O Timothy Noakes, μαραθωνοδρόμος ο ίδιος και καθηγητής της φυσιολογίας της άσκησης στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική, επιχείρησε να δώσει απαντήσεις σε πολλά «αθλητικά» ερωτήματα. Εναυσμα των μελετών του στάθηκε η προσωπική του εμπειρία, όταν έτρεχε στον μαραθώνιο των 90 χιλιομέτρων ανάμεσα στο Durban και στο Pietermaritzurg στη Νότια Αφρική και στο τέλος του δρόμου βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν λόφο τον οποίο δεν περίμενε να βρει: ένιωσε εξουθενωμένος προτού καν ξεκινήσει να τον ανεβαίνει! H απλή λογική υπαγορεύει ότι η κούραση αρχίζει από τους μυς, και για πολλά χρόνια αθλητές και επιστήμονες βασίζονταν στη «θεωρία των ορίων», δηλαδή στο ότι οι μύες κουράζονται διότι φτάνουν σε ένα φυσικό όριο όπου είτε εξαντλούνται τα καύσιμα ή το οξυγόνο τους ή «πνίγονται» σε τοξικά υποπροϊόντα. Ο Noakes και ο συνεργάτης του Alan St Clair Gibson, μελετώντας τη θεωρία των ορίων, κατέληξαν στο ότι ο ανθρώπινος οργανισμός δεν λειτουργεί σαν αυτοκίνητο που του τελειώνουν τα καύσιμα και για αυτόν τον λόγο «μένει» στον δρόμο. Σύμφωνα με τη θεωρία τους, η κούραση δεν προέρχεται από «σήματα κινδύνου» τα οποία στέλνουν οι κουρασμένοι μύες, αλλά πρόκειται για μια συναισθηματική αντίδραση η οποία ξεκινάει από τον εγκέφαλο. H νέα αυτή θεωρία προτείνει ότι ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί διάφορες φυσιολογικές, συνειδητές αλλά και ασυνείδητες ενδείξεις, και ρυθμίζει την εύρυθμη λειτουργία των μυών, αποτρέποντας την κατάρρευση. Οταν ο εγκέφαλος αποφασίσει ότι έφτασε η στιγμή να παραιτηθεί το άτομο από την προσπάθεια δημιουργεί το δυσάρεστο συναίσθημα που ερμηνεύουμε ως μυϊκό πόνο, και έτσι δεν είναι ο μυϊκός πόνος αυτό που δίνει το σύνθημα στον εγκέφαλο να κηρύξει το τέλος της προσπάθειας.





Το παράδοξο της άσκησης


Ο Noakes έκανε μία ακόμη ανακάλυψη την οποία ονομάζει «το παράδοξο του γαλακτικού οξέος». Το γαλακτικό οξύ αποτελεί υποπροϊόν της άσκησης και η συσσώρευσή του θεωρείται αιτία κούρασης. Ωστόσο αθλητές που αθλούνται σε θάλαμο αποσυμπίεσης, ώστε να προσομοιάζει σε μεγάλο υψόμετρο, εξακολουθούν να αισθάνονται κούραση, παρ’ όλο που το επίπεδο του γαλακτικού οξέος τους παραμένει χαμηλό.


Βάσει μετρήσεων των ηλεκτρικών σημάτων από τα πόδια των ποδηλατών που συμμετείχαν στο πείραμα αυτό, βρέθηκε ότι οι κουρασμένοι αθλητές εξακολουθούσαν να έχουν σημαντικά σωματικά αποθέματα από τα οποία θεωρητικά θα μπορούσαν να αντλήσουν, χρησιμοποιώντας μεγαλύτερο μέρος των νεύρων του ποδιού που βρισκόταν σε ηρεμία.


Μυϊκές βιοψίες δείχνουν ότι το γλυκογόνο, βασικό καύσιμο των μυών, και το ATP, η χημική ουσία που χρησιμοποιούν για προσωρινή αποθήκευση ενέργειας, μειώνονται με την άσκηση αλλά ποτέ δεν φτάνουν στον «πάτο». Ακόμη και στο τέλος ενός μαραθώνιου τα επίπεδα του ATP βρίσκονται στο 80% ως 90% του μέσου όρου όταν βρίσκονται σε στάδιο ηρεμίας, ενώ το γλυκογόνο μπορεί να κοντέψει στο μηδέν, αλλά ποτέ δεν φτάνει σε αυτό.


Γιατί υπάρχει πάντα απόθεμα ενέργειας


Για να μπορεί να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως διαβεβαιώνει ο St Clair Gibson. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε αν ένας κυνηγός στο τέλος μιας δύσκολης ημέρας είχε να αντιμετωπίσει ένα πεινασμένο λιοντάρι… Σήμερα βέβαια δεν υπάρχουν πεινασμένα λιοντάρια στην κοινωνία μας, αλλά τσαντάκηδες ή κακοποιοί από τους οποίους κάποιος πρέπει να ξεφύγει τρέχοντας.


Εγκέφαλος και αθλητική απόδοση


Ο εγκέφαλος, ο κεντρικός αυτός κυβερνήτης του ανθρώπου, καθορίζει την απόδοση των πρωταθλητών, οι οποίοι καταφέρνουν να τρέξουν ή να κολυμπήσουν γρηγορότερα στο τέλος του αγώνα ή να σηκώσουν τα περισσότερα βάρη στην τελευταία τους προσπάθεια, όταν, θεωρητικά, οι μύες τους έχουν εξαντληθεί από την κόπωση. H εξήγηση του Noakes είναι φανερή: το γαλακτικό οξύ που παράγεται με την άσκηση δεν είναι περιοριστικός παράγοντας, αφού σε αυτή την περίπτωση οι αθλητές θα σέρνονταν με κόπο ως τη γραμμή του τέρματος και δεν θα βλέπαμε τις συναρπαστικές νίκες των τελευταίων μέτρων και δευτερολέπτων. H θεωρία του «κεντρικού κυβερνήτη» όμως δίνει μια πειστική εξήγηση: όταν η αθλήτρια γνωρίζει ότι πλησιάζει στο τέρμα, ο εγκέφαλος μειώνει ελαφρά την επαγρύπνησή του και της επιτρέπει να αντλήσει από τα προσεκτικά αποθηκευμένα αποθέματα του σώματος. Βέβαια, και σε αυτή την περίπτωση ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες που του στέλνουν οι μύες, όπως και άλλες συνειδητές πληροφορίες. Για παράδειγμα, ο εγκέφαλος γνωρίζει την οργανωμένη προπόνηση του αθλητή και ορίζει μια στρατηγική απόδοσης με συγκεκριμένο ρυθμό, ώστε τα συμπτώματα της κούρασης να επέλθουν με συγκεκριμένο, αργό ρυθμό, γι’ αυτό και οι αθλητές αισθάνονται πιο εύκολο το πρώτο χιλιόμετρο ενός αγώνα δρόμου των 10 χιλιομέτρων απ’ ό,τι το πρώτο χιλιόμετρο ενός αγώνα δρόμου των 5 χιλιομέτρων.


Υπνωση και κούραση


Ενισχύοντας την άποψη ότι ο παράγοντας κούραση ξεκινάει κεντρικά από τον εγκέφαλο και όχι περιφερειακά από τους μυς, οι δύο καθηγητές βρήκαν ότι η ύπνωση βοηθάει στο μπλοκάρισμα της αίσθησης της κούρασης, επιτρέποντας έτσι στους αθλητές να προπονηθούν εντονότερα. Αυτό προφανώς συμβαίνει γιατί η κούραση δεν σχετίζεται πρωτίστως με κάποιο φυσιολογικό όριο στο οποίο φτάνουν οι μύες του αθλητή, αλλά με τον τρόπο που ο εγκέφαλός του χειρίζεται την όλη κατάσταση.


Αμφεταμίνες και κούραση


Αλλη μία ένδειξη ότι η κούραση αποτελεί μέρος «διανοητικής» δραστηριότητας του εγκεφάλου είναι το εύρημα των Noakes και St Clair Gibson ότι οι αμφεταμίνες έχουν παρόμοια δράση στον εγκέφαλο με την ύπνωση, με την έννοια ότι επιτρέπουν στον αθλητή να μην αισθάνεται την παραμικρή κούραση, ώστε να προπονηθεί μέχρι τελικής πτώσης. Το Ecstasy επίσης έχει παρόμοια επίδραση με τις αμφεταμίνες. Μόνο που και οι δύο αυτές ουσίες μπορεί να οδηγήσουν σε μια σειρά σοβαρών προβλημάτων στον αθλητή, τα οποία φτάνουν ακόμη και στον θάνατο.


Πού εντοπίζεται ο «κεντρικός κυβερνήτης»


Οι Noakes και St Clair Gibson μελετούν εγκεφαλογραφήματα αθλητών προκειμένου να ανακαλύψουν την ακριβή τοποθεσία στον εγκέφαλο του μηχανισμού της «κεντρικής διαχείρισης». Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ότι εμπλέκεται ο μετωπιαίος λοβός (σχετίζεται με λήψη αποφάσεων), ο βρεγματικός λοβός (σχετίζεται με σωματαισθητικές πληροφορίες) και, για κάποιον άγνωστο προς το παρόν λόγο, τα κέντρα της όρασης και του λόγου.


H δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια.