Μια Ιφιγένεια στη «Σφενδόνη»
Πάνε πέντε χρόνια (ήταν στα τέλη Μαΐου του 1993) που «Οι μορφές από το έργο του Βιζυηνού» ζωντάνευαν στη σκηνή του καινούργιου, τότε, θεάτρου «Σφενδόνη». Και η Αννα Κοκκίνου, στην πρώτη της μοναχική παράσταση, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια επιτυχία που την ακολουθεί ως σήμερα. Θεατές που δεν είχαν ξανακούσει το όνομά της έκαναν ουρές έξω από το θέατρο, στου Μακρυγιάννη, για να απολαύσουν την ποίηση του Γεωργίου Βιζυηνού με μια μοναδική θεατρικότητα. Η παράσταση παίχτηκε και ξαναπαίχτηκε παιζόταν σε επανάληψη μέχρι προσφάτως. Και η Αννα Κοκκίνου, δέσμια ίσως αυτής της επιτυχίας, άργησε να παρουσιάσει την επόμενη δουλειά της.
Πέρυσι, και για μικρό αριθμό παραστάσεων, ανέβασε την τραγωδία του Ευριπίδη «Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων». Φέτος επανέρχεται με την ευριπίδεια τραγωδία, έχοντάς τη δουλέψει ξανά, και μάλιστα με νέα διανομή. Η ίδια σκηνοθετεί και κρατά τον ρόλο της Ιφιγένειας. Πιστεύει ότι ο λόγος του Ευριπίδη ήταν αυτονόητο επακόλουθο της ποίησης του Βιζυηνού. Αλλωστε δεν δείχνει να έχει κλείσει τους λογαριασμούς της με τον Βιζυηνό· θα ήθελε να επανέλθει. Και δεν αποκλείεται να το κάνει.
«Ποτέ δεν φανταζόμουν τι έμελλε να συμβεί με τον Βιζυηνό. Τότε που ξεκινούσα, το μόνο που με ενδιέφερε ήταν να ανοίξει το θέατρο. Ελεγα στον εαυτό μου ότι «πόσο μπορεί να κρατήσει αυτή η παράσταση; Δέκα μέρες, άντε 20″. Σκεφτόμουν ότι μπορεί να ήταν τρέλα ή ακόμα και γελοίο αυτό που έκανα. Να όμως που ήρθαν τα γεγονότα και με διέψευσαν. Εξακολουθώ να νιώθω μεγάλη ευχαρίστηση παίζοντας τις «Μορφές». Τώρα, μετά τις πρόβες της τραγωδίας, νιώθω ότι μπορώ να το κάνω καλύτερα». Την επιτυχία πάντως την αποδίδει στον Βιζυηνό· ίσως και από μεγάλη σεμνότητα. «Ο κόσμος διψά για έναν τέτοιο ποιητικό λόγο. Εχει ανάγκη να επιστρέψει στις ρίζες. Και ο Βιζυηνός τού το προσέφερε αυτό. Ηταν μια επιστροφή στις αρχές».
Επιστροφή στις ρίζες είναι για την Αννα Κοκκίνου και «Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων». «Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό, γιατί έχω την πολυτέλεια να δουλεύω με έναν λόγο όπως είναι αυτός της αρχαίας τραγωδίας, έναν λόγο καθαρό. Για μένα αυτό είναι το πιο καθοριστικό στο θέατρο». Επισημαίνει όμως ότι μαζί με την τραγωδία τίθεται και το θέμα της μετάφρασης. Στην παράσταση της «Σφενδόνης» η «Ιφιγένεια» ανεβαίνει στη μετάφραση του Γιώργου Ιωάννου. «Ορισμένα κομμάτια όμως ήθελαν μια νέα αντιμετώπιση ώστε να συμβαδίζουν με την οπτική της δουλειάς μας, ήθελαν μια θεατρικότητα. Κι εδώ συνέβαλε ο Βασίλης Διοσκουρίδης. Πάντα όμως μέσα στο πνεύμα του Ιωάννου».
Από τον περασμένο Οκτώβριο, εδώ και έξι μήνες δηλαδή, η Αννα Κοκκίνου μαζί με τους ηθοποιούς της δουλεύει την «Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων». «Προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε σωστά αυτόν τον λόγο. Το θέμα είναι πώς θα τον μετατρέψουμε σε θεατρική πράξη, ώστε να καταλάβουμε τελικά τι σημαίνει ηθοποιός». Η ίδια έμαθε τι σημαίνει ηθοποιός μέσα από τον λόγο του Βιζυηνού. «Εκεί κατάλαβα τι είναι τα σύμφωνα και τα φωνήεντα, τι είναι οι εικόνες, οι ταχύτητες και οι ρυθμοί. Συχνά όμως νιώθω ότι πατάω στο σκοτάδι. Αλλά έτσι μαθαίνω κι εγώ και όλοι μας». Επιμένει όμως ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι ηθοποιοί, εκείνοι που είναι εκπαιδευμένοι για να αντεπεξέλθουν σε μια παράσταση. Γι’ αυτό και οι δικές της πρόβες διαρκούν πολύ. «Ξεκινάμε πάντα με ασκήσεις, οι οποίες προηγούνται της πρόβας. Δεν γίνεται ο ηθοποιός να μην ασκείται. Πώς θα ηχήσει ο λόγος; Για μένα σημαντικότερο στοιχείο είναι και η διάθεση των ηθοποιών να δουλέψουν, να ξεπεράσουν τις δυσκολίες. Καλό θα ήταν να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια ομάδα παιδιών». Φέτος έκανε ακροάσεις· πήγαν πολλά παιδιά. Βασικό κριτήριο για την Αννα Κοκκίνου ήταν το πόσο δεκτικά ήταν τα παιδιά για να δουλέψουν με τον τρόπο που εκείνη πιστεύει. «Ξέρετε, μπορεί να είναι πιο σημαντικό και από το ταλέντο» λέει.
Ποια είναι όμως η δική της Ιφιγένεια; Πώς αντιμετωπίζει αυτή την τραγωδία του Ευριπίδη με το happy end; Η ίδια απαντά: «Το ότι το τέλος της συγκεκριμένης τραγωδίας είναι «καλό» δεν σημαίνει ότι πρόκειται για έργο με κωμικά στοιχεία. Αντίθετα. Η «Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων» έχει ειρωνεία, πίκρα. Το έργο είναι αναπόσπαστα δεμένο με την εποχή που γράφτηκε και είναι εποχή παρακμής. Ολα είναι σε πτώση· μέσα από την αντίθεση καθρεφτίζονται οι αξίες που δεν υπάρχουν πια». Η Αννα Κοκκίνου θεωρεί την ευριπίδεια ηρωίδα ένα απόλυτα τραγικό πρόσωπο. «Σε μια εποχή που μόνον πόλεμοι γίνονταν, υπάρχει ένα πρόσωπο που προτείνει άλλες λύσεις στα προβλήματα. Λύσεις με λόγια. Η Ιφιγένεια πείθει τον Θόα με λόγια. Κι αυτή είναι η ουτοπία του έργου. Είναι ουτοπικό, άρα πικρό και ειρωνικό. Είναι θύμα, το πρώτο θύμα του Τρωικού Πολέμου. Κι είναι μόνον 14 ετών. Η ίδια έχει επίγνωση του ότι είναι θύμα και σε αυτό αναφέρεται διαρκώς. Κι έτσι τη βάζουν να θυσιάσει (βάσει των νόμων που υπάρχουν στην Ταυρίδα) και να εκδικηθεί τον δικό της φόνο. Η ίδια όμως δεν το δέχτηκε ποτέ αυτό. Το μεγαλείο της είναι ότι μπορεί και συγχωρεί. Θέλει να εξαγνίσει, να ξορκίσει το κακό». Αν νικά όμως τελικά ή όχι η Ιφιγένεια μένει ένα ερωτηματικό για τη σκηνοθέτιδα της «Σφενδόνης», η οποία παρομοιάζει το τέλος με μια νεκρώσιμη ακολουθία, μια τελετή. Γι’ αυτό και η παράστασή της κινείται στο ημίφως: «Στο έργο υπάρχουν πολλές σκιές. Ταιριάζουν πολύ οι σκιές στην Ιφιγένεια».
Για την παράστασή της η Κοκκίνου χρησιμοποίησε, όπως λέει, «ονειρικά στοιχεία». Θέλησε να συνδυάσει τον ρεαλισμό με το ψέμα, την πραγματικότητα με το όνειρο. Μια σκηνή επί της σκηνής του θεάτρου και ένα δένδρο είναι σημεία αναφοράς του σκηνικού. «Δεν χρειάζεται να περιγράφουμε τα πράγματα. Το θέμα είναι να παίρνουν ζωή. Για μας η κίνηση είναι λόγος, το σώμα είναι λόγος. Ετσι αλλάζει και ο χώρος. Το σώμα γίνεται και χώρος και χρόνος».
Κι όλα αυτά γίνονται για το κοινό; Ενα κοινό που, μετά τον Βιζυηνό, περιμένει και πάλι την έκπληξη στη «Σφενδόνη»: «Ο ηθοποιός, φυσικά, απευθύνεται στο κοινό. Από αυτό εξαρτάται. Είναι μια πανίσχυρη σχέση αυτή που αναπτύσσεται ανάμεσά μας. Εχω πάντα την ίδια αγωνία για τον δρόμο που ακολουθώ. Αναρωτιέμαι αν θα αρέσει λιγότερο ή περισσότερο. Δεν είναι όμως δεσμευτικό. Οταν δουλεύει κανείς μέσα στο θέατρο, δεν μπορεί να υπολογίσει, να σκεφτεί τη γνώμη του κοινού. Αυτό έρχεται μετά. Με το κοινό αρχίζει ένας καινούργιος κύκλος ζωής». Το μόνον που την απασχολεί είναι μήπως με τις πολύμηνες πρόβες δεν αφήσει τίποτε να ολοκληρωθεί στην παράσταση. «Είναι ο μόνος κίνδυνος».
Τι και αν η «Ιφιγένεια» μόλις ανέβηκε; Η Αννα Κοκκίνου βρίσκεται ήδη στο επόμενο έργο: «Θα είναι Καραγκιόζης, ένα παλιό έργο του Μόλα». Πιστεύει ότι η διαδρομή από τον Βιζυηνό στον Ευριπίδη και από εκεί στον Καραγκιόζη είναι πολύ φυσική. «Μπορεί να μην το πιστέψετε αλλά ο Καραγκιόζης με φώτισε ακόμα και για την Ιφιγένεια. Μέσα από τον Καραγκιόζη κατάλαβα πολλά, και για την κίνηση. Είναι πηγή ο Καραγκιόζης. Τι θα πει ότι είναι θέατρο σκιών. Ενας ηθοποιός έχει μόνον να μάθει από αυτή τη γλώσσα που σε μεθά. Οταν κάτι συμβαδίζει με τις αρχές μιας τέχνης, συμβαδίζει και με τη γλώσσα. Είναι ταυτόσημο με τις ρίζες μας. Ανυπομονώ να έρθει η ώρα του Καραγκιόζη».
Η «Σκηνή» στην οποία ανήκε μαζί με τον Λευτέρη Βογιατζή, τον Τάσο Μπαντή και τον Βασίλη Παπαβασιλείου έχει διαλυθεί εδώ και πολλά χρόνια. Εκείνη δουλεύει μόνη της τα πέντε τελευταία. «Ηταν σίγουρο ότι θα χωρισθούν οι δρόμοι μας. Ηταν κάτι που διαφαινόταν από τότε» λέει σήμερα η ηθοποιός και σκηνοθέτις. «Εύκολα μπορούσε να δει κανείς ότι ο καθένας θα ακολουθούσε τον δικό του δρόμο. Ολοι εκτός από μένα. Κι αυτό το λέω γιατί ήμουν, και είμαι, πολύ κλειστός άνθρωπος. Από ανάγκη και από απελπισία είπα να κάνω θέατρο. Στην αρχή έτρεμαν τα πόδια μου. Η προσωπική μου πορεία εξέπληξε πρώτα από όλους εμένα. Φαίνεται όμως ότι όλο αυτό το υλικό που κουβαλούσα μέσα μου χρειαζόταν, έπρεπε να εκφρασθεί. Ηθελα τις πρωτοβουλίες να τις παίρνουν οι άλλοι. Τελικά πήρα κι εγώ πρωτοβουλίες. Μου λείπουν όμως οι μόνιμοι συνεργάτες. Χρειάζομαι δίπλα μου ανθρώπους». Και αυτό το λέει έχοντας επίγνωση ότι οι ομάδες δημιουργούνται με στόχο να διαλυθούν. «Το ‘χει μέσα του ο Ελληνας» καταλήγει.
Η τραγωδία του Ευριπίδη «Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων» παρουσιάζεται σε μετάφραση Γιώργου Ιωάννου, σκηνοθεσία Αννας Κοκκίνου, ανάλυση Βασίλη Διοσκουρίδη, σκηνικό Αννας Κοκκίνου και Μανώλη Καρυωτάκη, κοστούμια Σωκράτη Σωκράτους, μάσκες Σταύρου Μπονάτσου, φωτισμούς Ανδρέα Μπέλλη. Παίζουν: Αννα Κοκκίνου, Χριστόφορος Πανούτσος, Κώστας Χατζηδημητρίου, Φάνης Δίπλας, Δημήτρης Ημέλλος, Αλίκη Αβδελοπούλου. Στην παράσταση συμμετέχει πενταμελής χορός γυναικών. Στο θέατρο «Σφενδόνη» (Μακρή 4, Μακρυγιάννη).
