» Αιτία της αυτοκτονίας ήταν η χρεοκοπία του ως πολιτικού ηγέτη «



Ποιοι «οδήγησαν» τον άλλοτε πανίσχυρο ηγέτη του KKE στην αυτοκτονία; Γιατί κρατήθηκε μυστικό το τραγικό γεγονός επί 17 χρόνια; Ποιοι γνώριζαν την αλήθεια και την έκρυβαν; Πώς κατέληξε ο κομμουνιστής με την ατσαλένια θέληση και την ιδεολογική πυγμή να περάσει τη θηλιά στον λαιμό του;


Οι απαντήσεις που δίνει ο κ. Καρλ Αφανάσιεβιτς Σεμενκόφ, ο ειδικός κομματικός αξιωματούχος, υπεύθυνος για τις σχέσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης με το KKE, είναι κάθετες: «Αιτία της αυτοκτονίας του ήταν η χρεοκοπία του ως πολιτικού ηγέτη» δηλώνει και υποστηρίζει ότι «η τελευταία σταγόνα η οποία ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η απροθυμία της γυναίκας του Ρούλας Κουκούλου να συναντηθεί μαζί του». Ο κ. Σεμενκόφ, ο άνθρωπος που κρατούσε στα χέρια του τον «φάκελο Ζαχαριάδη», ήταν από τους τελευταίους που συνάντησαν τον αυτόχειρα ηγέτη στον τόπο εξορίας του συνοδεύοντας τον K. Λουλέ. Οπως λέει στη συνέντευξή του, ο Λουλές αμφέβαλλε ότι κατόρθωσε να πείσει τον Ζαχαριάδη να μην πραγματοποιήσει την απειλή του να αυτοκτονήσει!


Το στέλεχος του πανίσχυρου Διεθνούς Τμήματος της KE του ΚΚΣΕ, το οποίο χειριζόταν τις σχέσεις με τα κομμουνιστικά, εργατικά και αριστερά κόμματα που δεν βρίσκονταν στην εξουσία (ο κ. Σεμενκόφ χειρίστηκε τις σχέσεις με το KKE από το 1950 ως τη σύνταξή του το 1988), παραδέχεται ότι η κατηγορία του «πράκτορα» που είχε αποδώσει στον N. Ζαχαριάδη ο Μάρκος Βαφειάδης «χωρίς στοιχεία θεωρείται αβάσιμη». Και δεν διστάζει να δηλώσει ότι ο «αποκαθηλωμένος» ηγέτης του KKE «επεδίωκε να φανεί απομονωμένος και έγκλειστος του σοβιετικού κράτους». Δεν αποδέχεται, εν ολίγοις, ότι η Σοβιετική Ενωση και το ΚΚΣΕ – του οποίου επίσης ήταν μέλος ο Ζαχαριάδης – ήταν οι μοιραίοι «διώκτες» και «δεσμώτες» του άλλοτε ευνοημένου από το σταλινικό καθεστώς ηγέτη. Αντιθέτως, επιρρίπτει όλες τις ευθύνες στον ίδιο τον Ζαχαριάδη, στα πολιτικά λάθη και στους χειρισμούς του τόσο ως γενικού γραμματέα του KKE όσο και μετέπειτα. Ετσι τον κατηγορεί ότι «φάνηκε ανίκανος να καταλάβει και να αναγνωρίσει τα λάθη του» και ότι «συνέχιζε να θεωρεί τον εαυτό του αλάθητο και άδικα προσβεβλημένο».


Ο κ. Σεμενκόφ, ιστορικός σήμερα, συγγραφέας βιβλίων για την πολιτική ιστορία της Ελλάδας και με πλούσια εμπειρία στο πεδίο των διακομματικών σχέσεων (διατηρούσε για πολλά χρόνια επαφές και με άλλα κόμματα, όπως η ΕΔΑ, το κυπριακό ΑΚΕΛ, αλλά και το… ΠαΣοΚ), εμφανίζεται βέβαιος ότι δεν υπήρχε «δυνατότητα πολιτικής αποκατάστασης» του Ζαχαριάδη από το KKE καθώς «εκείνος δεν αναγνώρισε ούτε ένα λάθος του». Οσον αφορά τα τραγικά γεγονότα της Τασκένδης (1955) και την εμφύλια διαμάχη ανάμεσα στους πολιτικούς πρόσφυγες-ηττημένους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού που είχαν μοιραστεί σε δύο πολιτικά στρατόπεδα, υπέρ ή κατά του Ζαχαριάδη, επιρρίπτει και εδώ πλήρως την ευθύνη στον τελευταίο. Είναι σαφές ότι στην υπόθεση Ζαχαριάδη τον καθοριστικότερο ρόλο έπαιξε η στάση των Σοβιετικών απέναντί του. Κάτι που χρήζει σοβαρής ιστορικής έρευνας. Από αυτή την άποψη η συνέντευξη του κ. Σεμενκόφ, «του ανθρώπου που γνώριζε πολλά» για όσα είχαν λάβει χώρα στο προσκήνιο αλλά και στο παρασκήνιο της ταραγμένης εκείνης εποχής, έχει ξεχωριστό ιστορικό και δημοσιογραφικό ενδιαφέρον. Ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:


– Τριάντα χρόνια μετά την αυτοκτονία του Νίκου Ζαχαριάδη στο Σουργκούτ της Σιβηρίας και έντεκα χρόνια αφότου αποκαλύφθηκε ότι πραγματική αιτία του θανάτου του δεν ήταν η καρδιακή προσβολή, όπως αρχικά είχε ανακοινωθεί, αλλά ο απαγχονισμός του, το ερώτημα που πλανάται είναι ένα μεγάλο «γιατί;». Τι πιστεύετε ότι οδήγησε τον άλλοτε κραταιό ηγέτη του KKE στην απεγνωσμένη αυτή ενέργεια;


«Πολύ φυσικά γεννιέται το ερώτημα «γιατί;», πώς μπορούσε ένας κομμουνιστής και επιπλέον ανώτατο στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος να κάνει ένα τέτοιο βήμα. Στην ιστορία του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος αυτό ήταν πρωτοφανές περιστατικό. Τι είχε σπρώξει τον Νίκο Ζαχαριάδη σε αυτό το θλιβερό τέλος; Κατά τη γνώμη μου, η κύρια και βασική αιτία της αυτοκτονίας του ήταν η χρεοκοπία του ως πολιτικού ηγέτη. Θα έλεγε κανείς πως η αυστηρή κριτική των πολιτικών λαθών του N. Ζαχαριάδη από την πλευρά των ελλήνων κομμουνιστών στα κομματικά «σώματα» έπρεπε να του γίνει ένα καλό μάθημα, να τον αναγκάσει να κάνει μια βαθιά ανάλυση της δράσης του στο αξίωμα του γενικού γραμματέα του KKE, να βγάλει κατάλληλα συμπεράσματα και από τη δική του πλευρά να συμβάλει στην εξυγίανση της κατάστασης μέσα στο κόμμα, στη συσπείρωση των γραμμών του.


Δυστυχώς αυτό δεν έγινε. Δεν μπόρεσε να βάλει τα συμφέροντα του κόμματος και των κομμουνιστών πάνω από τις προσωπικές του απαιτήσεις. Φάνηκε ανίκανος να καταλάβει και να αναγνωρίσει τα λάθη του, που είχαν πολύ σοβαρές συνέπειες για το Κομμουνιστικό Κόμμα και το δημοκρατικό κίνημα της Ελλάδας. Γενικά, δεν εισακούστηκαν από την πλευρά του οι κριτικές παρατηρήσεις των συντρόφων του, καθώς παραγνώρισε τις γνώμες και τις συμβουλές των αδελφών κομμάτων.


Τολμώ να υποθέσω ότι τυφλωμένος από την τεχνητά φουσκωμένη λατρεία της δικής του προσωπικότητας, η οποία καλλιεργήθηκε μέσα στο KKE επί πολλά χρόνια, συνέχιζε να θεωρεί τον εαυτό του αλάθητο και άδικα προσβεβλημένο. Γι’ αυτό την ευθύνη για την κρίση στο κόμμα εκείνης της περιόδου, η οποία ήταν αποτέλεσμα της λαθεμένης γραμμής της καθοδήγησης του KKE με επικεφαλής τον N. Ζαχαριάδη, ο ίδιος προσπαθούσε να την αποδώσει στη δήθεν επέμβαση πρώτα απ’ όλα του ΚΚΣΕ, της Επιτροπής Κουούσινεν-Ντεζ και άλλων κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων στα εσωτερικά του KKE, ενώ ήξερε πολύ καλά ότι αυτό δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα.


H ίδια η ζωή είχε διαψεύσει τους ισχυρισμούς του N. Ζαχαριάδη. Ακριβώς τότε, μου φαίνεται, μη θέλοντας να αναγνωρίσει αυτό το αντικειμενικό γεγονός, αποφάσισε να φύγει από τη ζωή «βροντώντας την πόρτα»! H τελευταία σταγόνα η οποία ξεχείλισε το ποτήρι νομίζω ότι ήταν η απροθυμία της γυναίκας του Ρούλας Κουκούλου να συναντηθεί μαζί του. Οπως είναι γνωστό, ο N. Ζαχαριάδης την είχε αποσπάσει από τον τετράχρονο γιο τους και την έστειλε στην παράνομη κομματική δουλειά στην Ελλάδα, όπου αυτή πιάστηκε αμέσως και 16 ολόκληρα χρόνια βρισκόταν στις φυλακές και στα στρατόπεδα. Σε αυτό βλέπω την αιτία της αυτοκτονίας του Νίκου Ζαχαριάδη».


– Γιατί κρατήθηκε από το ΚΚΣΕ επί 17 χρόνια κρυφή η πραγματική αιτία του θανάτου του;


«Στο ερώτημα αυτό μπορεί να δοθεί μια εξήγηση: την περίοδο της δικτατορίας των «μαύρων συνταγματαρχών» οι έλληνες κομμουνιστές και το KKE γενικά περνούσαν μεγάλες δοκιμασίες. H ανακοίνωση για την αυτοκτονία του N. Ζαχαριάδη θα οδηγούσε στη χειροτέρευση της κατάστασης ανάμεσα στους έλληνες κομμουνιστές, στις διαστρεβλώσεις και στην κατάχρηση από τις αντιδημοκρατικές δυνάμεις. Πάντως η καθοδήγηση του KKE είχε ενημερωθεί αμέσως. Εγώ προσωπικά την άλλη μέρα τηλεφώνησα στη Ρούλα Κουκούλου, που ήταν εκείνες τις μέρες με τον γιο της στη Βουλγαρία, και της είπα για το συμβάν».




– H αίσθηση που μένει ερευνώντας την ταραχώδη πορεία της ζωής του στη Σοβιετική Ενωση από το 1956 που καθαιρείται από γραμματέας του KKE και έπειτα – κυρίως την περίοδο της απομόνωσής του στο Σουργκούτ – είναι ότι ο Ζαχαριάδης ήταν «έγκλειστος» του ΚΚΣΕ και του σοβιετικού κράτους…


«Για την ταραχώδη ζωή του N. Ζαχαριάδη στη Σοβιετική Ενωση από το 1957 ως το 1973 πρέπει πριν απ’ όλα να υπογραμμίσω ότι τέτοια ζωή δημιούργησε για τον εαυτό του ο ίδιος και κανένας άλλος. Οσον αφορά τον ισχυρισμό ότι ήταν δήθεν «έγκλειστος» του ΚΚΣΕ και του σοβιετικού κράτους, αυτό δεν είναι σωστό και αποτελεί κακόβουλη επινόηση. Αξίζει να υπενθυμισθεί ότι μετά τη διαγραφή του από το κόμμα, στην 7η Ολομέλεια του KKE το 1957, του δόθηκε η δυνατότητα να διαλέξει τη χώρα διαμονής του. Αυτός διάλεξε την ΕΣΣΔ. Από την πλευρά της KE του ΚΚΣΕ του προτάθηκε να ασχοληθεί με θεωρητική και επιστημονική δουλειά σε ένα από τα επιστημονικά ινστιτούτα της ΕΣΣΔ, αλλά αρνήθηκε και ζήτησε να σταλεί ως απλός εργάτης στη Σιβηρία. Οπως είναι γνωστό, διορίστηκε διευθυντής μιας δασικής επιχείρησης στην πόλη Μποροβιτσί, όχι μακριά από το Λένινγκραντ, όπου του εξασφαλίστηκαν καλές συνθήκες για τη δουλειά και τη διαμονή του. Το 1962 αυτή η επιχείρηση καταργήθηκε και ο N. Ζαχαριάδης μετατέθηκε σε δουλειά στο Σουργκούτ. Το 1963, όταν συμπλήρωσε τα 60 χρόνια του και πήρε σύνταξη, του προτάθηκε να αλλάξει τόπο διαμονής και να μετοικήσει από το Σουργκούτ στις κεντρικές περιοχές της Ρωσίας με εύκρατο κλίμα. Αρνήθηκε όμως λέγοντας ότι του αρέσει η ζωή στο Σουργκούτ, όπου… «ρέει ο όμορφος ποταμός Ομπ και έχει καλό ψάρεμα». Γι’ αυτό ο ισχυρισμός ότι δήθεν ο N. Ζαχαριάδης ήταν «έγκλειστος» του ΚΚΣΕ και του σοβιετικού κράτους είναι απολύτως αβάσιμος. Οπως έχει αποδείξει η ζωή, ο N. Ζαχαριάδης ήθελε να φαίνεται «έγκλειστος» και γι’ αυτό δεν έφευγε από το Σουργκούτ».


– Το μόνιμο αίτημά του να επιστρέψει στην Ελλάδα πριν ακόμη από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας δεν εισακούστηκε. Ο ίδιος έγραφε και ξανάγραφε στις άπειρες επιστολές του προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ ότι «δεν έχω κάνει σε όλη μου τη ζωή απόλυτα τίποτα που να μπορούσε να βλάψει την ΕΣΣΔ είτε το ΚΚΣΕ – αν βρείτε ότι δε λέω αλήθεια, τότε πρέπει να με δικάσετε με βάση τους σοβιετικούς νόμους». Και το ερώτημα είναι: Γιατί παρέμεινε απομονωμένος στη Σοβιετική Ενωση παρά τη θέλησή του; Κάποιοι θεωρούν ότι ήταν επιλογή της χρουστσοφικής ηγεσίας με τη σύμφωνη γνώμη του KKE. Αλλοι πάλι θεωρούν ότι ήταν (και) αίτημα του KKE που έγινε δεκτό από τη Μόσχα. Τι από όλα αυτά ισχύει;


«Μπορώ μόνο να επαναλάβω ότι στον N. Ζαχαριάδη προτάθηκε πολλές φορές να φύγει από το Σουργκούτ, αλλά εκείνος συνεχώς αρνιόταν. Λοιπόν, ποιος φταίει για την απομόνωσή του; Με ρωτάτε γιατί δεν εισακούστηκε το μόνιμο αίτημά του να επιστρέψει στην Ελλάδα. Δεν το καταλαβαίνω το ερώτημά σας. Ποιος δεν εισακούστηκε; Είναι γνωστό ότι ο N. Ζαχαριάδης είχε επισκεφθεί την ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα και άφησε εκεί μια αίτηση να του επιτρέψουν οι ελληνικές αρχές να επιστρέψει στην Ελλάδα, αλλά πήρε αρνητική απάντηση. Το ερώτημα λοιπόν που γεννάται είναι άλλο: Ποιος έπρεπε να εισακούσει ποιον; Θα σας πω όμως και το εξής: λίγα χρόνια αργότερα ο N. Ζαχαριάδης άρχισε να ζητεί από τις σοβιετικές αρχές να τον επιβιβάσουν στο αεροπλάνο της γραμμής Μόσχα – Αθήνα (χωρίς την ελληνική βίζα και τις άλλες τυπικότητες που απαιτούνται στις διακρατικές σχέσεις) και αφού θα έφτανε στην Ελλάδα όλα τα άλλα «θα τα τακτοποιούσε μόνος του», όπως έλεγε. Νομίζω ότι ο ίδιος καταλάβαινε πως πρακτικά αυτό ήταν απραγματοποίητο αλλά επέμενε. Κανένας δεν του αφαίρεσε το δικαίωμα να επιστρέψει στη χώρα του. Αντικειμενικά η περίπλοκη πραγματικότητα το καθιστούσε αδύνατο εκείνη την περίοδο. Είναι περιττό, νομίζω, να υπενθυμίσω ότι μόλις άλλαξε η κατάσταση στην Ελλάδα, μετά την πτώση της δικτατορίας, γύρισαν στην πατρίδα τους από τη Σοβιετική Ενωση και ο B. Μπαρτζιώτας (σ.σ.: στενός συνεργάτης του Ζαχαριάδη, γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του KKE την περίοδο της Κατοχής) και ο M. Βαφειάδης, όπως και χιλιάδες άλλοι πολιτικοί πρόσφυγες.


Οσον αφορά τη δήλωσή του, που αναφέρετε, ότι δεν είχε βλάψει ποτέ την ΕΣΣΔ και το ΚΚΣΕ και ότι στην αντίθετη περίπτωση ας δικαζόταν σύμφωνα με τους σοβιετικούς νόμους, μπορώ να πω πως στην KE του ΚΚΣΕ ποτέ δεν τέθηκε τέτοιο ζήτημα και η τοποθέτησή του αυτή είναι τεχνητή και συνδεδεμένη με την προσπάθειά του να φανεί «απομονωμένος» και «έγκλειστος» του σοβιετικού κράτους».


– Ησασταν ένας από τους τελευταίους ανθρώπους που τον συνάντησαν. Συνοδεύσατε στο ταξίδι του στο Σουργκούτ τον Ιούλιο του 1973 το τότε μέλος του Πολιτικού Γραφείου του KKE K. Λουλέ, ο οποίος συνομίλησε με τον Ζαχαριάδη. Τι θυμάστε από αυτή τη συνάντηση; Ποια ήταν η κατάστασή του και πώς είχατε κρίνει τις προειδοποιήσεις του ότι θα αυτοκτονούσε αν δεν γίνονταν δεκτά τα αιτήματά του;


«Στα τέλη Ιουλίου του 1973 όντως συνόδευσα το μέλος του ΠΓ της KE του KKE K. Λουλέ στο Σουργκούτ. Ο K. Λουλές είχε πολύωρες συνομιλίες με τον N. Ζαχαριάδη. Σε αυτές τις συνομιλίες φυσικά κανένας από τους Σοβιετικούς δεν ήταν παρών. Τον N. Ζαχαριάδη μόνο τον είδα. Εξωτερικά είχε καλή όψη. Σαν κανονικός άνδρας ηλικίας 70 ετών, μόνο που είχε μακριά γένια. Τίποτε ξεχωριστό δεν παρατήρησα. Για την ουσία του θέματος δεν μίλησα μαζί του. Στο ξενοδοχείο, μετά τις συνομιλίες, ρώτησα τον K. Λουλέ τι νομίζει ο ίδιος, αν δηλαδή θα πραγματοποιήσει ο N. Ζαχαριάδης την απειλή του για αυτοκτονία ή όχι. Ο K. Λουλές απάντησε πως αμφιβάλλει ότι κατόρθωσε να πείσει τον N. Ζαχαριάδη και γι’ αυτό «δεν αποκλείεται τίποτε». Ο N. Ζαχαριάδης ήταν ώριμος και ενήλικος και την τελική απόφαση για την παραπέρα τύχη του μόνο ο ίδιος μπορούσε και έπρεπε να την πάρει».


– Εσείς πιστεύατε ότι ο Ζαχαριάδης θα πραγματοποιήσει την απειλή του;


«Γνωρίζοντας τον N. Ζαχαριάδη πίστευα ότι μπορούσε να το κάνει».


– Από τις συζητήσεις σας με τον K. Λουλέ τι εικόνα είχατε σχηματίσει; Πώς έβλεπε η τότε ηγεσία του KKE την εξέλιξη της υπόθεσής του; Και δεν εννοώ μόνο ως προς την απειλή της αυτοκτονίας, αλλά και την τυχόν πολιτική αποκατάστασή του…


«Οσον αφορά τη δυνατότητα πολιτικής αποκατάστασής του, αυτό που έχω να πω είναι ότι δεν υπήρχε (τέτοια δυνατότητα), αφού εκείνος δεν αναγνώρισε ούτε ένα λάθος του. Πάντως αυτό το πρόβλημα εξετάστηκε λεπτομερώς στην καθοδήγηση του KKE και τα συμπεράσματα εκτέθηκαν στο πόρισμα για την υπόθεση του N. Ζαχαριάδη, το οποίο εγκρίθηκε στην 7η Ολομέλεια της KE του KKE τον Απρίλιο του 1964».


– Ενα από τα ζητήματα που είχαν στιγματίσει την προσωπικότητα αυτού του ανθρώπου ήταν η κατηγορία τού «πράκτορα», η οποία του είχε αποδοθεί από τον Μάρκο Βαφειάδη αλλά και από το κόμμα του. Εσείς σε ποιο συμπέρασμα είχατε καταλήξει;


«H κατηγορία τού «πράκτορα» του είχε αποδοθεί από τον M. Βαφειάδη στο γράμμα του προς την KE του ΚΚΣΕ. Θυμάμαι καλά αυτό το γράμμα γιατί ο ίδιος το μετέφρασα στα ρωσικά. Περιείχε μόνο την κατηγορία και ούτε μία απόδειξη. Στις συνομιλίες με τον M. Βαφειάδη στο Διεθνές Τμήμα της KE του ΚΚΣΕ καινούργια στοιχεία για αυτό το θέμα δεν προσκομίστηκαν. Και χωρίς συγκεκριμένες αποδείξεις κάθε κατηγορία θεωρείται αβάσιμη».


– Ησασταν μέλος της επιτροπής που πήγε το 1955 στην Τασκένδη για να διερευνήσει τα αίτια του διχασμού ανάμεσα στους έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες. Ποια ήταν, κατά τη γνώμη σας, τα αίτια αυτής της πρωτοφανούς αντιπαράθεσης μεταξύ τους;


«Τον Σεπτέμβριο – Οκτώβριο του 1955 η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ πήρε πάνω από 4.000 γράμματα από τους έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες, μέλη του KKE και εξωκομματικούς, που ζούσαν στην Τασκένδη, με τα οποία ζητούσαν βοήθεια ώστε να ληφθούν μέτρα για ομαλοποίηση της κατάστασης μέσα στην κολεκτίβα τους. Για την επιτόπια εξέταση της κατάστασης στάλθηκε στην Τασκένδη ειδική επιτροπή της KE του ΚΚΣΕ την οποία συνόδευα εγώ, ενώ έλαβα μέρος και στις πολυάριθμες συνομιλίες των μελών της με τους πολιτικούς πρόσφυγες. Αυτή η επιτροπή δούλευε έναν ολόκληρο μήνα και ομόφωνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για τις παρεκτροπές και τον διχασμό ανάμεσα στους έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες και για τη δημιουργηθείσα ανώμαλη κατάσταση στην κομματική οργάνωση του KKE είχαν ευθύνη πρώτα απ’ όλα οι αντιπρόσωποι της KE του KKE, και προσωπικά ο N. Ζαχαριάδης, οι οποίοι με τη δική τους λαθεμένη δράση διέσπασαν την κομματική οργάνωση σε δύο εχθρευόμενα μέρη. Ο ισχυρισμός του N. Ζαχαριάδη για την «ύπαρξη στην κομματική οργάνωση του KKE μιας φραξιονιστικής ομάδας η οποία κάνει αγώνα κατά της γραμμής του KKE και της KE του» είναι απολύτως αβάσιμος. Αυτό είναι το κύριο συμπέρασμα, με το οποίο είναι δύσκολο να μη συμφωνήσει κανείς».


– Ποιες αναμνήσεις έχετε από τη γνωριμία ή τις πληροφορίες σας για μορφές του κομμουνιστικού κινήματος της Ελλάδας όπως ο Μπελογιάννης, ο Βελουχιώτης, ο Πλουμπίδης, ο Βαφειάδης, ο Κολιγιάννης, ο Σιάντος, ο Παρτσαλίδης, ο Φλωράκης και τόσοι άλλοι;


«Θα προτιμούσα να μη μιλάω για συγκεκριμένα πρόσωπα. Είμαι πεπεισμένος ότι καθένα από αυτά έχει συμβάλει θετικά στον αγώνα για την ευημερία και την ευτυχία του ελληνικού λαού. Με την ευκαιρία θα ήθελα να σας πω ότι είμαι ευτυχισμένος που είχα τη δυνατότητα να γνωριστώ και να συνεργαστώ με πολλές προσωπικότητες και πολλά στελέχη του κομμουνιστικού και δημοκρατικού κινήματος της Ελλάδας και γι’ αυτό ευχαριστώ την τύχη».