Οι γόησσες της Προποντίδας
Αγαθή τύχη με αξίωσε να επισκεφθώ τη νήσο Χάλκη, που ανήκει στο σύμπλεγμα των Πριγκιποννήσων, στη θάλασσα της Προποντίδας. Ξεκινήσαμε νωρίς το πρωί από το Adalaz Iskelesi, με ένα από τα τακτικά καραβάκια της γραμμής. Από καλή σύμπτωση συνταξίδευα με τον πατέρα Κωνσταντίνο, εφημέριο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο επίνειο της Χάλκης, το λιμάνι Τζαμ (που στα τουρκικά σημαίνει πεύκο).
Για όποιον φτάνει στην Κωνσταντινούπολη η θαλασσινή βόλτα στα Πριγκιποννήσια επιβάλλεται για δύο λόγους: Ο ένας είναι οι εμπειρίες που θα βιώσουμε ως Ελληνες, ως ορθόδοξοι, από την επίσκεψη στα μοναστήρια αυτών των νησιών, που εξακολουθούν να είναι επίσης γοητευτικά θέρετρα αναψυχής και διακοπών σε απόσταση αναπνοής από την Κωνσταντινούπολη.
Ο δεύτερος λόγος είναι αισθητικός. Οσοι φτάσουν ως την Πόλη με αεροπλάνο πρέπει να κάνουν αυτό το ταξίδι. Επιστρέφοντας στο λιμάνι (ιδιαίτερα το απόγευμα με τη δύση του ήλιου) έχεις μια πανοραμική θέα της Κωνσταντινούπολης την οποία μόνο από καράβι μπορείς να απολαύσεις. Οποιος δεν βίωσε το πλησίασμα της Κωνσταντινούπολης ή της Βενετίας με καράβι έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την αίσθηση της μαγείας που αποπνέουν αυτές οι πόλεις.
Το ταξίδι είναι σύντομο, το πλοίο σταματά στις νήσους Πρώτη και Αντιγόνη, μετά φτάνεις στη Χάλκη και τελικά μπορεί να περάσει κανείς και στη νήσο Πρίγκιπο, που βρίσκεται απέναντι από τη Χάλκη.
Ο οικισμός της Χάλκης: σύγχρονος, κάτοικοι γύρω στους 3.000, ελάχιστοι φυσικά Ελληνες έχουν απομείνει. Ενας από αυτούς ο πατέρας Κωνσταντίνος και η οικογένειά του. Το σπίτι τους βρίσκεται στον αυλόγυρο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, η οποία χτίστηκε το 1858. Ο ιερέας τηλεφώνησε στη μονή της Αγίας Τριάδας για την επικείμενη επίσκεψή μου. «Καλώς να έρθει» ακούστηκε η φωνή του πατέρα Χαρίτωνα, από την άλλη άκρη της γραμμής. Μετά τη σύντομη επίσκεψή μου στον ενοριακό ναό του Αγίου Νικολάου, ξεκίνησα για το μοναστήρι με μια άμαξα με δύο άλογα (τροχοφόρα δεν επιτρέπονται στο νησί). Σε λίγα λεπτά και αφού διασχίσαμε ένα ωραιότατο άλσος από πεύκα, έφτασα στην πόρτα της μονής.
Η ξενάγηση στη μονή
Ο πατέρας Χαρίτων με ανέλαβε υπό την προστασία του. Ακούραστος, διακριτικός, υπομονετικός, με ξενάγησε στους χώρους της μονής, στον κήπο, στο παλιό κοιμητήρι και στο συγκρότημα της περίφημης Θεολογικής Σχολής της Χάλκης ή, όπως σωστά ονομάζεται, Θεολογική Σχολή τής του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Ο κήπος που περιβάλλει τη μονή, μαζί με το συγκρότημα της Θεολογικής Σχολής, που σου δίνει την αίσθηση αγγλικού κολεγίου, δεσπόζουν πάνω στον λόφο της Ελπίδας. Η θέα της θάλασσας της Προποντίδας και των υπόλοιπων Πριγκιποννήσων είναι πραγματικά μαγευτική.
Μπουκαμβίλιες, πυράκανθοι, κυπαρίσσια, πεύκα, φοίνικες περιβάλλουν το επιβλητικό οίκημα της σχολής. Ο πατέρας Χαρίτων με οδήγησε πρώτα στη μεγάλη αίθουσα συγκεντρώσεων. Παράθυρα με βαριές πορφυρές βελούδινες κουρτίνες, πολυθρόνες και καρέκλες με ταπετσαρία στο ίδιο χρώμα, ανατολίτικα χαλιά απλωμένα σε όλη την επιφάνεια του καλογυαλισμένου παρκέ. Πάνω από την πόρτα, στην εσωτερική πλευρά της αίθουσας, ζωγραφισμένο στον τοίχο, το πορτρέτο του σπουδαιότερου ευεργέτη και δωρητή Παύλου Σκυλίτση Στεφάνοβικ, ο οποίος το 1896 ανοικοδόμησε με δαπάνες του το νέο κτίριο (το σημερινό) της Θεολογικής Σχολής. Στους τοίχους πορτρέτα πατριαρχών, καθηγητών, λογίων.
Στη δεξιά πλευρά, ένας χώρος προσευχής στολίζεται από το τέμπλο της Παναγιάς της Καμαριώτισσας. Η εικόνα της Παναγίας, καθαρισμένη από την κάπνα των κεριών και τις αλλοιώσεις του χρόνου, βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του νάρθηκα του ναού της Αγίας Τριάδας. Θαύμασα την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπειά της όταν, στις 3.30 το απόγευμα, παρακολούθησα τον εσπερινό.
Βγαίνοντας από την αίθουσα συγκεντρώσεων συναντάς, δεξιά και αριστερά, δύο τεράστιους διαδρόμους. Οι ξενώνες, το πατριαρχικό δώμα, το γραφείο του σχολάρχη και μετά οι κοιτώνες των μαθητών, ηλιόλουστοι, άνετοι, κάθε δωμάτιο είναι χωρητικότητας έξι ατόμων. Τα κρεβάτια τους, τα στρώματα καθαρά, τα δάπεδα να λάμπουν, όλος ο χώρος δείχνει πως τους περιμένει (σαν να βρίσκονται σε διακοπές) και πως σε λίγο θα ξαναζωντανέψουν με τη νεανική παρουσία τους την αγαπημένη τους σχολή.
Περάσαμε από τα εργαστήρια, το αναρρωτήριο και μετά κατεβήκαμε στο ισόγειο για να επισκεφθώ την περίφημη βιβλιοθήκη της σχολής. Τα βιβλία τα περισσότερα από δωρεές γεμίζουν ασφυκτικά (300.000 τόμοι) τις πέντε συνεχόμενες αίθουσες του ισογείου. Ασφυκτικά, αλλά με προσοχή και αγάπη ταξινομημένα, βιβλία με δεκάδες θέματα, θεολογίας, ηθικής, φιλοσοφίας, ρητορικής, γεωγραφίας, ιστορίας, αρχαιολογίας κτλ. Ολα τα έντυπα χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα και μετά.
Ο κ. Γεώργιος Λεοντίου Καρράς, ο φιλόξενος βιβλιοθηκάριος, μου έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για τη βιβλιοθήκη. Του ζητώ συγγνώμη γιατί ο χρόνος που της αφιέρωσα ήταν ελάχιστος. Πέρασα σχεδόν μία ολόκληρη ημέρα στη μονή και όμως ο χρόνος δεν έφτασε ειλικρινά για μια πλήρη κατανόηση της σπουδαιότητάς της.
Το μεσημέρι είχα τη χαρά να γευματίσω στην πρόχειρη τραπεζαρία της μονής με τον πατέρα Χαρίτωνα, μοναχό από τη μονή Αγίου Διονυσίου του Αθω, με τον πατέρα Γαβριήλ, πάλι από το Αγιον Ορος, από τη μονή Γρηγορίου, με τον πατέρα Ανθιμο, πρωτοσύγκελλο της Μητρόπολης της Αλεξανδρούπολης, με τον (τέως) καθηγητή της σχολής κ. Βασίλειο Σταυρίδη και τον κ. Γεώργιο Λεοντίου Καρρά.
Η φιλόξενη ατμόσφαιρα
Το γεύμα, λιτό, νηστίσιμο (υπέροχα χυλωμένα ρεβίθια σούπα, σαλάτα, πιλάφι και γλυκό κολοκύθα με τριμμένο καρύδι), κύλησε σε φιλόξενη ατμόσφαιρα. Μετά το γεύμα συνεχίσαμε την περιήγηση με τον πατέρα Χαρίτωνα. Εμεινα έκπληκτη με τη μεγάλη ημικυκλική τραπεζαρία των μαθητών, μίλησα για τα παλιά ωραία χρόνια με τον κυρ Γιώργη, 33 χρόνια μάγειρο στη σχολή (πρόλαβε τους τελευταίους μαθητές, προτού κλείσει οριστικά το 1971).
Μου παραχώρησαν έναν ξενώνα για να ξεκουραστώ ως τον εσπερινό· αλλά ξαπλωμένη στο κρεβάτι, απέναντι από το τεράστιο παράθυρο με την πανάλαφρη κουρτίνα, μισάνοιγα κάθε λεπτό τα μάτια μου για να μη χάσω, να μην ξεχάσω την πανέμορφη θέα της θάλασσας. Πριν από τον εσπερινό, πίσω από τον τρισυπόστατο ναό της Αγίας Τριάδας (Αγία Τριάδα – Προφήτης Ηλίας – Παναγία η Παυσολύπη) φωτογράφησα τάφους οικουμενικών πατριαρχών, μητροπολιτών και καθηγητών της σχολής.
Στην εκκλησία με θαυμάσιο τέμπλο, που αυτό τον καιρό ανακαινίζεται, πήγα στις 3.30 μ.μ. για τον εσπερινό. Στο δεξί στασίδι του πρωτοψάλτη ο καθηγητής κ. Σταυρίδης, αριστερός ψάλτης ο πατήρ Χαρίτων, ιερέας ο πατήρ Ανθιμος. Αποχαιρετώντας τους τούς ευχαρίστησα θερμά για τη φιλοξενία, πήρα το μονοπάτι αριστερά από τη μονή και έφθασα με τα πόδια στο λιμάνι, την ώρα που ο ήλιος πυρπολούσε τους υαλοπίνακες της Κωνσταντινούπολης στο βάθος. Επειτα από λίγο, τα χρώματα, τα εκπληκτικά χρώματα της δύσης, μούχρωσαν, διαλύθηκαν μέσα στην καταχνιά και η νύχτα κυρίευσε απότομα τον ορίζοντα.
Γυρίσαμε με ταχύπλοο σκάφος, συντροφιά με τον πατέρα Κωνσταντίνο και τον κ. Σταυρίδη, πίσω στην Πόλη γύρω στις 7.30 μ.μ. Ευγενέστατος ο καθηγητής με βοήθησε να βρω ένα ταξί, εξήγησε στον οδηγό πώς να με πάει στο ξενοδοχείο και αναχώρησε ευθυτενής κρατώντας ένα μπουκέτο ευωδιαστούς κατιφέδες που έστελναν οι κηπουροί της σχολής στη σύζυγό του.
Η ταυτότητα της Χάλκης
Ανήκει στα Πριγκιποννήσια, σύμπλεγμα εννέα νησιών στη θάλασσα της Προποντίδας. Απέχουν 16 ναυτικά μίλια από την είσοδο του Βοσπόρου και βρίσκονται ΝΑ της Κωνσταντινούπολης. Τα νησιά που κατοικούνται (θέρετρα πολυτελή) είναι τέσσερα: η Πρώτη, η Αντιγόνη, η Χάλκη (Heybeli Ada) και η Πρίγκιπος (Bujuk Ada).
Το όνομά της η Χάλκη ή Χαλκίτις το χρωστά, από την αρχαιότητα, στα πλούσια ορυχεία χαλκού που υπάρχουν στο έδαφός της.
Στη Χάλκη, νησί χαμηλών τόνων και όμως τόσο γοητευτικό, κτίστηκαν τρία μοναστήρια: του Αγίου Γεωργίου, της Παναγιάς της Καμαριώτισσας και της Αγίας Τριάδας.
Η πάγια προσπάθεια των Τούρκων για αφελληνισμό ανάγκασε τους Ελληνες να εκκενώσουν το μοναστήρι της Καμαριώτισσας το 1942.
Το τέμπλο και η θαυματουργή εικόνα από το παρεκκλήσι μεταφέρθηκαν στη μονή της Αγίας Τριάδας.
Η μονή της Καμαριώτισσας, την οποία έκτισε στη μνήμη της εκπάγλου καλλονής αλλά άτυχης πριγκίπισσας της Τραπεζούντας, Μαρίας Κομνηνής, ο σύζυγός της αυτοκράτορας Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος, λίγο μετά το 1440 μ.Χ., ερήμωσε και δεν είναι προσβάσιμη, γιατί ο χώρος της μετατράπηκε σε περίβολο της τουρκικής σχολής Ναυτικών Δοκίμων.
Η μονή της Αγίας Τριάδας, που στεγάζει και την περίφημη Θεολογική Σχολή, ίσως ιδρύθηκε γύρω στον 1ο αιώνα μ.Χ. από τον πατριάρχη Φώτιο. Καταστρέφεται και ανακαινίζεται τον 17ο αιώνα και ερημώνεται από φωτιά το 1821.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1843 ο οικουμενικός πατριάρχης Γερμανός Α’ εγκαινιάζει τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ένα σπουδαίο κέντρο πολυεπιστημονικής κατάρτισης.
Η Θεολογική Σχολή τής του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας από το 1853 προσφέρει επταετή φοίτηση (τέσσερα έτη γυμνασιακά και τρία έτη θεολογικά) και πριν από το κλείσιμό της, το 1971, ήταν ισότιμη της Θεολογικής Σχολής Αθηνών και της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης. Οι απόφοιτοι έχουν τον τίτλο «διδάσκαλοι της Ιεράς Ορθοδόξου Θεολογίας».
Το 1971 τουρκικός νόμος καταργεί τις ιδιωτικές σχολές ανώτατης εκπαίδευσης και έτσι παύει αναγκαστικά η λειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Το 1994 γιόρτασε τα 150 χρόνια από την ίδρυσή της.
Στα τέλη του Νοεμβρίου 1998 «ανεκλήθη» λόγω ισχυρών πιέσεων από τις ΗΠΑ η καθαίρεση της εφορευτικής επιτροπής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης από το τουρκικό κράτος. Υπήρξε επίσης καταδικαστικό ψήφισμα της Ολομέλειας της Ευρωβουλής για την απόφαση της καθαίρεσης. Ακόμη για το ίδιο θέμα έχει ενεργοποιηθεί και η Διεθνής Αμνηστία.
