Ο Αντόνιο Γκόμεθ Ρούφο ανήκει στην κατηγορία των αφανών ηρώων της ισπανικής λογοτεχνίας. Αθόρυβος και διακριτικός καταπιάνεται τα τελευταία 20 χρόνια με όλα σχεδόν τα είδη της γραφής: μυθιστόρημα, δοκίμιο, βιογραφία, διήγημα, θέατρο. Μεταφρασμένος σε έξι γλώσσες και τιμημένος με πολλά λογοτεχνικά βραβεία ο Γκόμεθ Ρούφο, λάτρης του Ντοστογέφσκι, παραμένει ένας χειρώνακτας της γλώσσας. Ανθρωπος γαλήνιος, σου μεταδίδει με σιγουριά τις απόψεις του. Δεν αναζητεί τα φώτα της δημοσιότητας, η ποιότητα του έργου του όμως αναδεικνύεται και τον αναδεικνύει.


Με την Ψυχή του ψαριού μας μεταφέρει στο παρελθόν, στα τέλη του 19ου αιώνα, στη μικρή αυστριακή πόλη Βάισμπεργκ. Θα γνωρίσουμε εκεί τον νεαρό Αυστριακό Μπρούνο Βάις ο οποίος αποφασίζει να φύγει και να πάει σε μια κοντινή πόλη επειδή μισεί την κοινωνία που τον περιβάλλει. Αλλά και στο νέο περιβάλλον δεν αργεί να κυριευθεί από παρόμοια συναισθήματα, με συνέπεια να αποφασίσει να ταξιδέψει στην Ευρώπη για να διαπιστώσει από πρώτο χέρι αν υπάρχει κάτι στις ανθρώπινες κοινωνίες που να αξίζει τον κόπο να διασωθεί. Δεν το βρίσκει και, απογοητευμένος, επιστρέφει στη γενέτειρά του με σκοπό να πλουτίσει, να κυριεύσει την πόλη του και, αφού αποκτήσει απόλυτη εξουσία, να την οδηγήσει στη σήψη, να τη σαρώσει, να την καταστρέψει. Οταν ολοκληρώνει την αποστολή του αυτή, καταφεύγει σε μια σειρά πόλεις που έχουν την ίδια μοίρα ώσπου ο Μπρούνο Βάις συναντιέται με τη δική του.


Ο Αντόνιο Γκόμεθ Ρούφο μας συναρπάζει με τη γαλήνια γραφή του, μας μεταφέρει σε φανταστικά, παραμυθένια τοπία, γεμάτα λυρισμό και σαγήνη, προκειμένου να μας αφηγηθεί ιστορίες γεμάτες σκληρότητα και ανθρώπινα πάθη. Στο τέλος της αφήγησης ο αναγνώστης θα δώσει απάντηση στο ερώτημα που πλανάται σε όλες τις σελίδες της ιστορίας αυτής: Ηταν τρελός ή απλώς κακός ο Μπρούνο Βάις;





­ Πώς προέκυψε η ιδέα αυτού του μυθιστορήματος;


«Δεν είμαι εγώ αυτός που διαλέγει τα θέματα των μυθιστορημάτων μου, μάλλον αυτά είναι που διαλέγουν εμένα. Εγώ σχεδιάζω τη μεθοδολογία, τη δομή, το λογοτεχνικό στυλ, τη γλώσσα, το θέμα όμως κάθε φορά παρουσιάζεται χωρίς εγώ να το καλέσω. Στέκεται μπροστά μου, απορροφά όλη μου την προσοχή και ως τη στιγμή που θα γράψω την τελευταία γραμμή της αφήγησης δεν με αφήνει ήσυχο. Στην προκειμένη περίπτωση η αρχή έγινε όταν άκουσα την ιστορία του ασήμαντου ψαριού που αφήνεται να καταβροχθιστεί από το μεγάλο και στη συνέχεια τρέφεται από τα εντόσθιά του. Είδα σε αυτή την ιστορία μια μεταφορά της διαφθοράς της εξουσίας. Η άποψή μου είναι ότι η γέννηση των φασισμών στην Ευρώπη συνιστά τη μέγιστη διαφθορά της εξουσίας, και δεν ήθελα να προσπεράσω την ευκαιρία που μου έδινε η ιστορία αυτή. Το μόνο πρόβλημα ήταν η τοποθέτησή της στον χώρο. Μια χαμένη αυστριακή πόλη, χαμένη και ανύπαρκτη αφού το Βάισμπεργκ δεν υπάρχει».


­ Προτιμήσατε λοιπόν να αφηγηθείτε την ιστορία με βάση τη μυθοπλασία και όχι με βάση μια ρεαλιστική ανάπλαση της πραγματικότητας.


«Θα μπορούσα να αφηγηθώ τη ζωή κάποιας ιστορικής προσωπικότητας, του Χίτλερ για παράδειγμα, θα ήταν πολύ πιο απλό. Αυτό όμως δεν με ενδιέφερε καθόλου. Ηθελα να χρησιμοποιήσω το είδος της μυθοπλασίας, να το περιβάλω με τη λυρική ομορφιά του κρύου, της μοναξιάς και της απομόνωσης και ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου να μην ήταν ο κλασικός καραβανάς αλλά ένα πρόσωπο καλλιεργημένο. Με απασχολούσε έντονα η πιθανή σχέση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ της κακίας και της τρέλας. Νομίζω ότι η κακία μπορεί να είναι καρπός της τρέλας, κατά συνέπειαν να είναι πάθηση παθολογική, αυτό όμως θα καθιστούσε τον κακό εντελώς ανεύθυνο για ό,τι διαπράττει. Ο χαρακτήρας του μυθιστορήματος δεν είναι τρελός, είναι απλώς κακός, διεστραμμένος. Ηθελα λοιπόν να είναι σαφές ότι ο Μπρούνο Βάις δεν ήταν ένας τρελός που κάνει ό,τι του καπνίσει. Οχι, η ιδέα που είχα γι’ αυτόν είναι ότι ήταν ένας καλλιεργημένος άνθρωπος, που ταξίδευε, που κατείχε την επιστήμη των μαθηματικών, σε βαθμό που κατάφερε να ανακαλύψει το μυστικό του παιχνιδιού της ρουλέτας, έτσι ώστε η δράση του να είναι εκατό τοις εκατό ενσυνείδητη. Σε τι βαθμό υπάρχει τρέλα ή όχι στη δράση αυτή είναι κάτι το δευτερεύον. Ηθελα έναν χαρακτήρα διανοητικά προετοιμασμένο και ψυχολογικά ευφυή για να θέσει τα θεμέλια αυτού το οποίο στη συνέχεια αποτέλεσε το κίνημα των ναζιστών στην Κεντρική Ευρώπη».


­ Κακός γεννιέται ή γίνεται κανείς;


«Δεν είμαι ψυχολόγος, νομίζω όμως ότι η κακία έχει μια αναμφισβήτητη ελκυστικότητα. Αυτή η ελκυστικότητα μπορεί να οδηγήσει κάποιον να συμπεριφερθεί με τρόπο διεστραμμένο για την ηδονή και μόνον αυτής της ελκυστικότητας. Η περίπτωση του Μπρούνο Βάις είναι αυτού που δεν γεννιέται αλλά που γίνεται σιγά σιγά κακός, «εκπαιδεύεται» στην κακία ώσπου να μετατραπεί σε ένα αυθεντικό κάθαρμα».


­ Σε τι βαθμό νιώθει την απόρριψη της κοινωνίας και αισθάνεται στιγματισμένος από αυτήν;


«Η κοινωνία τον απορρίπτει αλλά και ο ίδιος κάνει ό,τι μπορεί για να αυτοπεριθωριοποιηθεί στο πλαίσιό της. Ο Μπρούνο Βάις είναι παρατηρητής της κοινωνίας αλλά ποτέ δεν ενσωματώνεται σε αυτήν, όπου κι αν βρίσκεται. Η κοινωνία αυτή δεν του αρέσει και ο ίδιος συμπεραίνει ότι πρέπει να επιβληθεί άλλου είδους τάξη. Δεν θέλει να προσαρμοστεί στον κόσμο που τον περιβάλλει, θέλει έναν κόσμο στα μέτρα του. Με μια έννοια είναι επαναστάτης, αν και οι επαναστατικές φιλοδοξίες του είναι πέρα για πέρα αρνητικές ή επιζήμιες για την υπόλοιπη κοινωνία. Είναι ένας αντιδραστικός τύπος που θέλει να κυριαρχήσει στον κόσμο».


­ Ο Μπρούνο Βάις ταυτίζεται με τον μύθο του ψαριού και ανακαλύπτει ότι με βάση τον μύθο αυτόν μπορεί να φέρει εις πέρας τα σχέδιά του;


«Ανακαλύπτει τη μέθοδο μιμούμενος το ψάρι. Γι’ αυτό λέω ότι πρόκειται για ένα είδος παραμυθιού, όπως αυτά που για πρωταγωνιστές τους έχουν ζώα και μέσω αυτών εξάγονται τα διάφορα ηθικά διδάγματα. Ο Μπρούνο Βάις υιοθετεί τη συμπεριφορά αυτού του ψαριού επειδή πιστεύει ότι είναι ιδανική για τους σκοπούς τους οποίους επιδιώκει».


­ Γιατί πιστεύετε ότι εμείς οι άνθρωποι επιμένουμε στο να καταβροχθίζουμε αυτά τα μικρά ψάρια νομίζοντας ότι ξεμπερδέψαμε μαζί τους ενώ στην ουσία συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο; Γιατί πέφτουμε τόσο εύκολα σε αυτή την παγίδα;


«Υποθέτω επειδή αποτελεί μέρος της ανθρώπινης φύσης η γιγάντωση των σημαντικότερων αξιών κάθε κοινωνικής περιόδου. Δυστυχώς σήμερα οι αξίες του χρήματος, της εξουσίας, της επιρροής και της κτήσης είναι ανερχόμενες. Οι πιο ανθρώπινες αξίες, όπως αυτές της αλληλεγγύης, της διαλλακτικότητας του να αρκείται κανείς με ό,τι έχει, όχι από έλλειψη φιλοδοξιών αλλά για να ξεζουμίσει καλά ό,τι έχει, είναι αξίες σε παρακμή. Εμένα αυτή η κοινωνία δεν μου αρέσει, δεν πιστεύω όμως ότι η λύση είναι αυτή που προτείνει ο χαρακτήρας του μυθιστορήματος. Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να αγωνιστούμε για να επανέλθουν οι ανθρώπινες αξίες που ανέφερα προηγουμένως στην ημερησία διάταξη».


­ Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία έχει κάτι να πει σε αυτή την προσπάθεια; και τι μπορεί να είναι αυτό;


«Η δημιουργία, γενικά, έχει πολλά να πει. Δημιουργία δεν είναι βέβαια μόνο η λογοτεχνία. Είναι και ο κινηματογράφος, το θέατρο, η τηλεόραση, όλα τα μέσα από τα οποία μπορούν να μεταδοθούν ιδέες που θα ωθούν τους ανθρώπους να αναλάβουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Δυστυχώς στις χώρες του Νότου, όπως οι δικές μας, οι αναγνώστες είναι ολοένα και λιγότεροι, και φαίνεται ότι τα οπτικοακουστικά μέσα έχουν πάρει τα ηνία στη διάδοση των ιδεών».


­ Ποιος θα ήταν ο Μπρούνο Βάις τού σήμερα;


«Είναι δύσκολη η απάντηση σε αυτή την ερώτηση επειδή ο καθένας θα μπορούσε να πει ότι ο Μπρούνο Βάις τού σήμερα είναι ο Μπιλ Γκέιτς. Η γνώμη μου είναι πως όχι. Εγώ θα έλεγα ότι ο Μπρούνο Βάις βρίσκεται μέσα σε όλους μας· αυτή η έλξη προς την κακία που νιώθουμε όλοι, κάποιοι περισσότερο από κάποιους άλλους, βέβαια, αλλά όλοι μας κρύβουμε αυτή την έλξη μέσα μας».


­ Η θηλυκή παρουσία στο μυθιστόρημα, και συγκεκριμένα αυτή της Στέφανι, δεν αφήνει διόλου ανεπηρέαστα τη ζωή και τον χαρακτήρα του Μπρούνο. Σε τι βαθμό;


«Σε μεγαλύτερο ίσως από ό,τι και εγώ φανταζόμουν στην αρχή της ιστορίας. Κατά τη συγγραφή του μυθιστορήματος συνειδητοποίησα ότι μεγάλο μέρος της κακίας που έχουμε οι άνδρες ίσως οφείλεται στην επιρροή συγκεκριμένων γυναικών. Οσο πιο όμορφες, πιο σιωπηλές και πιο διακριτικές είναι τόσο μεγαλύτερη επιρροή έχουν πάνω μας. Τελικά ανακαλύπτει κανείς ότι ο Μπρούνο Βάις δεν παύει να είναι μια μαριονέτα στα χέρια της Στέφανι, στα χέρια του έρωτα της Στέφανι. Και ό,τι κάνει στο τέλος το κάνει ακριβώς για να ελευθερωθεί από τη μέγκενη αυτή που τον καθηλώνει».