνο θα αισθανθεί το παιδί τους.
Το σοκ του αυτόπτη μάρτυρα
Αλλά και οι αυτόπτες μάρτυρες ενός δυστυχήματος μπορεί να αισθανθούν έντονο ψυχολογικό σοκ. Οι εικόνες φρίκης που αποτυπώνονται στον εγκέφαλο του αυτόπτη μάρτυρα και η ανικανότητά του να βοηθήσει εκείνη τη στιγμή συχνά γίνονται βασανιστικές. Πολλές φορές οι αυτόπτες μάρτυρες βασανίζονται από την αίσθηση ότι θα μπορούσαν να είχαν κάνει κάτι με άλλο τρόπο: ή να προβλέψουν την καταστροφή ή να παρέμβουν πιο δυναμικά. Με δυο λόγια, αρνούνται το προφανές, ότι η κατάσταση ήταν εκτός του ελέγχου τους και άρα δεν θα μπορούσαν να κάνουν τίποτε περισσότερο.
Εικόνες καταστροφής και συνεντεύξεις στην τηλεόραση
H τηλεοπτική κάλυψη των δυστυχημάτων είναι εκτενής και πολλές φορές ψυχοφθόρα για τον τηλεθεατή, που βλέπει στην οθόνη του αίματα, σκηνές καταστροφής και παρακολουθεί τους τραυματίες να δίνουν συνέντευξη. Συχνά οι συνεντεύξεις αυτές είναι ανερμάτιστες, ο λόγος του διασωθέντος ασύνδετος, ενώ συχνά περιγράφεται μια σκηνή ξανά και ξανά ή δίνεται έμφαση σε μια λεπτομέρεια που με την πρώτη ματιά δεν είναι καθοριστικής σημασίας. H εν λόγω διαδικασία έχει έναν συγκεκριμένο λόγο ύπαρξης: αυτές οι ζοφερές εικόνες αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης και ψυχολογικής αποφόρτισης των θυμάτων. Υστερα από μια πρώτη αφήγηση, και έχοντας ως «μάρτυρες» το τηλεοπτικό κοινό, μπορούν να εκφράσουν τον φόβο, τον τρόμο, τον πανικό και την ένταση, όλα τα αρνητικά συναισθήματα που βίωσαν μέσα σε λίγες στιγμές και να δικαιωθούν γι’ αυτά. Με αυτόν τον τρόπο αποσυνδέουν αυτό που τους συνέβη από την προσωπική τους εμπειρία και κάνουν κοινωνό της εμπειρίας τους και όσους έχουν ευήκοα ώτα: «μοιρασμένη στενοχώρια είναι μισή στενοχώρια», όπως καταδεικνύει και η ελληνική θυμοσοφία.
Συνειρμικός πανικός
Οταν συμβαίνουν μεγάλα δυστυχήματα, που αφαιρούν τη ζωή πολλών ανθρώπων με άδικο και ξαφνικό τρόπο, ταράζεται όλη η κοινωνία στην οποία ανήκαν αυτά τα άτομα. Ο πανικός συχνά πολλαπλασιάζεται και κατακλύζει ομάδες ανθρώπων που, σε γενικές γραμμές, ανήκουν στην ίδια ομάδα με τα θύματα ή που εύκολα θα μπορούσαν να βρεθούν σε αυτή. Ετσι, γονείς παιδιών σχολικής ηλικίας πανικοβάλλονται στη σκέψη ότι το δικό τους παιδί θα μπορούσε να βρεθεί σε αυτή τη θέση και επιβάλλουν περιοριστικά μέτρα τα οποία δεν μπορούν να έχουν μακροπρόθεσμη ισχύ: να μην μπει το παιδί τους σε πούλμαν, να μην πάει εκδρομή, να μην μπει σε αυτοκίνητο με οδηγό που δεν είναι συγγενικό πρόσωπο… Το συναίσθημα του φόβου και της ανάγκης προστασίας του παιδιού είναι φυσιολογικά, οι ακραίες αντιδράσεις όμως δεν λύνουν το πρόβλημα, αντίθετα συμβάλλουν στη δημιουργία κλίματος ψυχολογικής αστάθειας και φοβιών.
Αλλάζει η συμπεριφορά του θύματος τροχαίου;
Σύμφωνα με τον Steven Moffic, καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν των ΗΠΑ, οι άνθρωποι που έχουν εμπλακεί σε τροχαίο συχνά εμφανίζουν συμπεριφορές αποφυγής με τρεις τρόπους: αποφεύγουν την οδήγηση (είτε σαν οδηγοί είτε σαν επιβάτες), έχουν φοβίες με το που θα μπουν στο αυτοκίνητο, ενώ επίσης έχουν ιδιαίτερο άγχος ως επιβάτες.
H δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια.
