Θυμάμαι τον νομπελίστα συγγραφέα Ιμρε Κέρτες να διαβάζει κομμάτια από το καινούργιο του μυθιστόρημα Liquidation τον προπερασμένο Οκτώβριο στην Alte Oper, την παλιά όπερα, της Φραγκφούρτης. Εξω έβρεχε, το κτίριο της όπερας ήταν ολόφωτο και καθώς δεν καταλάβαινα γερμανικά διαισθανόμουν από το χρώμα της ανάγνωσης, από τη χροιά της φωνής, από τη στάση του σώματος, από τις αντιδράσεις των ακροατών, ότι ο Κέρτες ήθελε να μας παρασύρει και πάλι στο παιχνίδι της ζωής.
Τώρα που το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε στα ελληνικά με τίτλο Εκκαθάριση (εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση από τα γερμανικά Γιώτα Λαγουδάκου) μπορώ να βρω τη φράση που εκείνο το βροχερό απόβραδο του Οκτωβρίου είχα διαισθανθεί: «Ζούμε στην εποχή της καταστροφής, κάθε άνθρωπος φέρει την καταστροφή μέσα του, γι’ αυτό πρέπει να κατέχουμε την τέχνη της ζωής, μια τέχνη ιδιαίτερη, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε». Θυμίζω ότι στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του Κέρτες Εγώ, ένας άλλος, Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο και Καντίς για ένα αγέννητο παιδί.
Στην Εκκαθάριση, ένα μικρό, πυκνό βιβλίο, ο ήρωας του Κέρτες, επιμελητής σε εκδοτικό οίκο, αναλαμβάνει να εκδώσει τα κατάλοιπα ενός αυτόχειρα συγγραφέα, να προβεί στην εκκαθάριση μιας ολόκληρης ζωής. Ενα θεατρικό έργο φαίνεται ότι είναι το πιο καταλυτικό κατάλοιπο γιατί καθώς ο ήρωας το διαβάζει, παρεμβάλλοντας μάλιστα στην αφήγηση κομμάτια του, διαπιστώνει ότι ο αυτόχειρας συγγραφέας έχει περιγράψει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τη ζωή των ανθρώπων που έχουν μείνει πίσω, δηλαδή των ανθρώπων που επιζούν. Και από εδώ αρχίζει η στοχαστική δράση του μυθιστορήματος.
O ήρωας του Κέρτες βλέπει τη δική του ζωή μέσα από τη ζωή ενός άλλου. Μπορεί να ταυτίζεται με τη ζωή του άλλου. Και διηγείται την ιστορία του άλλου, ίσως για να (δια)σώσει με αυτόν τον τρόπο τη δική του ιστορία. H ζωή του ενός μέσα από τη ζωή του άλλου, η ιστορία του ενός μέσα από την ιστορία του άλλου, το ένα κείμενο μέσα από ένα άλλο κείμενο, κοντολογίς ο Κέρτες μάς λέει ότι η ζωή είναι μια μεγάλη αφήγηση, ή καλύτερα, διαδοχικές και επάλληλες αφηγήσεις. «Μόνο όταν διηγούμαστε τις ιστορίες μας καταλαβαίνουμε ότι έχουν τελειώσει, διαφορετικά η ζωή μας θα κυλούσε σαν να συνεχίζαμε κάτι (τις ιστορίες μας λόγου χάρη), που θα πει ότι η ζωή μας θα κυλούσε μέσα σε μια πλάνη».
Ταιριάζει το βιβλίο του Κέρτες με το κλίμα των ημερών. Ταιριάζει μάλλον ο τίτλος του, η ειρωνεία της «εκκαθάρισης» αντί του γλυκερού «απολογισμού».
Εγραφα αυτό το κείμενο την ημέρα που έμαθα τον θάνατο του Κοσμά Ψυχοπαίδη. Μου φάνηκε ότι το βιβλίο του Κέρτες «σχολίαζε» τον θάνατο αυτόν. Ο Ψυχοπαίδης πέθανε σε δημόσιο χώρο ενώ παρουσίαζε ένα βιβλίο, ενώ αφηγείτο μιαν άλλη αφήγηση. Υπάρχει μια φράση στον Κέρτες, συνταρακτική μέσα στην απλότητά της: «H είδηση του θανάτου είναι σαν μια σαρκαστική και μη αναιρέσιμη διάψευση». Ισως μια εκκαθάριση, έτσι όπως μας τη δείχνει ο Κέρτες.
