Τι διαφορετικό μπορεί να πει ένα βιβλίο για την καθημερινή λειτουργία του Δημοσίου; Ολοι έχουμε προσωπική εμπειρία από τις «υπηρεσίες» του, συνηθέστατα αποκαρδιωτική. Ο καθένας μας έχει να διηγηθεί απίθανες ιστορίες γραφειοκρατικής τρέλας. Ασφαλώς τίποτε δεν μπορεί να μας εκπλήξει, τίποτε δεν μπορεί να μας αλλάξει άποψη, έτσι δεν είναι; Οχι ακριβώς. Ναι μεν διαβάζοντας το βιβλίο H αναρχία του δημοσίου υπαλλήλου: Επικοινωνία στη δημόσια διοίκηση επιβεβαιώνουμε τις περισσότερες προκαταλήψεις μας για τη χαώδη κατάσταση της δημόσιας διοίκησης – πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Αλλά όσοι από εμάς έχουμε μια επιπόλαιη επαφή, όσο πιο σύντομη γίνεται με τις δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς – να πάρουμε το «χαρτί» και να την «κάνουμε» γρήγορα από τα γκρίζα και μουντά κτίρια -, δεν μπορούμε να φανταστούμε πόσο πολύπλοκος και κατά κάποιο τρόπο ενίοτε ενδιαφέρων και αναπάντεχος είναι ο κόσμος πίσω από το γκισέ ή το μίζερο γραφείο.
Το ελληνικό κράτος ήταν ανέκαθεν υπερτροφικό, ανορθολογικό και διεφθαρμένο, το γνωρίζουμε. Αλλά το κράτος και μαζί του η κοινωνία εξελίσσονται, διαφοροποιούνται, μετασχηματίζονται. Αναρωτηθείτε: Τη σημερινή εποχή του «εκσυγχρονισμού» το Δημόσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και κονδυλίων, του Taxis, του ΑΣΕΠ, του Συνηγόρου του Πολίτη, των δημοσίων υπαλλήλων με μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικά (τη μόρφωση των οποίων η ιδιωτική αγορά εργασίας κατά κανόνα περιφρονεί, εκτός αν είναι σε αντικείμενα αιχμής όπως η πληροφορική) είναι το ίδιο με αυτό της δεκαετίας του ’80 (για να μην πάμε πιο πίσω); Και ναι και όχι. H απάντηση δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. H δημόσια διοίκηση, όπως περιγράφεται στο βιβλίο, θυμίζει κάτι μεταξύ στρατού (άκαμπτη ιεραρχία, διάκριση «παλαιών» – «νέων», τυπολατρία, παραλογισμός, παραθεσμικές διαδικασίες) και παιδικής χαράς (στιγμές διασκέδασης, αναρχίας, αυθορμησίας, παλιμπαιδισμού). Αντιφατικό; Φυσικά.
«Θύματα» και «θύτες»
Ο Ιούλιος Αύγουστος – ευρηματικό ψευδώνυμο που καλύπτει το ζεύγος των συγγραφέων που είναι δημόσιοι υπάλληλοι – αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει στη ζωή του Δημοσίου από την οπτική των συναδέλφων του και όχι από αυτήν του ταλαίπωρου αλλά όχι πάντοτε «αθώου» πολίτη. Αυτή η αλλαγή οπτικής, η περιδιάβαση του «μηχανισμού» από το εσωτερικό του, είναι κρίσιμη. Ευτυχώς ο Ιούλιος Αύγουστος μπορεί να πάρει όπου χρειάζεται τις αναγκαίες αποστάσεις τόσο από τον εαυτό του όσο και από το άμεσο εργασιακό περιβάλλον του ή την ευρύτερη κοινωνία. Ετσι, αποφεύγει εξίσου τη στείρα απολογητική στάση δικαιολογώντας τα αδικαιολόγητα όσο και τη στείρα καταγγελτική διάθεση ισοπεδώνοντας τα πάντα. Βλέπει με συμπάθεια την τάξη των συναδέλφων του, αλλά δεν τους χαρίζεται καθόλου όπου πρέπει να τους επικρίνει. Επιδεικνύοντας σπάνια ευθυκρισία, αναστοχάζεται την προσωπική επαγγελματική του εμπειρία (συχνά αυτοσαρκαζόμενος), την οποία όμως προσπαθεί να γενικεύσει και να προσδιορίσει τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της. Χάρη στην παιγνιώδη διάθεσή του, το πηγαίο χιούμορ του και τα άφθονα σπαρταριστά περιστατικά που επεξεργάζεται η ανάγνωση είναι απολαυστική. Ακόμη περισσότερο μάλιστα καθώς παρακολουθούμε να ξετυλίγεται ένα ολόκληρο μωσαϊκό ανθρώπινων χαρακτήρων, υποστηριζόμενο από εύστοχες – εκτός ολίγων εξαιρέσεων – εμπειρικές, ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις.
Αξιοπρέπεια και ηρεμία
Αλλά ο Ιούλιος Αύγουστος έχει πιο φιλόδοξο στόχο. Παίρνει τα πράγματα στα σοβαρά. Πολύ σοβαρά. Διεκδικεί, πρώτα απ’ όλα για τον εαυτό του, αξιοπρέπεια και ψυχική ηρεμία. Επειδή όμως διαθέτει ηθική συνείδηση και ανεπτυγμένη πολιτική σκέψη, κατανοεί ότι αυτά τα αγαθά έχουν άμεση κοινωνική διάσταση. Κάποιος που συναναστρέφεται καθημερινά πολίτες, συναδέλφους, προϊσταμένους, πολιτικούς «παράγοντες» – είτε αγανακτισμένους, καταπιεσμένους, απελπισμένους είτε άρπαγες, διεφθαρμένους, κυνικούς – δεν μπορεί να ευτυχήσει, εκτός αν είναι κάθαρμα ή βλάκας. Και ο Ιούλιος, αρνούμενος πεισματικά να μετατρέψει τον πραγματισμό του σε μοιρολατρία, διατυπώνει ένα αίτημα αλλαγής. Δεν υπάρχει τίποτε νομοτελειακό στο να ανεχόμαστε καταστάσεις και πρακτικές που μας προσβάλλουν. Δεν είναι ακριβώς στο χέρι μας να τις αλλάξουμε άρδην, αλλά υπάρχουν αρκετοί ευσυνείδητοι δημόσιοι υπάλληλοι σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας οι οποίοι, αν συνεργαστούν, ξεκινώντας από το δικό τους γραφείο, μπορούν κάτι να καταφέρουν που θα είναι επωφελές για όλους. Ακούγεται κάπως απολίτικο, αλλά δεν είναι. Στην πραγματικότητα, δεδομένου του κομβικού ρόλου της δημόσιας διοίκησης, βρίσκεται στην καρδιά του πολιτικού μας προβλήματος.
«H επόμενη μεγάλη επανάσταση θα προκύψει μέσα από τις τάξεις του Δημοσίου. Θα διαρκέσει μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς οι μεγαλύτερες μάχες θα διεξαχθούν σε απόλυτη ησυχία, μέσω υπόγειων, προσωπικών αγώνων και διαδικασιών που πρόκειται να αλλάξουν τη μορφή του συστήματος ριζικά, αλλά όχι μέσα σε μία μόνο νύχτα. Κάθε μέρα θα διεξάγεται και μία «δολοφονία», σ’ έναν κύκλο «αίματος» και εκκαθαρίσεων χωρίς τέλος» (σελ. 262). Αν το σκεπτικό του Ιούλιου Αύγουστου συμμερίζονται αρκετοί συνάδελφοί του, πρέπει να πάρουμε αυτή την εξαγγελία στα σοβαρά. Στο μεταξύ, αναμένοντας ανυπόμονα το επόμενο βιβλίο του που θα αφορά τους πανεπιστημιακούς, ας πιούμε ένα (τόσο δημοφιλές άλλωστε στις τάξεις των δημοσίων υπαλλήλων) ουζάκι στην υγειά του.
