Η αλήθεια του πλαστογράφου

Πολλοί από μας περίμεναν για περισσότερο από δύο δεκαετίες την έκδοση αυτού του βιβλίου. Ηταν περίπου στα μέσα της δεκαετίας του ’70 όταν διέρρευσε η φήμη πως ο Τόμας Πίντσον έχει ξεκινήσει να δουλεύει ένα βιβλίο για τους εγγλέζους αστρονόμους και γεωγράφους Μέισον και Ντίξον. Φήμες για τα βιβλία άλλων συγγραφέων προέρχονται συνήθως από τους ίδιους ή από το κοντινό τους περιβάλλον, μα η κατάσταση για τον Πίντσον είναι πολύ πιο περίπλοκη. Γιατί, πώς είναι δυνατόν να πιστέψεις μια φήμη για έναν συγγραφέα – φάντασμα του οποίου και η ίδια η ύπαρξη είχε φτάσει κάποτε να αμφισβητηθεί; Παρ’ όλα αυτά η φήμη παρέμεινε ισχυρή και δεν προκάλεσε έκπληξη, τον περασμένο Φεβρουάριο, η ανακοίνωση από τον εκδοτικό οίκο Henry Holt για την επικείμενη έκδοση του νέου βιβλίου του Πίντσον με τίτλο «Mason & Dixon».

Ο,τι ξέρουμε με κάποια σιγουριά για τον Πίντσον σχετίζεται μόνο με τα πρώτα 30 χρόνια της ζωής του. Ο Thomas Ruggles Pynchon γεννήθηκε τον Μάιο του 1937 στη Βοστώνη από οικογένεια που μετώκησε στην Αμερική τον 17ο αιώνα (υπάρχει και στάση Ruggles στο μετρό της Βοστώνης). Σπούδασε αγγλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Cornell και εργάστηκε για λίγα χρόνια ως σύμβουλος δημοσίων σχέσεων στην Boeing (την εταιρεία που φτιάχνει τα αεροπλάνα). Τα χρόνια που έζησε στο Cornell τον σημάδεψαν με τη γνωριμία του με τον Richard Farina, ο οποίος φαίνεται πως τον επηρέασε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στην καριέρα του, μα και στις απόψεις του για τον άνθρωπο, την τέχνη, την επιστήμη, τη ζωή, τα ναρκωτικά. Ο Φαρίνα ήταν μουσικός, της παρέας του Bob Dylan (ήταν μάλιστα παντρεμένος με την αδελφή της Joan Baez, Mimi) και ο Πίντσον ενταγμένος και αυτός στην ίδια ομάδα πέρασε τη δεκαετία του ’60 μαζί τους τραγουδώντας, δοκιμάζοντας ναρκωτικές εμπειρίες, επαναστατώντας για το Βιετνάμ και βέβαια γράφοντας. Το 1965 ο Φαρίνα θα σκοτωθεί σε δυστύχημα με την μοτοσυκλέτα του, καθ’ οδόν προς ένα πάρτι για την έκδοση του πρώτου (και τελευταίου βέβαια) βιβλίου του «Been down so long it looks like up to me». Ο Πίντσον συντετριμμένος από τον θάνατο του κοντινότερου φίλου του θα καταφύγει στο Μεξικό (και για πολιτικούς λόγους μια που δεν δέχτηκε να πληρώσει τον ειδικό φόρο για τον πόλεμο του Βιετνάμ και κινδύνευε να συλληφθεί) όπου συνεχίζει τα ταξίδια του LSD και ολοκληρώνει το αριστουργηματικό βιβλίο «Gravity’s Rainbow», το οποίο εκδόθηκε τελικά το 1973. Είχαν προηγηθεί στη δεκαετία του ’60 η νουβέλα «V.» και η συνωμοτική ιστορία «The crying of Lot 49» (η τελευταία μεταφρασμένη και στα ελληνικά). Το «Gravity’s Rainbow» ­ αφιερωμένο στον Φαρίνα ­ είναι ένα πραγματικό κόσμημα στην παγκόσμια λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Μια ιστορία σκοτεινή, βίαιη, αηδιαστική και ανατριχιαστική μερικές φορές, που περικλείει όλα όσα απασχολούν τον άνθρωπο του 20ού αιώνα, σε μια περίοδο συνεχούς αλλαγής (συγκεκριμένα στην κρίσιμη καμπή του τέλους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου). Ο δυναμισμός της γραφής του Πίντσον θυμίζει έντονα τον Φόκνερ, η πολυμάθειά του τον Μέλβιλ, η γλώσσα του σε πολλά σημεία τον Τζόις. Το «Gravity’s Rainbow» μάλιστα είναι το βιβλίο που έχει συγκριθεί, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, με τον «Οδυσσέα» του Τζόις (ίσως μάλιστα να πρόκειται και για ηθελημένη ομοιότητα – μίμηση) μα και προκάλεσε παρόμοιο σάλο με τον «Οδυσσέα», μια που θεωρήθηκε από πολλούς «βρώμικο» βιβλίο. Δεν είναι τυχαίο ότι αν και ψηφίστηκε δεν δόθηκε στον Πίντσον το βραβείο Πούλιτζερ το 1974 (και αυτή ήταν η μόνη χρονιά που δεν δόθηκε σε κανέναν το βραβείο).

Μετά την έκδοση του «Gravity’s Rainbow» τα πράγματα αρχίζουν να θολώνουν σχετικά με τη ζωή του Πίντσον. Ο άνθρωπος που από πάντα μισούσε τη δημοσιότητα και τις φωτογραφίες (υπάρχουν μόνο δύο δημοσιευμένες και αυτές από τα μαθητικά του χρόνια ) εξαφανίζεται εντελώς και βέβαια οι φήμες οργιάζουν. Αλλες τον ήθελαν να ζει στην Καλιφόρνια, άλλες στη Νέα Υόρκη και άλλες τον ήθελαν να είναι ο περίφημος βομβιστής Unabomber. Τα τελευταία νέα που είχε ο εκδότης του γι’αυτόν χρονολογούνταν από το 1984. Εξι χρόνια μετά ο εκδότης βρήκε στο γραμματοκιβώτιό του ένα χειρόγραφο του βιβλίου «Vineland» το οποίο εκδόθηκε το 1990 ( στα ελληνικά στις εκδόσεις Χατζηνικολή). Οι φήμες όμως ­ ποιος ξέρει από ποιον; ­ ήθελαν τον Πίντσον να δουλεύει συνέχεια το «Μέισον και Ντίξον».

Ο Charles Mason και ο Jeremiah Dixon ήταν αστρονόμοι και γεωγράφοι του 18ου αιώνα, υπεύθυνοι για τη χάραξη της συνοριακής γραμμής μεταξύ Μαίρυλαντ και Πενσυλβανίας στη δεκαετία του 1760, που έχει «επιβιώσει» ως σήμερα με το όνομα «γραμμή Μέισον και Ντίξον». Η επιστήμη της γεωγραφίας τον 18ο αιώνα βέβαια δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή μια που οι γεωγράφοι έπρεπε για τις μετρήσεις τους να έχουν γνώσεις αστρονομίας και να κάνουν συνεχείς παρατηρήσεις ουράνιων σωμάτων, όπως του φεγγαριού ή των δορυφόρων του Δία.

Το βιβλίο ξεκινά σαν ένα παραμύθι με έναν έξυπνο εγκιβωτισμό που θυμίζει ομηρική διήγηση. Ενας σύντροφος των Μέισον και Ντίξον που τους ακολούθησε σε όλα τους τα ταξίδια διηγείται σαν τη Σεχραζάντ στα παιδιά της οικογένειας την ιστορία των γεωγράφων από την πρώτη μέρα της συνάντησής τους ως και τον θάνατό τους. Το ένα τρίτο του βιβλίου αφορά το ταξίδι τους το 1763 προς τη Σουμάτρα για την παρατήρηση του περάσματος της Αφροδίτης μπροστά από τον ηλιακό δίσκο ­ αστρονομικό γεγονός που συμβαίνει μονάχα δύο φορές ζευγαρωτά κάθε αιώνα. Το πλοίο τους δέχεται επίθεση από τους Γάλλους με τους οποίους η Αγγλία βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Γλίτωσαν αλλά αναγκάστηκαν να κάνουν τις παρατηρήσεις τους από τη Νότιο Αφρική. Υστερα από κάποια μεταβατικά χρόνια παρασκηνίου, όπου ο Μέισον κρίνεται μάλλον επικίνδυνος ως υποψήφιος για μια μελλοντική θέση βασιλικού αστρονόμου, στέλνονται και οι δύο στην Αμερική για τη χάραξη της συνοριακής γραμμής μεταξύ Μαίρυλαντ και Πενσυλβανίας. Το υπόλοιπο βιβλίο αφορά ακριβώς αυτή την περιήγησή τους στην άγρια ακόμη Αμερική.

Αρχίζει τότε η ιστορία μιας μοναδικής φιλίας μεταξύ δύο εντελώς διαφορετικών ανθρώπων. Ο μελαγχολικός χήρος με τα μεταφυσικά προβλήματα Μέισον και ο ζωηρός νεαρός, λάτρης της μπίρας και των αστεϊσμών Ντίξον. Ο Πίντσον, μοναδικός όπως πάντα, καταφέρνει να σκιαγραφήσει και να χρωματίσει με λεπτομέρειες την εξέλιξη τούτης της γνωριμίας, απόπου δεν λείπουν τα στοιχεία της παράνοιας και της αλληλοϋποβολής.

Ο Πίντσον, ως γνήσιος μεταμοντέρνος συγγραφέας, γράφει σε αγγλικά του 18ου αιώνα, χρησιμοποιώντας πολλούς αναχρονισμούς, μερικούς δοσμένους με τον πιο χιουμοριστικό τρόπο. Πολύ σημαντικές είναι επίσης και οι έμμεσες και άμεσες αναφορές στην αστρονομία, που φυσιολογικά είναι η επιστήμη η οποία παίζει τον σημαντικότερο ρόλο σε τούτο το βιβλίο (στο «Gravity’s Rainbow» τον ρόλο αυτόν έπαιζε η κβαντομηχανική ­ ή, καλύτερα, η μετάβαση από την κλασική στην κβαντική μηχανική ­, στο «Crying of Lot 49» αυτόν τον ρόλο έπαιζε η θερμοδυναμική). Οι ήρωες του «Μέισον και Ντίξον» στις περιηγήσεις τους συναντούν πολλά ιστορικά πρόσωπα, όπως ο τέταρτος βασιλικός αστρονόμος Maskelyne, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ο Samuel Butler και ο Γεώργιος Ουάσινγκτον, σε στιγμές εντελώς ιδιαίτερες και εντελώς διαφορετικές από αυτές που θα συναντούσε κανείς σε ένα βιβλίο ιστορίας ή και ακόμη σε βιογραφίες τους. Παράλληλα ένας μεγάλος αριθμός κομπάρσων περιστοιχίζει τους πρωταγωνιστές του δράματος, μεταξύ των οποίων μια οικογένεια Μπόερ στη Νότιο Αφρική, ένας κινέζος δάσκαλος του Τσεν Σουί, ένας γάλλος αρχιμάγειρος και μια μηχανική πάπια – ρομπότ, που τον κυνηγά, και ένας σκύλος που μιλά ­ ο οποίος μάλιστα παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του βιβλίου, καθηλώνοντας τον αναγνώστη με κάποιες από τις φράσεις του.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο το βιβλίο έχει, όπως όλα τα άλλα βιβλία του Πίντσον, μια καθαρά πολιτική διάσταση, που βρίσκεται σε αρμονία με την προηγούμενη δουλειά του. Το αντιπολεμικό «Gravity’s Rainbow» ήταν ένα βιβλίο για την Αμερική τη στιγμή της αλλαγής κυριαρχίας στον πλανήτη, από τη βρετανική αυτοκρατορία στην αμερικανική ηγεμονία. Το «Crying of Lot 49» αφορούσε μια κυρίαρχη Αμερική, αλλά με σάπια τα θεμέλια του βασιλείου της. Τέλος, η «Vineland» ήταν μια ιστορία αναπόλησης για μια Αμερική εντελώς κατεστραμμένη εσωτερικά. Το «Μέισον και Ντίξον» καλύπτει το κενό που σχετίζεται με τη δημιουργία του αμερικανικού κράτους, όπου φαίνονται όλα όσα θα απαρτίσουν τη σημερινή Αμερική με τα καλά και τα κακά της. Η χάραξη της συνοριακής γραμμής παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην υπόλοιπη αμερικανική ιστορία, μια που αυτή η γραμμή είναι το σύνορο Βορρά – Νότου και, πέρα από μια απλή γεωγραφική χάραξη, είναι ο διαχωρισμός δύο εντελώς διαφορετικών πολιτισμών. Ο Μέισον και ο Ντίξον στο βιβλίο φαίνονται σιγά σιγά να κατανοούν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους στο εσωτερικό της χώρας πως αυτή η αυθαίρετη γραμμή είναι κάτι παραπάνω από ένας συμβατικός διαχωρισμός, μα πρόκειται για έναν βιασμό του χώρου που θα οδηγούσε τελικά την περιοχή σε πολλά δεινά (δεν πρέπει να ξεχνάμε πως εκεί ήταν το θέατρο του πολέμου μεταξύ Βορείων και Νοτίων). Αυτός ο βιασμός του χώρου ρίχνει βαρειά τη σκιά του στα πρόσωπα του δράματος και αποβαίνει ο σημαντικότερος παράγοντας στην εξέλιξη των σχέσεων και των χαρακτήρων. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης στο βιβλίο το ζήτημα της δουλείας, μια που οι Μέισον και Ντίξον επισκέπτονται δύο περιοχές (Νότιο Αφρική και Αμερική) περίφημες για τα φυλετικά τους προβλήματα.

Ο Πίντσον κατάφερε με αυτό το βιβλίο να δείξει ποιος είναι τώρα που μεγάλωσε. Τούτο είναι ένα βιβλίο ώριμης σκέψης, γεμάτο στοχασμούς που αφήνουν τον αναγνώστη προβληματισμένο για πολύ καιρό μετά την ανάγνωσή του και κάνουν τη δεύτερη ανάγνωση σχεδόν απαραίτητη. Με αυτό το βιβλίο ο Πίντσον καταφέρνει να δείξει την αλλαγή του από έναν εκκεντρικό χίπι συγγραφέα της δεκαετίας του ’60 σε έναν λόγιο, σ’έναν στοχαστή που φαίνεται να είναι ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς διανοουμένους αυτού του αιώνα. Δεν είναι τυχαίο ότι η έκδοση του βιβλίο θεωρείται το σημαντικότερο λογοτεχνικό γεγονός της δεκαετίας.

Ο κ. Βασίλειος Δρόλιας είναι αστροφυσικός, μέλος της αστροφυσικής ομάδας του Imperial College του Λονδίνου.