varvogli@otenet.gr
Οσο μεγαλύτερα είναι τα βραβεία και η δόξα στον αθλητισμό τόσο μεγαλύτερη είναι και η έμφαση στη νίκη και τόσο χειρότερο είναι να χάσει κανείς. Ο Derek Broadley, συνεργάτης μεγάλου αθλητικού διαδικτυακού τόπου, παρατηρεί ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια υπερβολική έμφαση στη νίκη, τόσο στα ατομικά όσο και στα ομαδικά αθλήματα. Σε κάθε ολυμπιακό άθλημα υπάρχει μόνο ένας χρυσός ολυμπιονίκης. Αυτό τι σημαίνει; Οτι όλοι οι υπόλοιποι είναι απλώς ηττημένοι; Και βέβαια όχι!
Νικητές και ηττημένοι
Ο Bruce Tulloh, ειδικευμένος στις ψυχολογικές διαστάσεις του αθλητισμού και συγκεκριμένα στη νοητική (ψυχολογική) προπόνηση για τη νίκη, δίνει συγκεκριμένες διαστάσεις στις έννοιες «νικητής» και «ηττημένος» στον αθλητισμό, και πιο συγκεκριμένα στον πρωταθλητισμό, στα ατομικά αθλήματα.
Ηττημένο είναι το άτομο που, ενώ έχει πετύχει πολύ καλές επιδόσεις στις προπονήσεις, δεν τα καταφέρνει εξίσου καλά στον αγώνα. Αντίθετα, νικητής είναι το άτομο του οποίου η απόδοση κάτω από πίεση είναι μεγαλύτερη από ό,τι θα περίμενε κανείς σε σχέση με την προπόνησή του.
Ηττημένος είναι αυτός που παθαίνει μικροτραυματισμούς και ασθένειες πριν από το «μεγάλο γεγονός». Νικητής είναι το άτομο που αντεπεξέρχεται στις διάφορες μικρές αντιξοότητες και εξακολουθεί να έχει τη μέγιστη απόδοση όταν χρειάζεται.
Ηττημένο είναι το άτομο που δείχνει εντυπωσιακό όταν συγκρίνεται με γνωστούς, πιο αδύναμους αντιπάλους, αλλά το οποίο δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στη σύγκριση με αντιπάλους καλύτερους από το ίδιο. Αντίθετα, νικητής είναι το άτομο που δεν καταπτοείται από καλύτερους αντιπάλους, αλλά ανταποκρίνεται στην πρόκληση.
Τι προκαλεί την αποτυχία;
Κατ’ αρχήν όλοι οι άνθρωποι έχουν ένα φυσιολογικό όριο. Οι καλύτερες προθέσεις και η εξάσκηση δεν πρόκειται να επιτρέψουν σε έναν αθλητή να τρέξει 10 χιλιόμετρα σε 10 λεπτά. H αθλήτρια όμως μπορεί να ελπίζει ότι θα συνεχίζει να βελτιώνεται όσο είναι δυνατόν, αυξάνοντας σταδιακά τα φυσικά της όρια. Σε αυτή την περίπτωση ανταγωνίζεται τον ίδιο της τον εαυτό, σε μια προσπάθεια να κερδίσει όσες επιτυχίες της επιτρέπουν οι ικανότητες και τα ταλέντα της.
Στάση ζωής
Σύμφωνα με τον Charles Swindell, η σωστή στάση στον αθλητισμό και στη ζωή είναι ίσως το σημαντικότερο και το καθοριστικό στοιχείο για την επιτυχία, σπουδαιότερο από την εκπαίδευση, τα χρήματα, τις καταστάσεις, την εμφάνιση, την ικανότητα, το τι λένε ή κάνουν οι άνθρωποι. H σωστή στάση καθορίζει την αποτυχία και την επιτυχία. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν μας, δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά των άλλων ή το αναπόφευκτο, αλλά μπορούμε ωστόσο να έχουμε τη σωστή στάση. H ζωή μπορεί να είναι 10% τι μας συμβαίνει και 90% πώς αντιδρούμε σε αυτό.
H σωστή ερώτηση δεν είναι «Νίκησες;» αλλά «Εφτασες τις προσδοκίες σου;».
Αν η απάντηση στη δεύτερη ερώτηση είναι «όχι», ο προπονητής θα πρέπει να ψάξει τόσο για φυσικές όσο και για ψυχολογικές εξηγήσεις. Συχνά η χαμηλή απόδοση του αθλητή οφείλεται σε κάποια μικροασθένεια, υπερβολική κούραση ή κάποιον παράγοντα όπως το να έχει φάει σε ακατάλληλη στιγμή. Ωστόσο, όταν υπάρχει σταθερά ένα χάσμα ανάμεσα στην απόδοση στις προπονήσεις και στην απόδοση στον αγώνα, τότε πιθανότατα υπάρχει μια άλλη, ψυχολογική εξήγηση.
Ο Bruce Tulloh περιγράφει ένα παράδειγμα που σχετίζεται με τη σωστή ψυχολογική στάση ζωής. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο αθλητές στίβου, τον A και τον B. Ο A έχει μεγάλη φυσική ταχύτητα και τρέχει 400 μέτρα κάτω από 50 δευτερόλεπτα με λίγη προπόνηση και έχει τρέξει 1.49 για 800 μέτρα. Ηταν εθνικός πρωταθλητής νέων αλλά τώρα, παρά το ότι κερδίζει σε φιλικούς αγώνες 1.500 μέτρων σε 3.53, έχει κάνει πρόοδο μέχρι 3.48 και δεν μπορεί να μπει στους επίσημους τελικούς των μεγαλύτερων. Ο αθλητής B δεν ήταν ποτέ νεαρός πρωταθλητής και η καλύτερη απόδοσή του στα 800 μέτρα είναι 1.51, αλλά έτρεξε τα 1.500 μέτρα σε 3.44 και επελέγη για την ομάδα κάτω των 23. Ο A στενοχωριέται υπερβολικά διότι δεν βελτιώνεται και ο B τον νικά. Ο B αισθάνεται όμορφα και ολοένα πιο σίγουρος για την προπόνηση και την απόδοσή του, αφού διαρκώς βελτιώνεται.
Το κλειδί της επιτυχίας
Το κλειδί της επιτυχίας βρίσκεται στην εμπειρία της νεότερης ηλικίας. Ο A, επειδή είχε μεγάλη φυσική ικανότητα, δεν χρειάστηκε να προπονηθεί σκληρά σε μικρή ηλικία, ούτε να πιέσει τον εαυτό του για να νικήσει. Αντίθετα, ο B έπρεπε να προπονείται σκληρά από μικρή ηλικία – κάτι το οποίο συνεχίζει και ως ενήλικος – για να φθάσει σε ικανοποιητική απόδοση.
Οταν ο A αποτυγχάνει σκέφτεται «είμαι ηττημένος», αλλά όταν ο B αποτυγχάνει σκέφτεται «πρέπει να προπονηθώ σκληρότερα». Φθάνοντας σε ένα μεγάλο αθλητικό γεγονός, ο A σκέφτεται «και αν αποτύχω πάλι;», ενώ ο B σκέφτεται «είναι μεγάλη ευκαιρία για μένα». Οι προηγούμενες εμπειρίες δεν γίνεται να απαλειφθούν, αλλά το μυαλό του ανθρώπου μπορεί να «επαναπρογραμματιστεί» ώστε να αλλάξει τη διανοητική-ψυχολογική του στάση απέναντι στην ιδέα που έχει για τον εαυτό του και να διώξει τις αμφιβολίες και τους φόβους του.
Αυξάνοντας την επιθετικότητα…
Ο άνθρωπος είναι «κοινωνικό ζώο» και γνωρίζει από ιεραρχία και θέσεις μέσα στην ομάδα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αθλητές: κάποιος που συνήθισε να κερδίζει συνέχεια δεν θα είναι ευχαριστημένος με τίποτε άλλο. Αν κάποιος συνήθισε να είναι στο τέλος, μπορεί να βελτιωθεί με την προπόνηση αλλά δεν θα αισθανθεί την ευχαρίστηση του να είναι ανάμεσα στους πρώτους.
…και μειώνοντας το άγχος
Και μόνο το μέγεθος και η καινοτομία ενός μεγάλου αγώνα μπορούν να παραλύσουν ψυχολογικά τον αθλητή και να πλημμυρίσουν την προσωπικότητά του με ένα μείγμα νέων εντυπώσεων και παράξενων συναισθημάτων, έτσι ώστε να είναι δύσκολο να συγκεντρωθεί στο άθλημα. Αυτά τα συναισθήματα μειώνονται με την εμπειρία. Από την άλλη, ένας μικρός βαθμός άγχους είναι απαραίτητος για να αποδώσει κανείς. H εγρήγορση που προκαλείται από μια μεγάλη διοργάνωση ετοιμάζει τον οργανισμό για την καλύτερη δυνατή απόδοσή του, αν και από ένα σημείο και μετά το υπερβολικό άγχος οδηγεί στην ήττα. Ο David Hemery, χρυσός ολυμπιονίκης και ειδικός στις ψυχολογικές τεχνικές της νίκης, δηλώνει ότι για να αντεπεξέλθει στο άγχος λέει: «Τι είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί; Τι θα συμβεί στη συνέχεια; Πώς θα νιώθω;». Ιδωμένο από αυτή την οπτική γωνία, οι αθλητές συνειδητοποιούν ότι ακόμη και ένας μεγάλος αγώνας είναι απλώς ένας αγώνα και όχι το τέλος του κόσμου ή της καριέρας τους.
Πώς να αντεπεξέλθουμε στην ανησυχία πριν από τον αγώνα (ή πριν από σημαντικά γεγονότα στη ζωή)
1. Ακολουθήστε μια ρουτίνα, που την έχετε ήδη καθιερώσει για αρκετές ημέρες. Δεν χρειάζεται να γίνει κανείς προληπτικός και να φοράει τα ίδια ρούχα ή να κάνει την ίδια σειρά «τυχερών» ενεργειών, αλλά να έχει μια σειρά στον ύπνο, στο φαγητό και στην προπόνησή του.
2. Τις τελευταίες ώρες πριν από τον αγώνα, όταν υπάρχει ο πειρασμός της αγωνίας για το τι κάνουν οι άλλοι, επικεντρωθείτε στην καλή προπόνηση/προετοιμασία που κάνατε, θυμηθείτε τις καλύτερες αποδόσεις σας και φανταστείτε με τα μάτια του μυαλού σας τον αγώνα: προσπαθήστε να «δείτε» τον εαυτό σας να τα πηγαίνει καλά, να είναι σίγουρος, να αποδίδει και να κερδίζει.
3. Στη διάρκεια του αγώνα επικεντρωθείτε στη δική σας απόδοση, ελέγξτε την κούρασή σας και προσπαθήστε να δώσετε τον καλύτερο εαυτό σας ακολουθώντας τις συμβουλές του προπονητή, όσο άσχημα και αν νιώθετε (το πιθανότερο είναι ότι και οι υπόλοιποι αισθάνονται εξίσου άσχημα). Ο,τι και αν κάνετε, θα πρέπει να τελειώσετε τον αγώνα με την αίσθηση ότι βάλατε το 100% της προσπάθειάς σας. Ετσι δεν θα μετανιώσετε.
H δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια.
