Τι βλέπει ο 20ός αιώνας από μια ζωή 100 χρόνων προτού ξεψυχήσει; Απ’ όλα αυτά που έζησε, τι ενδιαφέρον έμεινε; Μελετώντας την ιστορία της μόδας, τι θα συμπεραίναμε για τον αιώνα μας;
Βρισκόμαστε καθισμένοι σε έναν καναπέ του ’50 με λεοπάρ επένδυση. Εσύ φοράς ένα χαμηλό στη μέση παντελόνι του ’70 καμπάνα και πλατφόρμες παπούτσια κι εγώ ένα παντελόνι του ’60 με τεράστια καρό που συνδύασα με ένα στενό πουκάμισο και αθλητικά. Μασάμε καραμέλες με βιταμίνες ενώ ακούμε drum ‘n’ bass έχοντας με κλειστό ήχο στην τηλεόρασή μας επεισόδια της πιό in σειράς του ’80 «Αυτός, αυτή και τα μυστήρια». Ολα αυτά δεν θυμίζουν την δεκαετία που ζούμε τώρα… Ισως γιατί εμείς τα έχουμε δει όλα πιά, τα έχουμε κάνει όλα. Τίποτα δεν μοιάζει καινούργιο κάτω από τον ήλιο ή κάτω από τις λάμπες του Solarium πιά.
Μην πανικοβάλλεστε. Τα κενά αέρος στα οποία πέφτουμε αυτή τη δεκαετία μπορούμε να τα κατανοήσουμε και να τα βρούμε απόλυτα φυσιολογικά. Τώρα όπου, εκτός από αιώνα, αλλάζουμε και χιλιετία, βλέπουμε μπροστά μας να περνάει μια πολιτιστική ταινία με τα highlights των τελευταίων 10 χρόνων. Οι αναδρομές σε αυτές τις προηγούμενες δεκαετίες θα συνεχίζονται με αυξανόμενη ροή ως το 2000. Ως τότε στις γκαρνταρόμπες μας, στις συνήθειές μας, στις ιδέες μας θα επικρατεί σύγχυση. Είναι όμως περίεργο να βλέπεις το παρελθόν να υποδύεται το παρόν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έφθασε το τέλος του κόσμου. Οταν στο χρονόμετρο της Ιστορίας μπαίνουν τρία μηδενικά, ο φόβος της επερχόμενης καταστροφής φαίνεται φυσικός. Είναι ανθρώπινο να βλέπεις το φιλμ όλης της ως τώρα ζωής σου να περνάει μπροστά από τα μάτια σου και κάπου μέσα σε αυτό και τους προγόνους σου.
Οι προφητείες λένε ότι, μόλις έλθει η συντέλεια του κόσμου, οι τάφοι θα ανοίξουν και οι ψυχές όλων αυτών που έχουν ζήσει ως τώρα θα περπατήσουν ξανά ανάμεσά μας. Αυτό στην καθημερινότητά μας μεταφράζεται στο ότι τα αρχεία θα ανοίξουν και όλα τα «στυλ» που έχουν περάσει ως τώρα θα ζήσουν ξανά. Συνέβη κάτι τέτοιο και στη δεκαετία του ’60, όταν μια ολόκληρη γενιά υποδύθηκε ρόλους του παρελθόντος. Το «στυλ» των χίπις ήταν ένα κράμα άγριας Δύσης, αρχαίας Ανατολής, μεσαιωνικής μαγείας και προραφαηλίτικου αισθητισμού. Ηταν σαν να δημιούργησε το LSD ένα άλλου είδους φλας μπακ φέρνοντας τις περασμένες ζωές στον παρόντα χρόνο. Από τότε είναι που ξεκίνησαν οι κύκλοι των επιστροφών. Αυτή τη σεζόν τα ρούχα των τελών της δεκαετίας του ’60 είναι εδώ. Αλλά, παρ’ όλο που μας χωρίζει μια απόσταση περίπου 30 χρόνων από τα αυθεντικά, αυτή η επιστροφή τους δεν είναι η πρώτη. Οι σχεδιαστές μόδας έχουν πέσει στα νερά της δεκαετίας του ‘ 60 πολλές φορές τα τελευταία δέκα χρόνια, αλλά τώρα τα sixties είναι το γεγονός.
Βρισκόμαστε στη δεκαετία του ’90 και προβάρουμε όλες τις «στολές» των δεκαετιών του αιώνα. Τα 20s φορέθηκαν ξανά σαν να μην υπήρξαν ποτέ, οι λεπτομέρειες από τα 30s ξαναγύρισαν, κλέψαμε τα 40s, ανακυκλώσαμε τα 50s, αναπνέουμε τα 60s, πήραμε γερές δόσεις από τα 70s, φλερτάραμε ξανά με τα 80s. Μήπως νιώθετε ήδη νοσταλγία για τις αρχές του ’90;
Περπατάμε σε κύκλους μονολογώντας: «Δες το! Αντίγραψέ το! Φόρεσέ το!». Περιμένουμε με αγωνία να δούμε κάποιον ή κάποια που να είναι αυθεντικοί για να τους κάνουμε ήρωές μας. Περιμένουμε κάποιον που θα μας δείξει κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί και θα κάνει κάτι που δεν το έκανε κανείς πριν. Είμαστε άπληστοι; Ναι, είμαστε εθισμένοι στο καινούργιο. Ολη η πίστη μας στο σύστημα βασίζεται στο σλόγκαν του «νέο και βελτιωμένο». Βγήκαμε από τη θάλασσα, ανεβήκαμε στα δέντρα, κατεβήκαμε στις σπηλιές, επιζήσαμε προσαρμόζοντας τη φύση στα μέτρα μας και μιλάμε με τον Θεό. Είμαστε νιτσεϊκοί, ακόμη κι αν δεν έχουμε ακούσει ποτέ αυτό το όνομα. Δεν θα σταματήσουμε προτού καταφέρουμε να γίνουμε κάτι περισσότερο από ανθρώπινοι, ώσπου να γίνουμε ισόθεοι. Και ο Θεός να βοηθήσει ό,τι κι όποιον βρεθεί εμπόδιο στον δρόμο μας, στον δρόμο της προόδου, στον δρόμο του μέλλοντος.
Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κάποιες φυλές του Νοτίου Ειρηνικού που είχαν παραμείνει στη Λίθινη Εποχή δέχτηκαν εισβολή από το μέλλον με τη μορφή αεροπλάνων που τους έριξαν μαγικά δώρα, άγνωστες τροφές και περίεργα εργαλεία. Οι άνθρωποι των φυλών έφτιαξαν απομιμήσεις αεροπλάνων με ό,τι υλικά διέθεταν, ως επί το πλείστον ξύλο, και ήλπιζαν ότι θα τους γεννήσουν ό,τι τους πέταξαν τα «πουλιά από τον ουρανό».
Αυτή τη στιγμή ο κόσμος της μόδας ζει από ένα ακριβό φορτίο πολιτισμού. Το να σχεδιάζεις καμπάνες παντελόνια είναι μια μορφή μαγείας σαν αυτήν που έκαναν οι άνθρωποι της προϊστορίας. Οταν ανατρέχουμε στην ενδυματολογία του ’60, αυτό που επιθυμούμε διακαώς είναι να ζήσουμε ξανά κάτι από την αύρα εκείνης της εποχής, κάτι από την «αγάπη, την ειρήνη και την ενότητα» εκείνης της εποχής· του τότε για το οποίο φανταζόμαστε σήμερα ότι οι ημέρες του ήταν πιο λαμπερές και οι άνθρωποι πιο ανοιχτοί. Αν αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι αγάπη, ελπίδα, αισθησιασμός, και δεν τα έχουμε, τότε βρίσκουμε κάποιες εποχές παλιότερα που πιστεύουμε ότι τα διέθεταν και τις επαναφέρουμε. Δεν είναι η πρώτη φορά όπου ζούμε μια τέτοια ρετρομανία. Θυμηθείτε ότι ένα παρόμοιο fin de siecle φαινόμενο έζησε ο δυτικός άνθρωπος και στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα. Στον χώρο της τέχνης που κυριαρχούσε ο μοντερνισμός αναγκάστηκε να υποχωρήσει από την επιστροφή στα ιδεώδη της Αναγέννησης. Και σήμερα η τέχνη δεν ανακυκλώνεται, κάνοντας τέχνη από την τέχνη;
Δεν συμβαίνει το ίδιο και με τη σύγχρονη μουσική των νεαρών, που οι σταρ τους μιμούνται μουσικά και στυλιστικά είδωλα περασμένων δεκαετιών; Οι Oasis, ένα από τα μεγαλύτερα γκρουπ της Ευρώπης, δεν κολακεύονται όταν συνδέονται μουσικά και ενδυματολογικά με τους Beatles; Προχωρώντας στους δρόμους των μεγάλων πρωτευουσών της Ευρώπης Λονδίνο, Παρίσι, Ρώμη αισθάνεσαι ότι είναι γεμάτοι από πιτσιρικάδες που επιλέχτηκαν σε casting μόδας για να πρωταγωνιστήσουν σ’ ένα εικαστικό πανόραμα με τίτλο «Η ιστορία του 20ού αιώνα». Ρόκερ, πανκ, παιδιά των λουλουδιών, executive κοστούμια, γόβες στιλέτο, πλατφόρμες, μίνι-μίντι-μάξι, αθλητικά, φαρδιά τι-σερτς, λαμέ κοστούμια, καμπάνες, ροζ κραγιόν, στρατιωτικές στολές, καπέλα, στολές μοτοσικλετιστών, δερμάτινα μπουφάν, καρό, πουά, λουλούδια, ένα συνονθύλευμα δεκαετιών στυλ και σύγχυσης. Σε ποια δεκαετία βρισκόμαστε;
Γιατί δεν μπορούμε να σκεφτούμε κάτι νέο; Μια πολύ πιθανή απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο να σκεφτούμε. Ο Πρωθυπουργός μας υπόσχεται ένα νέο συμβόλαιο, αλλά πόσο νέο μπορεί να είναι ένα συμβόλαιο; Δεν είναι η ίδια η λέξη λίγο ρετρό; Ο ίδιος ο Πρωθυπουργός μοιάζει να είναι η επιστροφή μιας παλιάς ιδέας που απλώς τώρα επικράτησε. Σαν ένας ραπ δίσκος που αποτελείται από τη μείξη πολλών πραγμάτων που έχουμε ακούσει και μας αρέσουν. Μας οδηγεί στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο που δανείζεται πολλά από το παλιό, καλό παρελθόν. Σήμερα αισθανόμαστε σχεδόν νοσταλγία για το μέλλον. Δεν προτιμάμε όλο και περισσότερο τις παλιές εκδοχές, του οτιδήποτε; Το μέλλον κάποτε έμοιαζε με ένα φιλικό μέρος γεμάτο οράματα, θαύματα και υπέροχες εφευρέσεις. Σήμερα το μέλλον παρουσιάζεται σαν μια υπαρξιακή κόλαση όπου οι εξωγήινοι δεν είναι τα τέρατα με το μεγάλο κεφάλι και το ανύπαρκτο σώμα αλλά ένα παράσιτο που έχει διεισδύσει στο ανθρώπινο σώμα και μας ενοχλεί ή μας ελέγχει περισσότερο απ’ ό,τι θα θέλαμε. Τώρα ξέρουμε πολλά πράγματα για το μέλλον. Ξέρουμε πολλά για την ιστορία του χρόνου, για την κβαντική, τα παράλληλα σύμπαντα, τη βιοενέργεια, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το Διάστημα, την πληθυσμιακή έκρηξη, το πείραμα του Ρέντιγκεν. Είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε το μέλλον σαν το χρυσό παλάτι που φτιάχτηκε χάρη στην επιστημονική πρόοδο και αποτελεί τον θρίαμβο της λογικής. Το μέλλον μοιάζει να μην έχει μέλλον, έτσι τουλάχιστον όπως το ξέρουμε. Μερικοί φιλόσοφοι μας θυμίζουν ότι κάποιοι προκολομβιάνοι αστρολόγοι ήταν ικανοί να προβλέπουν το μέλλον, να προδικάζουν την αναμενόμενη καταστροφή και, με μερικές τεχνικές που πήραν από τους Μάγια, να γλιτώνουν από το Ολοκαύτωμα με το να μετενσαρκώνονται σε πρόσωπα που είχαν ζήσει κάπου στο παρελθόν. Ισως να βρισκόμαστε σε θέση παρόμοια με τους Μάγια. Αν δεν υπάρχει μέλλον στο μέλλον, μπορεί να υπάρχει μέλλον στο παρελθόν. Ποιος είπε ότι ο χρόνος έχει βρει τον τελειωτικό ορισμό του; Ισως σε κάποιες από τις γραφές των Μάγια να υπάρχει ένας τίτλος ταινίας που να λέγεται «Επιστροφή στο μέλλον». Ισως κάποιος θεός τους με ανδρικό κεφάλι και φτερά πουλιού να είναι ο Μάικλ Τζέι Φοξ. Οι αρχαίοι δεν δέχονταν επισκέπτες εξωγήινους. Δέχτηκαν επισκέψεις από συγχρόνους μας που ταξίδεψαν πίσω στον χρόνο αναζητώντας παρθένα εδάφη σε λογικές τιμές.
Ο χρόνος συνεχίζει να μας εξουσιάζει. Δεν μπορούμε ακόμη να σπάσουμε το ρολόι. Μπορεί να κατακτήσαμε το Διάστημα, αλλά ο χρόνος είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα που συνεχίζουν να μας συνδέουν ως είδος. Ωσπου να ανακαλυφθεί κάτι που θα τον αντικαταστήσει, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε για να σταματήσουμε το ρολόι είναι να το σταματήσουμε στο μυαλό μας. Ο άνθρωπος έμαθε να ελέγχει τον χρόνο μετρώντας τον όλο και πιο αυστηρά, με σκοπό να μάθει τις λεπτομέρειες από τους μυστηριώδεις κύκλους της φύσης. Οσο όμως περισσότερο ο άνθρωπος ελέγχει τον χρόνο τόσο περισσότερο τον χάνει. Ο χρόνος είναι χρήμα. Και όσο πιο πολύ χρήμα διαθέτεις τόσο περισσότερο χρόνο ελέγχεις. Παρ’ όλα αυτά, όσα και να διαθέτεις, δεν μπορείς να τον ελέγξεις πλήρως.
Η άμεση πλανητική επικοινωνία έχει αλλάξει τη μορφή του χρόνου. Ο χρόνος κρατάει περισσότερο τώρα. Μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε περισσότερο και μπορούμε να τον ανακυκλώσουμε. Εχουμε εκατομμύρια ώρες αποθηκευμένες στα αρχεία μας. Θέλετε το ’45; Εχουμε στα αρχεία μας το ’45 σε ραδιόφωνο και βίντεο. Θέλετε την δεκαετία του ’60; Εχουμε εκατοντάδες ώρες σε κασέτα, άμεσα ανακυκλώσιμες και βεβαίως πολύ ζωντανές. Μερικοί λένε ότι ο κόσμος τελειώνει. Ισως να μην υπάρχει μέλλον μπροστά. Πάλι, όμως, ποιος ξέρει; Μπορεί να υπάρχει ένα υπέρλαμπρο μέλλον πίσω μας. Ως τότε επιτρέψτε μου να πηγαίνω στα πάρτι φορώντας ό,τι δεκαετία μου αρέσει.
1916-1919: Διανόηση
Τα μοντέλα εκείνης της εποχής πρωταγωνίστριες του Βασιλικού Θεάτρου της Αγγλίας φωτογραφίζονται για τη Vogue με τις εκπληκτικές τουαλέτες του Πουαρέ. Ο Σεσίλ Μπίτον φωτογραφίζει την αριστοκρατία σε κυβιστικά ντεκόρ.
1920-1929: Η αστική τάξη διασκεδάζει
Στη δεκαετία του ’20 οι νεαρές ανοίγουν καταστήματα μόδας, γίνονται φωτογράφοι, γράφουν ποιήματα ή ζωγραφίζουν. Οι κυρίες της αριστοκρατίας πίνουν κοκτέιλ με δεξεδρίνη, φορούν έξωμα βραδινά και πέφτουν συχνότερα απ’ ό,τι πρέπει στις αγκαλιές των εραστών τους. Τα φορέματα ακολουθούν το σώμα και είναι στολισμένα με πολύτιμα κεντήματα. Η Κοκό Σανέλ κάνει την εμφάνισή της και απαραίτητο αξεσουάρ οι μακριές πίπες και τα κεντημένα μπονέ για το κεφάλι.
1930-1939: Χολιγουντιανό glam
Σε αυτή την εποχή του οικονομικού κραχ η μόδα αντιγράφει το Χόλιγουντ. Το γκλάμουρ φθάνει σε παροξυσμό. Η Σανέλ γίνεται διάσημη. Τα αυτοκίνητα βρίσκονται ξαφνικά εκτός μόδας, ενώ τα ταξίδια με αεροπλάνα γίνονται in. Η καλή κοινωνία κάνει ηλιοθεραπεία στη Ριβιέρα, σκι στην Αυστρία και πηγαίνει να δει όπερα στη Βηρυτό.
1940-1949: New look
Ο πόλεμος ήρθε. Η Λι Μίλερ πηγαίνει στο μέτωπο φωτογραφίζοντας για τη Vogue. Μαζί με την ειρήνη εμφανίζεται και ο Ντιόρ. Το new look επικρατεί. Οι φούστες μακραίνουν και γίνονται φαρδύτερες. Το καπέλο γίνεται το αγαπημένο αξεσουάρ. Αυτή την εποχή η Αμερική γίνεται η Νέα Εδέμ. «Οι πάντες ζουν με βαλίτσες δίπλα στα κρεβάτια τους», γράφει η Vogue. Οι πλούσιοι ταξιδεύουν και συναντιούνται σε μεγάλους σταθμούς τρένων και αεροδρόμια. Οι υπαρξιστές γίνονται μόδα και η Μάρλεν Ντίτριχ λανσάρει το ανδρόγυνο στυλ.
1950-1959: America – America
Η αμερικανική κουλτούρα επικρατεί. Το μέλλον είναι εδώ! Η Vogue φωτογραφίζει το πρώτο μοντέλο μπροστά σε ένα κομπιούτερ. Το ενισχυμένο σουτιέν γίνεται φετίχ της μόδας. Η Νταϊάνα Βρίλαντ στέφεται αυτοκράτειρα της μόδας. Ο Αβεντον φωτογραφίζει την Ντοβίγια ανάμεσα σε δύο ελέφαντες. Τα μιούζικαλ κυριαρχούν στη μεγάλη οθόνη. Οι γυναίκες αρχίζουν να γυμνάζονται. Η Λορίν Μπακόλ, ο Φρανκ Σινάτρα, ο Ελβις Πρίσλεϊ είναι μερικά από τα νέα είδωλα. Ο Σεν Λοράν αναλαμβάνει σχεδιαστής του οίκου Ντιόρ.
1960-1969: Φουτουριστικά μίνι
Η μουσική των Μπιτλς και τα χείλη του Μικ Τζάγκερ, τα χτενίσματα του Βιντάλ Σασούν, τα μίνι της Μέρι Κουάντ, τα εξωφρενικά μέικ απ, τα λίγα κιλά της Τουίγκι, οι ψεύτικες βλεφαρίδες και τα λευκά τι-σερτς συνδυασμένα με μαύρα κολάν και από πάνω άσπρες ρενάρ είναι μερικές από τις τρέλες της δεκαετίας. Ο Ντέιβιντ Μπέιλι είναι ο φωτογράφος της εποχής, ο Μπάρτον και η Τέιλορ το ζευγάρι αυτών των χρόνων και η Ιμπιζα και το Μαρόκο τα in μέρη για διακοπές. Το Λονδίνο είναι η πόλη της εφηβικής κουλτούρας και οι mods οι ήρωές της.
1970-1979: Χίπις
Αρχίζει η βασιλεία των μοντέλων. Η Τζέρι Χολ, η Μαρίζα Μπέρενσον, η Λορίν Χάτον και η Μαργκό Χεμινγκγουέι φωτογραφίζονται όλες από τον Χέλμουτ Νιούτον. Οι φεμινίστριες καίνε τα σουτιέν τους. Οι χίπις φεύγουν ταξίδια στις Ινδίες και επιστρέφοντας φέρνουν το χρώμα και τον εξωτισμό στη μόδα. Οι ιταλοί σχεδιαστές μπαίνουν δυναμικά στο παιχνίδι. Η ψυχεδέλεια ακουμπάει το κακό γούστο. Καμπάνες, φολκλόρ, τριώροφα παπούτσια, χαϊμαλιά και λουλούδια στο κεφάλι επιβάλλονται σαν στυλ. Το 1975 ο Νόρμαν Πάρκινσον φωτογραφίζει την υψηλή ραπτική στο Ανάκτορο των Βερσαλλιών και ο Ντέιβιντ Μπόουι προσγειώνεται στον πλανήτη Γη. Μην ξεχνάμε τις disco βασίλισσες και τους πανκ.
1980-1989: Γιαπωνέζοι και σούπερ μοντέλα
Στην αρχή της δεκαετίας η γιαπωνέζικη τρόικα Καβακούμπο, Γιαμαμότο, Μιγιάκι σοκάρει το Παρίσι και φέρνει τη δική της επανάσταση στη μόδα. Ψευδονεόπτωχο είναι το στυλ που επικρατεί. Οι γυναίκες μοιάζουν επιζήσασες της πυρηνικής καταστροφής. Υστερα εμφανίζονται ο Γκολτιέ και ο Αλάια που ξαναγυρίζουν στις γυναίκες τη χαμένη θηλυκότητά τους. Τα μοντέλα γίνονται διάσημα με τα μικρά ονόματά τους: Λίντα, Κρίστι, Σίντι, Στέφανι, Πολίνα. Το πρώτο μαύρο σούπερ μοντέλο, η Ναόμι, γίνεται εξώφυλλο στη Vogue. Ο Καρλ Λάγκερφελντ δίνει στη Σανέλ νέο πρόσωπο με την Ινές ντελά Φρεσάνς και στον οίκο τη χαμένη αίγλη του. Οι σχεδιαστές γίνονται σταρ: Αρμάνι, Μοντανά, Μιγκλέρ, Λακρουά. Στην Αμερική η Ντόνα Κάραν, ο Κάλβιν Κλάιν και στο Λονδίνο ο Τζάσπερ Κουράν και ο Τζον Γκαλιάνο. Ο έρωτας είναι απαγορευμένος και η μονογαμία in. Οι γιάπις ήλθαν και παρήλθαν.
1990-1997: Και τώρα, τι;
Αρχίζουν τα ρετρό φλας στη μόδα. Οι σχεδιαστές μοιάζουν κουρασμένοι και η επιρροή των σούπερ μοντέλων αρχίζει να ατονεί. Η μόδα είναι στους δρόμους. Η street fashion των πιτσιρικάδων δίνει το φιλί της ζωής στους διάσημους οίκους. Τα αθλητικά παπούτσια και τα φαρδιά ρούχα των ράπερ της Νέας Υόρκης γίνονται παγκόσμιο νεανικό τρεντ. Οι άγγλοι σχεδιαστές κυριεύουν τους γαλλικούς οίκους. Το παιχνίδι πια παίζεται με τα νέα υλικά. Περιμένοντας την ολοκαίνουργια μόδα μπορούμε να κολυμπάμε σε κάθε δεκαετία χωρίς ενοχές.
