Οι θησαυροί ενός «κατασκόπου»
Ολα αρχίζουν από το ερέθισμα που μπορεί να σου γεννήσει η μαγεία της προετοιμασίας μιας παράστασης. Ο Μίμης Κουγιουμτζής προσπαθούσε επί χρόνια να καταγράψει στιγμιότυπα από τις πρόβες του απόρθητου φρουρίου που ήταν ως τότε το Θέατρο Τέχνης. «Είχα ένα μαγνητόφωνο και στα κρυφά προσπαθούσα να ηχογραφήσω όλα όσα λέγονταν μέσα στο θέατρο. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, γιατί ο Κουν δεν ήθελε να τον καταγράφουν ούτε να τον παρακολουθούν κρυφά. Σιγά σιγά συγκέντρωσα μαγνητικές ταινίες μόνο με ήχο. Στην πορεία άρχισα να καταγράφω και την εικόνα με κινηματογραφικές μηχανές των οκτώ μιλιμέτρ. Τα μέσα όμως δεν ήταν προχωρημένης τεχνολογίας και πολύ συχνά επιστρέφοντας στο σπίτι αντί για εικόνες την ώρα της προβολής των φιλμ έβλεπα σκοτάδι».
Ηταν τόσο αρνητικός ο Κουν στην ιδέα ότι κάποιοι παρακολουθούν την πρόβα που τις περισσότερες φορές οι μηχανές βρίσκονταν κρυμμένες σε τσάντες και ο παραμικρός θόρυβος προσπαθούσε να καλυφθεί από βήχα ή ήχους που κάλυπταν την «ένοχη» ύπαρξή τους.
Από το 1970 και μετά όλο και κάποιοι εισέβαλλαν στις πρόβες και με το ένα ή το άλλο πρόσχημα κατέγραφαν κάποια στιγμιότυπα. Επειτα από αυτό ο Μ. Κουγιουμτζής πήρε μια «σχετική άδεια» και νόμιμα πλέον άρχισε να καταγράφει, κυρίως παραστάσεις αρχαίων έργων. «Δεν ήταν εύκολη δουλειά, αλλά ήταν γοητευτική. Ισως όμως αν είχα την ελευθερία όλα αυτά να μην είχαν τόσο μεγάλη αξία. Εχω υλικό απόκρυφο που δεν φανταζόταν ούτε ο Κουν ότι θα υπήρχε. Από το 1975 «επισημοποιήθηκα» και άρχισα να τραβάω σχεδόν τις περισσότερες παραστάσεις των Επιδαυρίων: «Ορνιθες», «Πέρσες», «Αχαρνής», «Ειρήνη», πρόβα με «Τρωάδες», «Βάκχες» και άλλα».
Το υλικό αυτό σήμερα είναι σκόρπιο. Ελλείψει χρόνου και χρήματος το αρχειακό υλικό, που ξεπερνά τις 100 ώρες σε διάρκεια φιλμική και περιλαμβάνει σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα από τις παραστάσεις, τις πρόβες και τη διδασκαλία του Κουν, καθώς και φωτογραφίες ακόμη και από προσωπικές στιγμές του μεγάλου σκηνοθέτη, αρχίζει να καταστρέφεται.
«Οσο περνούν τα χρόνια όλο αυτό το υλικό υπόκειται σε φθορά, το φιλμ έχει πάρει μια περίεργη απόχρωση. Κατά καιρούς απευθύνθηκα στο υπουργείο Πολιτισμού και ιδιαίτερα επί Μελίνας Μερκούρη. Της είχα πει πως υπήρχε η «Ορέστεια», αμοντάριστη, στην οποία η ίδια πρωταγωνιστούσε σε έναν από τους τελευταίους μεγάλους ρόλους της. Λόγω γραφειοκρατίας, όταν έφθανε η στιγμή να υλοποιηθεί αυτό το σχέδιο, σταματούσε και δεν έπαιρνα απάντηση. Η περιουσία αυτή δεν ανήκει μόνο στο Θέατρο Τέχνης. Εγώ ως ιδιώτης δεν μπορώ να φροντίσω το αρχείο. Κατά καιρούς κάποιοι ενδιαφέρονται αλλά, όταν μαθαίνουν το κόστος της μεταγραφής του φιλμ σε ψηφιακή μορφή, κάνουν πίσω. Θα στοιχίσει γύρω στα 30 εκατομμύρια, σύμφωνα με τη δική μου αίσθηση. Δεν θέλω να το πάρει και ο οποιοσδήποτε και να του κάνει μια χρήση κακή».
Η εκρηκτική σχέση με τη Μελίνα
«Οι πρόβες στο Υπόγειο ήταν μοναδικές. Ο Κουν ήταν απόλυτος σε θέματα ωραρίου και συμπεριφοράς. Ηταν «δικτατορικός δημοκράτης», κραύγαζε στην πρόβα, ήταν «ταύρος εν υαλοπωλείω». Ζούσε την κάθε στιγμή πολύ έντονα. Ειδικά όταν σκηνοθετούσε τη Μελίνα. Αυτό φαίνεται στις ταινίες όπου έχει καταγραφεί η πρόβα της «Ορέστειας» και όχι μόνο. Υπήρχε πολλή ένταση και όλο συγκρούονταν οι δυο τους. Στα διαλείμματα έλεγαν καλαμπούρια. Η Μελίνα χρησιμοποιούσε λέξεις που τώρα δεν μπορώ να τις πω… Περιέγραφε τους ρόλους με τον δικό της τρόπο: «Αυτή είναι μια πουτάνα και κοιμάται με τον έναν, πηδιέται με τον άλλο…». Τα έλεγε επί της ουσίας, όχι για να διασκεδάσει. Τα έλεγε με πάθος. Ηταν η πρόβα που πάντα είχε έναν σπινθήρα. Είναι άλλη η στιγμή του ντοκουμέντου».
Ο ατίθασος Ξανθίας
«Τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση με έναν σκύλο κακότροπο και άθλιο σε συμπεριφορά, τον Ξανθία. Ορμούσε στις γυναίκες και ξέσκιζε τα ρούχα τους. Δύστροπο και επιθετικό, ατίθασο σκυλί. Κάθε φορά που ο Κουν έφευγε και δεν τον έπαιρνε μαζί ο Ξανθίας κατούραγε στο κρεβάτι του. «Ο Ξανθίας πάλι μου κατούρησε το κρεβάτι» έλεγε εκείνος γελώντας. Στις φωτογραφίες του αρχείου φαίνεται πώς ορμούσε ο Ξανθίας και έσκιζε τα ρούχα της Ρένης Πιττακή».
Πρωτοχρονιές και εκδρομές
«Από το 1960 ως και το 1985 κατέγραφα όλες τις βραδιές που μας καλούσε στο σπίτι του για να γιορτάσουμε όλοι μαζί την Πρωτοχρονιά. Είχε μια άλλη γοητεία. Μαζευόμασταν όλοι και μας έδινε δώρα. Ως και ρούχα μάς έπαιρνε. Τους ρωτούσε όλους, από τον πρώτο ως και τον τελευταίο, τι θα ήθελε και τα σημείωνε στο μπλοκάκι του.
Του άρεσε και πάρα πολύ να πηγαίνουμε εκδρομές στη θάλασσα, ειδικά στην Επίδαυρο, και στα χιόνια, κυρίως στην Πάρνηθα, όπου πάντα έκανε το τραπέζι σε όλους».
