Οσοι ζούμε στην Αθήνα, θα διαπιστώνουμε μέρα με τη μέρα, όσο πλησιάζει το φθινόπωρο, την επιδείνωση της κυκλοφορίας στην Αθήνα. Κάθε μέρα θα ξοδεύουμε λίγο παραπάνω από τον χρόνο μας στις μετακινήσεις. Χαραμίζουμε δύο ή και περισσότερες ώρες κάθε μέρα σε μετακινήσεις! Διακόσιες σαράντα ώρες ετησίως! Μερικά εκατομμύρια κάτοικοι της πρωτεύουσας σπαταλούμε μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ώρες της ζωής μας σε βραδυκίνητες μετακινήσεις.
Η κυκλοφοριακή συμφόρηση της Αθήνας γίνεται κάθε χρόνο χειρότερη. Κατά καιρούς έχουν δοκιμασθεί διάφοροι τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου. Κατασκευάστηκαν δρόμοι και ανισόπεδες γέφυρες. Αυτοματοποιήθηκαν οι σηματοδότες. Εφευρέθηκαν τα μονά-ζυγά και ο δακτύλιος. Δημιουργήθηκαν λεωφορειόδρομοι. Επιδοτήθηκαν σε σημείο παραφροσύνης οι δημόσιες συγκοινωνίες. Τα αποτελέσματα δεν υπήρξαν ενθαρρυντικά. Ο αριθμός των ΙΧ αυξάνεται συνεχώς και φθίνει συνεχώς η ποσοστιαία χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς.
Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι δεν υπάρχει λύση και ότι το μόνο που μπορούμε πρακτικά να κάνουμε είναι να περιμένουμε μοιρολατρικά να παραλύσει τελείως η κυκλοφορία στην Αθήνα. Στην πραγματικότητα υπάρχει λύση. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά και μάλιστα γρήγορα, χωρίς φόρους, χωρίς μεγάλα έργα (όχι ότι δεν χρειάζονται και αυτά, αλλά οι βελτιώσεις σε μια πόλη σαν την Αθήνα θα είναι οριακές) και χωρίς επιδοτήσεις.
Η λύση είναι να εφαρμοσθούν παράλληλα δύο πολιτικές:
1. Να χρεώνεται ηλεκτρονικά η χρήση των κεντρικών αρτηριών κατά τις ώρες κυκλοφοριακής αιχμής.
2. Να απελευθερωθεί στον ανταγωνισμό και στην ιδιωτική πρωτοβουλία το σύστημα των μέσων μαζικής μεταφοράς.
Η χρέωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης
Η χρέωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης μεταβάλλεται ανάλογα με την ημέρα, ώρα της ημέρας, τη διαδρομή και την κατεύθυνση της κίνησης (π.χ., Δευτέρα, στις 9 π.μ., Κηφισιάς στη γέφυρα Κατεχάκη προς την Αθήνα). Η χρέωση γίνεται ηλεκτρονικά, με ένα τσιπ το οποίο είναι τοποθετημένο στα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στους ελεγχόμενους για συμφόρηση δρόμους. Τα αυτοκίνητα δεν σταματούν ούτε επιβραδύνουν. Ολα γίνονται αυτόματα από κομπιούτερ.
Η χρέωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι η μόνη πολιτική που αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη ρίζα του: την ανισορροπία που υπάρχει μεταξύ ενός αγαθού σε ανεπάρκεια (δρόμοι) και της ζήτησης γι’ αυτό το αγαθό. Η χρέωση θα πρέπει να προσαρμόζεται τόσο όσο χρειάζεται για να υπάρχει κυκλοφοριακή άνεση. Μια τέτοια χρέωση θα είναι το κίνητρο που θα οδηγήσει τους κατοίκους της Αθήνας να αλλάξουν συμπεριφορά, είτε με το να χρησιμοποιούν μέσα μαζικής μεταφοράς, είτε με το να κάνουν συνδυασμένες μεταφορές (αντί να υπάρχει ένας επιβάτης σε κάθε ΙΧ, γιατί όχι τρεις;), είτε να αλλάξουν διαδρομές, είτε να αλλάξουν τις ώρες μετακίνησής τους.
Η τεχνολογία για την αυτόματη ηλεκτρονική χρέωση υπάρχει και είναι δοκιμασμένη.
Το όλο σύστημα θα μπορούσε και έπρεπε να αναληφθεί από ιδιωτική επιχείρηση που θα αναλάμβανε όλη τη διαχείριση και θα απέδιδε στο Δημόσιο ένα σημαντικό μέρος των εσόδων. Τα έσοδα θα έπρεπε να εξισορροπούνται με ισόποση μείωση του φόρου στα καύσιμα ή στα τέλη κυκλοφορίας. Φορολογικά το σύστημα θα ήταν ουδέτερο. Δεν θα αύξαινε ούτε θα μείωνε τα έσοδα του Δημοσίου. Η ιδιωτική επιχείρηση που θα αναλάμβανε τη διαχείριση του συστήματος στην πραγματικότητα θα πουλούσε στους οδηγούς ΙΧ εγγυημένες αποσυμφορημένες διαδρομές στην πόλη.
Για να προλάβω τους ανόητους που (για να μη γίνει τίποτε) θα ισχυριστούν ότι το μέτρο διευκολύνει τους ευπορότερους, επισημαίνω: 1. Τα χρήματα που θα καταβάλλουν οι ευπορότεροι για να αποφύγουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση θα ελαφρύνουν τα τέλη κυκλοφορίας και τον φόρο στη βενζίνη όλων. 2. Η αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας θα διευκολύνει τα μέσα μαζικής μεταφοράς και θα περιορίσει τη σπατάλη του χρόνου των πολλών που θα τα χρησιμοποιούν.
Ανταγωνισμός στα μέσα μαζικής μεταφοράς
Η χρέωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης θα επηρεάσει τη χρήση των δρόμων. Το μέτρο μόνο του δεν επαρκεί. Παρόμοιοι κανόνες της αγοράς πρέπει να εφαρμοσθούν και στα μέσα μαζικής μεταφοράς που χρησιμοποιούν τους δρόμους. Τα λεωφορεία είναι ένα μεγάλο κρατικό μονοπώλιο που στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε φόρους ή κρατικές επιδοτήσεις και δευτερευόντως στους πελάτες του (τα εισιτήρια). Επειδή είναι μονοπώλιο, δεν έχει κίνητρο να προσφέρει υπηρεσίες καλύτερης ποιότητας. Επειδή είναι μονοπώλιο και βασίζεται κυρίως στις κρατικές επιδοτήσεις, δεν έχει κίνητρο να περιορίσει τα έξοδά του (διότι όσα λείπουν, τελικώς καλύπτονται).
Η λύση είναι προφανής. Ανταγωνισμός. Ο ανταγωνισμός στις δημόσιες μεταφορές παρεμποδίζεται όσο εξακολουθούν να επιδοτούνται ανεξέλεγκτα οι δημόσιες συγκοινωνίες και τα ΙΧ κάνουν χρήση του περιορισμένου οδικού δικτύου αδαπάνως σε ώρες αιχμής.
Γι’ αυτό είναι ανάγκη μαζί με τη χρέωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης να υπάρξει ταυτόχρονη απελευθέρωση του ανταγωνισμού στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ετσι θα δημιουργηθούν πολλοί εναλλακτικοί τρόποι μεταφοράς για όσους, εξαιτίας της χρέωσης της κυκλοφοριακής συμφόρησης, θα περιορίσουν τη χρήση του ΙΧ τους.
Το πρώτο βήμα πρέπει να είναι η κατάργηση του μονοπωλίου στην Αθήνα. Ιδιωτικές ή και δημοτικές επιχειρήσεις λεωφορείων που πληρούν μερικούς απλούς βασικούς κανόνες (κυρίως ασφαλείας) πρέπει να μπορούν να προσφέρουν υπηρεσίες τόσο σε διαδρομές που εξυπηρετούνται σήμερα από το κρατικό μονοπώλιο (τον ΟΑΣΑ) όσο και σε καινούργιες διαδρομές, όπως επίσης πρέπει να μπορούν να προσφέρουν νέου τύπου υπηρεσίες. Η λειτουργία του ανταγωνισμού δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Στις δημόσιες μεταφορές πρέπει να ρυθμιστούν πολλές λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα πού και πώς δημιουργούνται οι στάσεις των λεωφορείων, πώς λειτουργούν τα ταξί κ.ο.κ.
Ο ΟΑΣΑ θα πρέπει να αρχίσει να ιδιωτικοποιείται με το να αναθέτει (ο ίδιος) σε ιδιωτικές επιχειρήσεις λεωφορείων τη διεξαγωγή δρομολογίων σε ορισμένες διαδρομές (οι ιδιωτικές επιχειρήσεις θα προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες με χαμηλότερο κόστος).
Μεσοπρόθεσμα θα πρέπει να βρεθεί τρόπος, αντί να επιχορηγείται ο ΟΑΣΑ, να επιχορηγούνται οι επιβάτες (ανάλογα με το εισόδημά τους) και να κάνουν μόνοι τους την επιλογή πώς θα ξοδέψουν την επιχορήγηση που θα τους διασφαλίσει το καλύτερο αποτέλεσμα.
Τον Σεπτέμβριο του 2000 είναι απολύτως εφικτό να έχει εγκατασταθεί το σύστημα χρέωσης της κυκλοφοριακής συμφόρησης και να έχει καταργηθεί το μονοπώλιο του ΟΑΣΑ. Ο συνδυασμός των μέτρων αυτών και η λειτουργία του μετρό θα αποσυμφορήσουν την Αθήνα και θα βελτιώσουν αισθητά την ποιότητα της ζωής. Θα περιορίσουν την ακατάσχετη οικονομική αιμορραγία του ΟΑΣΑ. Θα έχουν τεθεί οι προϋποθέσεις για να αντιμετωπισθεί ο πρόσθετος κυκλοφοριακός φόρτος των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.
Ο κ. Στ. Μάνος είναι πρόεδρος του κόμματος των «Φιλελευθέρων».
