Πολλά γίνονται και λέγονται σήμερα για την κοινωνία της πληροφορίας. Το θέμα απασχόλησε ήδη το Υπουργικό Συμβούλιο της χώρας μας με πρωτοβουλία του ίδιου του Πρωθυπουργού μας που, ως διορατικός άνθρωπος, είδε το τι έρχεται.
Οπου και αν είσθε, στη δουλειά (άτυχοι!) ή στις διακοπές, προσπαθήστε να μεταφέρετε τον εαυτό σας νοητικά μερικές εκατοντάδες χρόνια στο μέλλον και ανοίξτε ένα βιβλίο ιστορίας.
Οι επαγγελματίες ιστορικοί εκείνου του μέλλοντος (αν βέβαια μοιάζουν με τους σημερινούς) θα προσπαθήσουν να εξηγήσουν τις αιτίες της κοινωνίας της πληροφορίας. Πιθανόν να σας πουν ότι τα γεγονότα και οι άνθρωποι, που το όνομά τους συνδέθηκε με την κοινωνία αυτή, δεν ήταν παρά εκφραστές δυναμικών και παραγόντων (ιστορικών δυνάμεων) που τις κινεί δεν ξέρουμε τι.
Πιθανόν να ψάξουν για τις βαθιές αιτίες, όμοιες με τα θαλάσσια ρεύματα που κινούν τους πιο απρόσιτους βυθούς. Αυτές οι αιτίες, ίσως μας πουν, μένουν απαρατήρητες για πολύ καιρό και η δράση τους εκδηλώνεται και κορυφώνεται πού και πού. Αν οι ιστορικοί του μέλλοντος είναι της σχολής αυτής, δεν θα υπολογίσουν και πολύ τους κατά τη γνώμη μας σημερινούς πρωταγωνιστές. Ισως πουν ότι όλοι οι άνθρωποι της κοινωνίας της πληροφορίας (και της απαρχής της) είχαν την ίδια βαρύτητα στη ροή των πραγμάτων, ότι ο Bill Gates και ο πιο ταπεινός παραδότης «fast food» ήταν το ίδιο ανίσχυροι ως προς το να αλλάξουν αισθητά αυτή τη ροή. Βέβαια, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη ξεχωριστά είναι περιορισμένη μέσα στα όρια του χρόνου και ίσως αυτοί οι ιστορικοί να έχουν δίκιο τελικά, γιατί ο καθένας μας θα σκοντάψει πάνω στους τοίχους της φυλακής του.
Μπορεί βέβαια να ειπωθεί και το αντίθετο. Μπορεί η ιστορία να μιλήσει για συγκεκριμένες προσωπικότητες που, με τις επινοήσεις τους ή τη δράση τους, έστησαν την κοινωνία αυτή.
Ποια σχολή όμως ιστορικών του μέλλοντος θα ξεχάσει τον άλλο (σιωπηλό ως τώρα) καταλύτη για τη νέα κοινωνία; Αναφέρομαι φυσικά στις μηχανές και δη στις υπολογιστικές μηχανές και στον κόσμο τους, στους προσωπικούς σταθμούς, στο λογισμικό, στο διαδίκτυο…
Ισως εν τέλει να γίνει τότε παραδεκτό ό,τι πρόβλεψε ο Μ. Minsky πριν από 30 ακριβώς χρόνια, ότι δηλαδή «δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι οι νέες μηχανές έχουν περιορισμούς που δεν τους έχουν οι άνθρωποι».
Η σημερινή τεχνολογία στο λυκόφως της κοινωνίας της πληροφορίας ήδη καταγράφει στο ενεργητικό της τεράστια αύξηση υπολογιστικής δύναμης, επικοινωνίας και διάχυσης των υπολογιστικών διευκολύνσεων στον καθένα μας. Παράδοξα, ταυτόχρονα όλο και πιο πολύ φωτίζονται τα όρια της υπολογιστικής ισχύος. Η ομορφιά των θεμελιώσεων της επιστήμης των υπολογιστών και οι εκπληκτικοί σύντομοι δρόμοι από τις θεμελιώσεις στα εκπληκτικά συμπεράσματα και αποτελέσματα φαίνεται να αναδείχνουν μια νέα αισθητική, νέες ποιότητες που από μόνες τους εγγυώνται τη σταθερή παρουσία των μηχανών και των αρχών τους στις εξηγήσεις των ιστορικών του μέλλοντος.
Από τότε όπου ο Godel (με τη δουλειά του στο θέμα της αδυναμίας υπολογιστικής επίλυσης των πλούσιων μαθηματικών δομών που σαν φαντάσματα στέκουν πίσω από το σύγχρονο software) έδωσε απάντηση στον φόβο για τον «Μεγάλο Αδελφό» κύλησε πολύ νερό στο ποτάμι. Οι αποτελεσματικές προσεγγίσεις, οι τυχαίοι αριθμοί, οι ευριστικές μέθοδοι επιστρατεύθηκαν στη μάχη ενάντια στους άβατους δρόμους των συνδυαστικών εκρήξεων. Οι επιστήμονες πολλών κλάδων έγιναν γνώριμοι και τελικά συμφιλιώθηκαν με την έννοια της πολυπλοκότητας και άρχισαν να την ταξινομούν, να την ιεραρχούν και να περιορίζουν τις σκοτεινές πλευρές της. Παράλληλα το διαδίκτυο και οι σύγχρονες μέθοδοι ανάπτυξης και ελέγχου του software ήδη πολεμούν τα δεσμά που εμποδίζουν την πλήρη βελτιστοποίηση σε συστήματα προγραμματισμού γενικού σκοπού.
Ολα αυτά βρίσκονται σήμερα σε εντυπωσιακή εξέλιξη και κινητικότητα. Οι μηχανές ποιοτικά αλλάζουν. Αν θέλουμε να μην είμαστε απλά πιόνια των ιστορικών δυνάμεων που δημιουργούν την κοινωνία της πληροφορίας, είναι επείγον να εμβαθύνουμε. Γι’ αυτό χρειάζεται ένα ριζικά νέο περιεχόμενο στην παιδεία, στον τρόπο και στις αρχές εκπαίδευσης των νέων ανθρώπων. Ας ελπίσουμε ότι το ζήτημα αυτό θα το δει η επιχειρούμενη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Τώρα είναι ο καιρός, η «ακραία στιγμή» για αυτή τη δουλειά.
Ο κ. Παύλος Σπυράκης είναι καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Harvard και διευθυντής του ΙΤΥ.
