Οι υπόγειες περιπέτειες της Αλίκης

Ο δρόμος ως το St Pancras

Η επέτειος του Millennium δίνει την ευκαιρία στους Βρετανούς να παρουσιάσουν στον κόσμο το καινούργιο, υπερσύγχρονο πρόσωπο του Λονδίνου. Η πρωτεύουσα του Ηνωμένου Βασιλείου είναι παραδοσιακά ένα από τα εξέχοντα κέντρα της λογοτεχνίας και του ευρωπαϊκού πνεύματος. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το ότι η πρώτη νέα κατασκευή που σηματοδοτεί την είσοδό της στην ψηφιακή εποχή στεγάζει το απόσταγμα της γνώσης και του πολιτισμού της. Το κτίριο της νέας Βρετανικής Βιβλιοθήκης του σερ Κόλιν Σεν Τζον Γουίλσον είναι μια μετριοπαθής σύνθεση που απηχεί το μοντέρνο κίνημα στο εσωτερικό της, ωστόσο σ’ αυτό στεγάζεται μια επανάσταση στην ίδια τη λειτουργία του θεσμού. Βοηθούσης και της νέας τεχνολογίας, οι Βρετανοί έφτιαξαν ένα ζωντανό, παλλόμενο Ναό του Βιβλίου. Και αν η αλληγορική πένα ενός Λιούις Κάρολ του 21ου αιώνα τοποθετούσε εδώ, δίπλα στον σταθμό του St Pancras, τις «Υπόγειες περιπέτειες της Αλίκης», θα έφερνε την ηρωίδα του αντιμέτωπη όχι με τον Mad Hatter και τη Red Queen, αλλά με 12 εκατομμύρια τόμους βιβλίων που βρίσκονται αποθηκευμένοι στα έγκατα της λονδρέζικης γης! Προς το παρόν όμως το αυθεντικό χειρόγραφο του βρετανού συγγραφέα αναπαύεται, 23 μ. πιο ψηλά, υπέροχα παρουσιασμένο, ανάμεσα στους άλλους θησαυρούς μιας από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου.

Η British Library στο St Pancras είναι η εθνική βιβλιοθήκη του Ηνωμένου Βασιλείου, το μεγαλύτερο δημόσιο κτίριο του 20ού αιώνα στη χώρα και η βιβλιοθήκη που παρέχει τις πληρέστερες υπηρεσίες ανά την υφήλιο. Η συλλογή της εξελίσσεται πάνω από 250 χρόνια και υπερβαίνει τα 150 εκατομμύρια εκθέματα. Περιλαμβάνει βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, χειρόγραφα, χάρτες, παπύρους, γραμματόσημα, παρτιτούρες, ευρεσιτεχνίες και ηχητικά ντοκουμέντα από όλες τις ομιλούμενες γλώσσες του πλανήτη.

ΗΕθνική Βιβλιοθήκη της Βρετανίας εγκαινιάστηκε το 1754, όταν μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο στο Μπλούμσμπερι τρεις ιστορικές συλλογές βιβλίων (οι συλλογές Κότον, Χάρλεϊ και Σλόαν), και σταδιακά αναπτύχθηκε με την προσθήκη της Old Royal Library το 1757 και της King’s Library του Γεωργίου Γ’ το 1823. Το 1857 ένα νέο αναγνωστήριο, το περίφημο Round Reading Room, άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό. Επρόκειτο για έναν θολωτό χώρο με ράφια από χυτοσίδερο, όπου λέγεται ότι έγραψε το Κεφάλαιο ο Καρλ Μαρξ. Το 1960 ο χώρος αποθήκευσης στο Μπλούμσμπερι δεν επαρκούσε πλέον και οι συλλογές άρχισαν να έχουν προβλήματα συντήρησης. Η ανάγκη για μεταφορά ήταν πιεστική. Το 1964 οι αρχιτέκτονες σερ Λέσλι Μάρτιν και σερ Κόλιν Σεν Τζον Γουίλσον κατέθεσαν ένα σχέδιο για νέο κτίριο στην Great Russel Street, το οποίο θα στέγαζε ολόκληρο το τμήμα των βιβλίων. Το σχέδιο απορρίφθηκε το 1967 και το 1973 ο Σεν Τζον Γουίλσον κατέθεσε νέο.

Παράλληλα, το 1972, με πράξη του Κοινοβουλίου η Βρετανική Βιβλιοθήκη αναβαθμίστηκε θεσμικά, ως «το εθνικό κέντρο μελέτης βιβλιογραφικών και πληροφοριακών σε συσχετισμό με επιστημονικά και τεχνολογικά θέματα και ανθρωπιστικές σπουδές». Το 1976 η κυβέρνηση αγόρασε αντί 6 εκατ. στερλινών ένα οικόπεδο δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθμό του St Pancras. Τα αρχικά σχέδια του Σεν Τζον Γουίλσον προέβλεπαν ένα κτίριο 200.000 τ.μ., το οποίο θα στέγαζε 3.500 αναγνώστες και 25 εκατομμύρια τόμους βιβλίων. Τελικά το όλο σχήμα θεωρήθηκε ακριβό και έπειτα από συνεχείς αναθεωρήσεις άρχισε να κατασκευάζεται ένα μέρος του. Δεν ήταν παρά τον Απρίλιο του 1982 όταν τέθηκε ο πρώτος θεμέλιος λίθος από τον πρίγκιπα Κάρολο.

Το κόστος ανέγερσης του κτιρίου ανήλθε στο αστρονομικό ποσό των 511 εκατ. στερλινών (γύρω στα 250 δισ. δρχ.). Η Βιβλιοθήκη χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση μέσω του Παραρτήματος Πολιτισμού, Επικοινωνίας και Αθλητισμού. Υπολογίζεται ότι σε ετήσια βάση τους αναγνωστικούς χώρους της Βιβλιοθήκης θα επισκέπτονται μισό εκατομμύριο άνθρωποι, οι χρήστες της θα εφοδιάζονται με πάνω από τέσσερα εκατομμύρια έγγραφα, ενώ κάπου τρία εκατομμύρια ξεχωριστά εκθέματα θα προστίθενται στη συλλογή κάθε χρόνο. Τα αναγνωστήρια περιλαμβάνουν καθίσματα για 1.206 αναγνώστες, με 23 χλμ. ανάπτυγμα ραφιών, ενώ στα τέσσερα επίπεδα του υπογείου, του κατ’ εξοχήν αποθηκευτικού χώρου, το ανάπτυγμα των ραφιών φτάνει τα 200 χλμ.! Το κλιματολογικό σύστημα ελέγχου του κτιρίου διασφαλίζει ελάχιστες διαφοροποιήσεις θερμοκρασίας και υγρασίας μεταξύ των χώρων. Οι κλιματολογικές συνθήκες στο υπόγειο ελέγχονται σχολαστικά και υπόσχονται υψηλότατο προσδόκιμο επιβίωσης των 12 εκατομμυρίων τόμων που είναι αποθηκευμένοι εδώ. Οι βασικοί χρήστες της βιβλιοθήκης είναι ανεξάρτητοι ερευνητές (31%), η ακαδημαϊκή κοινότητα (21%), συγγραφείς (14%), άλλοι επαγγελματίες (12%), μαθητές (11%).

Το κτίριο και η λειτουργία του

Το κτίριο του σερ Κόλιν Σεν Τζον Γουίλσον ­ έργο ζωής για τον αρχιτέκτονα ­ είναι μια κλασική σύνθεση στα όρια του μοντέρνου, όχι ιδιαίτερα ριζοσπαστική ως προς τη διάταξη των όγκων της, με έναν πύργο-ρολόι να υψώνεται στο κέντρο. Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο είναι λιτό και ακριβές. Κυρίαρχο υλικό είναι το τούβλο που εντάσσει το κτίριο αρμονικά στην ευρύτερη περιοχή και προσδίδει μια φιλική ατμόσφαιρα, στην οποία συνεισφέρουν τα γήινα χρώματα. Η εσωτερική διαρρύθμιση είναι εξόχως λειτουργική, με τον γυάλινο πύργο της King’s Library να διασχίζει καθ’ ύψος το κτίριο και τα αναγνωστήρια να διανέμονται περιφερειακά γύρω από τον κεντρικό κορμό. Οι χώροι είναι μεγάλοι και άνετοι και ο καθαρόαιμος βιβλιόφιλος θα νιώσει το «πνεύμα της Βιβλιοθήκης» να περιφέρεται στα αναγνωστήρια με την άνεση γοτθικού φαντάσματος. Υπερσύγχρονη τεχνολογία στο εσωτερικό, «ήπιος» μοντερνισμός στο εξωτερικό, δένουν αρμονικά σ’ ένα αληθινό Σπίτι του Βιβλίου. Το κτίριο διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα, ισόγειο και τετραώροφο υπόγειο που βρίσκεται κάτω από την Piazza.

Στη μεγάλη αυλή ­ την Piazza της Βιβλιοθήκης, όπου γίνονται μουσικές εκδηλώσεις και χάπενινγκς ­ ξεχωρίζει το σημείο κατατεθέν του κτιρίου, ένα αριστουργηματικό γλυπτό του εξέχοντος σκοτσέζου γλύπτη σερ Εντουάρντο Παολότσι. Πρόκειται για μια ευμεγέθη μορφή με τα χαρακτηριστικά του Ισαάκ Νεύτωνος, έτσι όπως τον απεικόνισε ο μεγάλος ποιητής και χαράκτης Γουίλιαμ Μπλέικ, η οποία, κρατώντας στο χέρι ένα μοιρογνωμόνιο, σκύβει για να σημειώσει στο έδαφος την απεραντοσύνη του Σύμπαντος.

Το πανύψηλο χολ της εισόδου περιλαμβάνει το γραφείο, ένα βιβλιοπωλείο και τις εισόδους στις τρεις αίθουσες. Στον άξονα της εισόδου δεσπόζει η King’s Library, η οποία μαζί με τα εννέα αναγνωστήρια και τρεις εκθεσιακές περιοχές αποτελούν τον κορμό της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Πρόκειται για την προσωπική συλλογή του βασιλιά Γεωργίου Γ’, που αριθμεί 65.000 τόμους, 20.000 φυλλάδια και 400 χειρόγραφα. Στεγάζεται σε έναν εξαώροφο γυάλινο πύργο ύψους 17 μ. άμεσα προσβάσιμο από το προσωπικό και ορατό από όλους τους επισκέπτες, μια και βρίσκεται στον άξονα του κτιρίου.

Στα σπλάχνα του κτιρίου, στα τέσσερα επίπεδα του υπογείου, είναι αποθηκευμένοι περίπου 12 εκατομμύρια τόμοι. Το υπόγειο έχει βάθος 23 μ. ­ όσο και οι σήραγγες του μετρό που διατρέχουν το οικόπεδο! Τα υπερσύγχρονα συστήματα air condition και φιλτραρίσματος παρέχουν τις ιδανικότερες συνθήκες συντήρησης. Η παράδοση των βιβλίων σε όλο το μήκος και το πλάτος της Βιβλιοθήκης είναι μερικά μηχανοκίνητη μέσα από ένα σύστημα οριζοντίων μηχανοκινήτων μεταφορέων με ρόδες και καθέτων ανελκυστήρων πολλαπλών θαλάμων. Με αυτόν τον τρόπο έχει οργανωθεί μια συνεχής ανακύκληση που συνδέει τις περιοχές αποθήκευσης με τα αναγνωστήρια.

Το σύστημα είναι απλό και λειτουργεί με τρία ανεξάρτητα υποσυστήματα, αυτόματα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να μελετήσετε κάποια σπάνια βιβλία. Μέσω ενός από τα 400 τερματικά, συνδέεστε με τον online Ανοιχτό Κατάλογο, ο οποίος περιέχει πάνω από 12 εκατομμύρια αρχεία. Εδώ μπορεί να βρει κανείς σχεδόν τα πάντα ­ με την ελληνική λογοτεχνία να εκπροσωπείται κατά σειρά αριθμού καταχωρίσεων από τους Καβάφη, Καζαντζάκη και Σεφέρη. Εισάγετε τον Κωδικό Αριθμό Αναγνώστη, ύστερα τη λίστα των βιβλίων που ζητάτε, το αναγνωστήριο και τον αριθμό του γραφείου το οποίο χρησιμοποιείτε, ώστε το προσωπικό να κατευθύνει το υλικό στον σχετικό προορισμό. Το Αυτόματο Σύστημα Αίτησης Βιβλίων αναγνωρίζει τον αντίστοιχο χώρο αποθήκευσης και καταχωρίζει το εκάστοτε αντικείμενο ως ευρισκόμενο «εν λειτουργία», εκδίδοντας ταυτόχρονα ένα κωδικοποιημένο διπλότυπο εισιτήριο για το καθένα. Ενα μέλος του προσωπικού παίρνει το αντικείμενο από το αντίστοιχο ράφι, τοποθετεί το άνω μέρος του εισιτηρίου στην άδεια θέση και βάζει το άλλο στο αντικείμενο. Υστερα το τοποθετεί σε ένα κωδικοποιημένο πλαστικό κουτί. Το Μηχανικό Σύστημα Διεκπεραίωσης Βιβλίων κατευθύνει το κουτί στο κατάλληλο σημείο περισυλλογής. Το maximum διάστημα αναμονής του αναγνωστικού υλικού είναι 30 λεπτά ενώ τα εύθραυστα βιβλία παραδίδονται χέρι χέρι.

Οι τρεις γκαλερί καλύπτουν 1.350 τ.μ. και είναι ανοιχτές κάθε μέρα, δωρεάν, για το κοινό.

Η Αίθουσα των Θησαυρών της Βρετανικής Βιβλιοθήκης Τζον Ρίτμπλατ περιέχει πάνω από 200 εκθέματα, μεταξύ των οποίων κάποια μοναδικά αριστουργήματα, όπως το Diamond Sutra, ένα βουδιστικό κείμενο του 868 σε μορφή παπύρου, που θεωρείται το αρχαιότερο τυπωμένο κείμενο του κόσμου, τη Μάγκνα Κάρτα, τον ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας του αγγλόφωνου κόσμου, μια σειρά αναλυτικών παραχωρήσεων σε θέματα νομικής φύσεως και φεουδαλικών δικαιωμάτων που εκχωρήθηκαν από τον βασιλιά Ιωάννη στους αντιπάλους του το 1215, τα Ευαγγέλια του Λίντισφερν ­ από τους μεγαλύτερους πολιτιστικούς θησαυρούς της Βρετανίας ­ που έγραψε και εικονογράφησε ο μοναχός Ιντφριθ το 698 μ.Χ., τη Βίβλο του Γουτεμβέργιου, την αρχαιότερη αγγλόφωνη Βίβλο που τυπώθηκε στο Μάιντς το 1455, την πρώτη συλλογική έκδοση των έργων του Σαίξπηρ: The Shakespeare First Folio (1623), τα χειρόγραφα της Τζέιν Εϊρ της Σαρλότ Μπροντέ, τη χειρόγραφη παρτιτούρα του Μεσσία του Χέντελ (1741), τον Θεματικό Κατάλογο του Μότσαρτ, μια χειρόγραφη λίστα με τις παρτιτούρες των συνθέσεων του συγγραφέα των τελευταίων επτά χρόνων της ζωής του (1784-91), και σε μια χειρονομία βρετανικής υπερβολής, ένα ταπεινό κομμάτι χαρτί όπου αναγράφονται διά χειρός Πολ Μακ Κάρτνεϊ οι στίχοι του τραγουδιού των Μπιτλς «Ι want to hold your hand» (1963), εθνικός θησαυρός που στέκει περήφανα στο πλάι εκθεμάτων όπως το Ημερολόγιο του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Codex Arundel), που περιέχει από μικρές διατριβές ως σκίτσα μηχανών του Πατέρα της Αναγέννησης.

Στην Γκαλερί υπάρχει και από ένα digitized αντίτυπο των τεσσάρων σημαντικότερων βιβλίων, το οποίο ο επισκέπτης μπορεί να «ξεφυλλίσει» ηλεκτρονικά, αλλά και να ζουμάρει σε περιοχές της σελίδας τη συνοδεία audio σχολιασμού. Ενα πανομοιότυπο ηλεκτρονικό συγκρότημα θα είναι εγκατεστημένο και στο περίφημο Millennium Dome που θα εγκαινιαστεί στο Γκρίνουιτς στις 31.12.99.

Η Αίθουσα των Ζωντανών Λέξεων Πίρσον αντανακλά το εύρος και την ποικιλία των συλλογών που περιέχονται στη Βιβλιοθήκη, με παραρτήματα για παιδικά βιβλία, την Ιστορία της Γραφής, Εικόνες από τη Βρετανία και την Τέχνη του Βιβλίου. Στο Εργαστήριο Λέξεων, Ηχων και Εικόνων παρουσιάζονται οι διαδικασίες και οι πρακτικές της βιβλιοπαραγαγωγής διά μέσου των αιώνων. Ο επισκέπτης μπορεί να δει από επιδείξεις δεσίματος βιβλίων, καλλιγραφίας και εκτύπωσης σε ξύλινη χειροκίνητη πρέσα ως υπερσύγχρονα συστήματα Desktop Publishing.

Το Αναγνωστήριο των Ανθρωπιστικών Σπουδών εκτείνεται σε τρία επίπεδα. Το φως διέρχεται στο κέντρο του χώρου από την οροφή και από τα παράθυρα της γαλαρίας ενώ τα βιβλία βρίσκονται σε περιφερειακά ράφια, με τις 500 θέσεις αναγνωστών στο κέντρο. Η κάθε θέση διαθέτει καλωδίωση για χρήση ατομικού υπολογιστή. Σε τρία επίπεδα εκτείνονται επίσης τα αναγνωστήρια του Τομέα Επιστήμης, Τεχνολογίας και Βιομηχανίας. Το πρώτο εστιάζει στις ευρεσιτεχνίες, το δεύτερο στην επιστήμη και στην τεχνολογία και το τρίτο στις επιχειρήσεις και στον δημόσιο βίο. Υπάρχουν 20 χλμ. προσβάσιμων ραφιών και 180 θέσεις αναγνωστών.

Το Αναγνωστήριο των Συλλογών Ανατολής και Ινδίας έχει διπλό ύψος, επιτρέποντας την έκθεση πινάκων από τις συλλογές. Τέλος, υπάρχει ένα αναγνωστήριο 288 θέσεων για Σπάνια Βιβλία και Παρτιτούρες και ένα 82 θέσεων για Χειρόγραφα. Το κτίριο περιλαμβάνει και ένα συνεδριακό κέντρο με auditorium 255 θέσεων, με μικρότερα δωμάτια συσκέψεων, ένα βιβλιοπωλείο, ένα εστιατόριο και ένα καφέ στην Piazza. Ολόκληρη η Βιβλιοθήκη είναι γεμάτη έργα τέχνης γνωστών καλλιτεχνών. Η creme de la creme όμως είναι το «Sitting on history» του Μπιλ Γουόντροου, ένα λειτουργικό γλυπτό – καθιστικό σε σχήμα βιβλίου (!), αριστερά της εισόδου.

Η British Library μετράει μόνο οκτώ μήνες ζωής και έχει ήδη βρει τη θέση της ως ένα από τα must ζωντανά μνημεία της βρετανικής πρωτεύουσας. Ηταν 9.30, ένα βροχερό δευτεριάτικο πρωινό στις 24 Νοεμβρίου του 1998, όταν η μπρούντζινη πύλη της Βιβλιοθήκης άνοιξε για πρώτη φορά για να υποδεχθεί ένα μικρό πλήθος 80 ατόμων που σχημάτιζαν την κλασική βρετανική ουρά. Περνώντας το κατώφλι έμπαιναν σε έναν χώρο ο οποίος περιείχε συμπυκνωμένη γνώση που καλύπτει κάθε περίοδο του πολιτισμού της γραφής και κάθε τομέα του ανθρώπινου πνεύματος. Σε αυτό το κομμάτι γης δίπλα στον πολύβουο σταθμό του St Pancras το ποσοστό πολιτισμού και γνώσης ανά τετραγωνικό μέτρο πρέπει να είναι το υψηλότερο στον κόσμο. Η εποχή της Πληροφόρησης βρίσκει στην British Library έναν από τους κεντρικούς ναούς της και οι καθημερινές λειτουργίες της υπόσχονται μια πραγματική απόλαυση για τους πιστούς βιβλιόφιλους.

* The British Library: 96 Euston Road / London NW1 2DB / web site www.bl.uk/Υπηρεσίες 0171-412 7332.

Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι αρχιτέκτονας και συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του «Ο έβδομος ελέφαντας».