Η ποινή που επέβαλε το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης στον Antenna υπήρξε αφορμή για ένα νέο κύμα αντιπαραθέσεων σχετικά με το φαινόμενο «τηλεόραση». Τελευταίο το άρθρο του Δ. Ψυχογιού στο «Βήμα» της περασμένης Κυριακής, το οποίο με βρίσκει στο μεγαλύτερο μέρος του σύμφωνο. Σε ένα μόνο σημείο θα διαφωνήσω με τον φίλο Δημήτρη: στην ταυτόσημη όπως υποστηρίζει δύναμη επιρροής που έχει η «κινούμενη και ομιλούσα εικόνα» με τον «γραπτό λόγο». Οχι ότι θέλω να υποστηρίξω τις εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσες εφημερίδες ούτε να δώσω (συντεχνιακή) άφεσιν αμαρτιών στους δημοσιογράφους του γραπτού λόγου, αλλά…
Θυμάστε την ταινία «Φόρεστ Γκαμπ»; Θυμάστε τις σκηνές όπου ο πρωταγωνιστής δείχνει τα οπίσθιά του στον πρόεδρο Τζόνσον και ανταλλάσσει χειραψία με τον πρόεδρο Κένεντι, στον οποίο χαμογελώντας λέει ότι πρέπει να πάει για κατούρημα; Είναι δύο σκηνές, από τις πιο διασκεδαστικές της ταινίας, που γυρίστηκαν χάριν μιας όλο και πιο εκλεπτυσμένης τεχνολογίας η οποία επιτρέπει, παντρεύοντας τη μηχανή λήψης με τον κομπιούτερ, την αληθοφανή αλλοίωση της πραγματικότητας.
Οι σκηνές εκείνες του «Φόρεστ Γκαμπ» με έκαναν να ξεκαρδιστώ στα γέλια. Η δύναμη της τεχνολογίας όμως που κρύβεται πίσω τους με τρομάζει. Είναι ένα νέο και άκρως επικίνδυνο όπλο στα χέρια των διαμορφωτών συνείδησης, γνώμης, πολιτισμικών και πολιτικών προτιμήσεων του κοινού.
Υπερβολή; Στις προηγούμενες αμερικανικές εκλογές ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής της Βιρτζίνια Jack Warner κατηγόρησε τον ομώνυμο Δημοκρατικό αντίπαλό του Mark Warner ως «Washington inside», άνθρωπο των λόμπι της Ουάσιγκτον, «γλείφτη της εξουσίας» όπως θα λέγαμε εμείς.
Χαρακτηρισμός που στην Ελλάδα μπορεί και να είναι υπέρ του πολιτικού ανδρός, αλλά για τα αμερικανικά πολιτικά ήθη θεωρείται θανατηφόρος. Και για να αποδείξει του λόγου το αληθές στα προεκλογικά τηλεοπτικά σποτ ο Ρεπουμπλικανός Warner παρουσίαζε τον Δημοκρατικό Warner αγκαλιά με τον πρόεδρο Κλίντον και άλλους ισχυρούς. Μετά από το σκάνδαλο που ξέσπασε, η διαφημιστική εταιρεία που γύρισε τα σποτ παραδέχθηκε ότι «έβαλε στο μίξερ» εικόνες του Κλίντον και του Δημοκρατικού Warner και έβγαλε ένα εντελώς αληθοφανές προϊόν. Ο Ρεπουμπλικανός Warner απέσυρε τα σποτ και δικαιολογήθηκε ότι «ήθελε να δείξει μεταφορικά το ποιόν του αντιπάλου του».
Μεταφορικά; Τρίχες. Η «φορεστγκαμποποίηση» της πολιτικής είναι ήδη εδώ. Η «εικονική πραγματικότητα» που αλλοιώνει την κοινωνική συνείδηση είναι πλέον «πραγματική πραγματικότητα». Το όπλο εξελίσσεται σε πιο επικίνδυνο και από την πυρηνική βόμβα. Σκεφθείτε τις παραμονές των εκλογών έναν τηλεοπτικό σταθμό να παρουσιάζει τον τάδε πολιτικό αρχηγό σε κάποιο ταϊλανδικό μπουρδέλο για παιδεραστές, όπου τάχα τον έχει ανακαλύψει ο δαιμόνιος ρεπόρτερ του σταθμού. Δεν υπάρχουν πλέον τεχνικά όρια στην αλλοίωση της εικόνας ούτε είναι δυνατόν να διαπιστωθεί διά γυμνού οφθαλμού η πλαστογράφηση.
Και ο κίνδυνος γίνεται ακόμη πιο θανάσιμος αν λάβουμε υπόψη την παβλοφική αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στην εικόνα. Απέναντι στον γραπτό λόγο είμαστε, λόγω συνήθειας, πολιτισμού, χρόνων ανάγνωσης, εμβολιασμένοι. Γνωρίζουμε από προσωπική καθημερινή εμπειρία ότι το «μοντάζ των λέξεων» είναι πανεύκολο και είμαστε έτοιμοι να αμφισβητήσουμε, ενστικτωδώς, τις ειδήσεις, τα γραπτά των εφημερίδων. Θα μπορούσα άνετα να γράψω: «Ο Σημίτης είναι δολοφόνος της μαφίας». Το μοντάζ των τριών λέξεων Σημίτης, δολοφόνος, μαφία είναι πανεύκολο να συντεθεί αλλά είναι αδύνατον να γίνει αποδεκτό. Αν όμως σας έδειχνα στη μικρή οθόνη, σε ένα «αποκαλυπτικό ρεπορτάζ», τον Σημίτη με ένα 45άρι στο χέρι να δολοφονεί κάποιον, θα μένατε στήλη άλατος από την έκπληξη αλλά ίσως ίσως δεν θα απορρίπτατε ως εξωφρενικό αυτό που είδατε με τα μάτια σας. Και εκεί βρίσκεται ίσως ο πραγματικός κίνδυνος.
Ολοι γνωρίζουμε ανάγνωση και γραφή αλλά είμαστε «αναλφάβητοι της εικόνας». Εύκολα θύματα, όπως ένα νήπιο, των κατασκευαστών συνείδησης που έχουν στα χέρια τους το τελικό όπλο: την τηλεόραση.
