Γιατί το 2005 είναι Ετος Αϊνστάιν
α) Μήπως συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τότε που γεννήθηκε ή ίσως από τότε που έκλεισε τα μάτια του;
β) Θυμόμαστε έτσι τη χρονιά που τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ ή τη χρονιά που σταμάτησε να επισκέπτεται τον κουρέα του;
γ) Αραγε πριν από 100 χρόνια ακριβώς μας έμαθε κάτι σημαντικό που να άλλαξε το βλέμμα μας στον κόσμο;
Αποκλείεται να είναι το (α), αφού γεννήθηκε στην Ουλμ της Νότιας Γερμανίας το 1879 και ο θάνατός του συνέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες στις 18 Απριλίου του 1955. Αποκλείεται και το (β), αφού το ύψιστο αυτό βραβείο για τη Φυσική τού δόθηκε το έτος 1921. Οσο για τα μαλλιά ενός από τα πλέον φωτογραφημένα πρόσωπα του 20ού αιώνα (σε ένα μόνο πρακτορείο φωτογραφιών διαθέτουν στο αρχείο τους 474 πόζες του), αυτά μεγάλωναν σιγά σιγά, μαζί με τη φήμη του και τις πολύ ιδιαίτερες ενδυματολογικές του απόψεις. Μένει λοιπόν το (γ) ως απάντηση στο γιατί το 2005 είναι Ετος Αϊνστάιν.
1905, Annus mirabilis: Ακριβώς πριν από 100 χρόνια ήταν μια θαυμαστή και ως σήμερα μοναδική χρονιά για την επιστήμη της Φυσικής. Τέσσερις εργασίες του Αλβέρτου Αϊνστάιν δημοσιεύονταν στο γερμανικό περιοδικό «Annalen der Physik», που θα άλλαζαν τον κόσμο. Αρχίζοντας από τον Μάρτιο με την εργασία γύρω από το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, όπου για πρώτη φορά ρίχνεται η (τότε όχι και πολύ πιστευτή) ιδέα ότι η φωτεινή ενέργεια διαδίδεται στον χώρο τεμαχισμένη σε πολύ μικρές ποσότητες, όπως οι κόκκοι του ρυζιού που ρίχνουμε στην εκκλησία.
Τον Μάιο: αποδεικνύει ότι τα άτομα και τα μόρια σε ένα κομμάτι ύλης κινούνται συνεχώς ακολουθώντας νόμους που μπορούν στατιστικά να δίνουν κάποια ιδέα για τις μαζικές μετακινήσεις τους.
Τον Ιούνιο: ο κόσμος μαθαίνει ότι οι βασικοί νόμοι της Φυσικής έχουν την ίδια μαθηματική μορφή για όλους τους παρατηρητές που κινούνται χωρίς φρεναρίσματα και επιταχύνσεις, δηλαδή με σταθερή ταχύτητα ο ένας ως προς τον άλλον. Και το πιο καταπληκτικό, ότι η ταχύτητα του φωτός είναι η ίδια για όλους αυτούς τους παρατηρητές. Ετσι δύο μοτοσικλέτες που τρέχουν μέσα στη νύχτα με 100 και 200 χιλιόμετρα την ώρα, όταν ρίξουν τα φώτα τους επάνω στους πεζούς, οι φωτεινές ακτίνες και από τις δύο θα πέφτουν επάνω τους με την ίδια ταχύτητα, 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.
Τον Σεπτέμβριο: η εργασία με τίτλο την (φαινομενικά ανώδυνη) ερώτηση «Είναι η αδράνεια ενός σώματος εξαρτημένη από την ενέργεια που περιέχει;» κατέληγε στο ότι μάζα και ενέργεια είναι εκφάνσεις του ιδίου πράγματος! Κάτι που έδωσε στη συνέχεια στην ανθρωπότητα από τις θεωρίες για τη δημιουργία του κόσμου ως και τις ατομικές βόμβες.
Μόλις στα 16 του χρόνια: ο νεαρός Αλβέρτος φανταζόταν τον εαυτό του πάνω σε μια φωτεινή ακτίνα, να κρατάει έναν καθρέφτη μπροστά στο πρόσωπό του. Εχοντας κακές σχέσεις με τους δασκάλους και την καθιερωμένη ύλη του σχολείου, είχε δικές του αναζητήσεις γύρω από τα Μαθηματικά και τη Φυσική και έκανε τα πρώτα του «υποθετικά πειράματα». Τα γνωστά και ως «Gedanken Experimente», που αν και είναι αδύνατον να υλοποιηθούν αλλού εκτός από το «εργαστήριο του ανθρώπινου μυαλού» έχουν σκοπό να…τεντώσουν τους νόμους της Φυσικής. Φέρνοντάς τους αντιμέτωπους με ακραίες περιπτώσεις για να διαπιστωθεί αν αντέχουν ακόμη κι εκεί να δίνουν αξιόπιστες απαντήσεις. Ηταν κάτι φυσικά αδύνατον να συμβεί στην πράξη, αλλά εκείνος το φαντάστηκε. Κρατώντας έναν καθρέφτη να φθάσουμε, λέει, να κινούμαστε με την ταχύτητα του φωτός. Στο μυαλό του έφηβου Αϊνστάιν είχε σφηνωθεί η ιδέα ότι τότε θα συνέβαινε το εξής καταπληκτικό: Θα χανόταν το είδωλο αυτού που θα κρατούσε τον καθρέφτη. Γιατί; Διότι οι ακτίνες φωτός φεύγοντας από το πρόσωπο φθάνουν και ανακλώνται στον καθρέφτη ξαναγυρίζοντας με την ταχύτητα του φωτός. Ουπς, εδώ όμως κάτι θα συμβεί. Ο καθρέφτης κινείται προς τα εμπρός και οι ακτίνες του φωτός με ίση και αντίθετη ταχύτητα, άρα, σκεφτόταν ο νεαρός, το πρόσωπο θα χαθεί από τον καθρέφτη γιατί δεν θα φθάνουν οι ακτίνες από την αντανάκλαση στα μάτια!
«Και λοιπόν, τι έγινε;» θα έλεγε κάποιος όχι πολύ εξοικειωμένος με όσα ήταν γνωστά εκείνη την εποχή. Ο Αϊνστάιν όμως ήξερε καλά όσα ένας παλαιότερος… συνάδελφος είχε διαπιστώσει και καθιερώσει ως δόγμα. Οταν είσαι κλεισμένος σε ένα κινούμενο σύστημα χωρίς παράθυρα που κινείται με σταθερή ταχύτητα, οι νόμοι είναι τέτοιοι που, αν δεν μπορείς να δεις έξω, δεν μπορείς να πεις ότι κινείσαι. Αν όμως ήσουν σε ένα τέτοιο σύστημα, με το που θα εξαφανιζόταν το είδωλό σου από τον καθρέφτη θα έλεγες ότι «να, κινούμαστε και μάλιστα με την ταχύτητα του φωτός». Κάτι τέτοιο όμως δεν γινόταν δεκτό από τον καιρό του συναδέλφου του… Γαλιλαίου που επέμενε ότι οι νόμοι δεν αλλάζουν όταν είσαι σε κίνηση χωρίς φρεναρίσματα και επιταχύνσεις.
Ηλθε βέβαια η στιγμή, όπως θα δούμε, που ο Αϊνστάιν βρήκε την απάντηση, αφού όπως είπε κάποτε: «Δεν είμαι ιδιαίτερα έξυπνος, ούτε πολύ προικισμένος, είμαι μόνο πολύ πολύ περίεργος».
