Μπορεί σήμερα περισσότερο από ποτέ η τεχνολογία να αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και να φαντασιώνουμε ένα τετελεσμένο μέλλον με ακόμη πιο προηγμένα αυτοκίνητα, πολυλειτουργικά κινητά, ταχύτατους υπολογιστές, περισσότερα δορυφορικά κανάλια, ωκεανούς πληροφοριών να μας κατακλύζουν, «έξυπνες» μηχανές να μας υπηρετούν. Πρέπει, όμως, όπως ισχυρίζεται ο Νιλ Πόστμαν, να διερωτηθούμε τι ακριβώς εξυπηρετεί αυτή η εμμονή στην τεχνολογική «πρόοδο» που βιώνεται ως αναγκαία και αναπόδραστη. Ποια προβλήματα επιλύει πραγματικά; Ποιοι ωφελούνται αλλά και ποιοι θίγονται από διάφορες τεχνολογικές καινοτομίες; Μήπως κάποιες από αυτές δημιουργούν σημαντικότερα προβλήματα από αυτά που επιλύουν; Ο Πόστμαν, πρόεδρος του Τμήματος Πολιτισμού και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και επιφανής μελετητής της επικοινωνίας και της εκπαίδευσης, δεν κρύβει τη δυσφορία του που άνθρωποι όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο Νίκολας Νεγκρεπόντε αποθεώνονται ως οι προνομιακοί εκφραστές της εποχής μας.
Ο Πόστμαν επισημαίνει ότι αυτός ο επικυρίαρχος όσο και αστόχαστος λόγος που εγκωμιάζει μια αέναη και απεριόριστη τεχνολογική πρόοδο, απεξαρτημένη από ηθικές αξίες και εν τέλει στερημένη όχι μόνο κατεύθυνσης αλλά και νοήματος, δεν είναι πολιτικά ουδέτερος, ακόμη και αν εμφανίζεται ως τέτοιος. Σε κάθε περίπτωση, αν αναλογιζόμαστε τον 21ο αιώνα και τις προκλήσεις του, δεν μπορούμε να έχουμε ως αφετηρία την τεχνολογία, που δεν παύει να είναι ένα μέσο ή ένα εργαλείο, αλλά κάποιες ιδέες. Και για να αναζητήσουμε αυτές τις ιδέες πρέπει να στραφούμε στο παρελθόν. Ο 18ος αιώνας, η εποχή του Διαφωτισμού, όπως χαρακτηρίστηκε εκ των υστέρων, αποτελεί για τον Πόστμαν την καλύτερη πηγή έμπνευσης, μια ανεκτίμητη πνευματική κληρονομιά από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε ιδεώδη, επιχειρήματα αλλά και αισιοδοξία. Σε αυτή την περίοδο παγιώθηκαν αξίες, οικοδομήθηκαν θεσμοί, εκκολάφθηκαν νοοτροπίες και πρακτικές για τις οποίες η ανθρωπότητα μπορεί να είναι υπερήφανη.
Η σημερινή εποχή συνιστά μια ανησυχητική υποχώρηση σε πολλούς τομείς. Αν τον 18ο αιώνα η ιδέα της προόδου επινοήθηκε ως μια ερμηνεία της ιστορίας σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι πορεύονται με αργούς ρυθμούς προς μια κοινωνικά επιθυμητή κατεύθυνση, στον 21ο αιώνα ως πρόοδος εννοείται μια ατέρμονη τεχνικού τύπου βελτιστοποίηση σε επί μέρους τομείς άνευ συνοχής και απώτερου σκοπού. Αν τον 18ο αιώνα μέσω της ανάπτυξης του έντυπου λόγου και ειδικά των εφημερίδων συγκροτήθηκε μια δημόσια σφαίρα διακίνησης ιδεών, διαλόγου και κριτικής επιχειρηματολογίας που λειτούργησε ως ένα από τα θεμέλια της σύγχρονης δημοκρατίας, στη σημερινή εποχή η τηλεοπτική διαμεσολάβηση του πολιτικού λόγου με όρους θεάματος και εμπορεύματος την υπονομεύει. Αν τον 18ο αιώνα η παιδική ηλικία αναγνωρίστηκε ως αυτοτελής και ιδιαίτερη περίοδος στη ζωή του ανθρώπου, σήμερα απειλείται από την αποδιάρθρωση του θεσμού της οικογενείας – περιέργως ο Πόστμαν δεν αναφέρεται σαφώς στην παρακμή της πατρικής λειτουργίας -, από τη σταδιακή μετατροπή της σε μια υποκατηγορία καταναλωτών και από την τάση μη διαφοροποίησής της ως προς τους όρους κοινωνικοποίησης σε σχέση με τους ενηλίκους. Αλλωστε, αν ο θεσμός της δημόσιας εκπαίδευσης υποστηρίχθηκε από τον Διαφωτισμό ως θεσμός που καλλιεργεί την αυτονομία της σκέψης, την εγκύκλια παιδεία και τη συνείδηση του πολίτη, το σχολείο στις ημέρες μας μετατρέπεται σε έναν χώρο εκμάθησης εργαλειακών γνώσεων.
Το βιβλίο του Πόστμαν έχει χαλαρή δομή και δεν διακρίνεται για βαθυστόχαστη ανάλυση ή ιδιαίτερη πρωτοτυπία. Μια κακόπιστη ανάγνωση δεν θα συγκρατούσε κάτι παραπάνω από ένα συμπίλημα παλαιότερων έργων του (μεταξύ των οποίων στα ελληνικά κυκλοφορούν το Διασκέδαση μέχρι θανάτου, εκδόσεις Δρομέας, και το Τεχνοπώλιο, εκδόσεις Καστανιώτη). Αν όμως διαβαστεί ως ένα δημιούργημα που κυρίως συγκροτεί μια διανοητική ατμόσφαιρα εντός της οποίας προκαλείται, χωρίς να χειραγωγείται, η κριτική σκέψη του αναγνώστη επάνω σε μείζονα κοινωνικά προβλήματα που επηρεάζουν τον καθημερινό βίο του, τότε ασφαλώς πρέπει να θεωρηθεί έντιμο στις προθέσεις του και εύστοχο στο αποτέλεσμά του. Απευθυνόμενο στο ευρύ κοινό, χρησιμοποιεί απλή γλώσσα και πλήθος εύγλωττων παραδειγμάτων και, παρά το ότι έχει έντονα χαρακτηριστικά πολεμικής, δεν εκπίπτει σε δογματισμό, με μοναδική ίσως εξαίρεση την κριτική της αποδόμησης. Από αυτή την άποψη αναβιώνει λαμπρά το πνεύμα του Διαφωτισμού.
