Ως πριν από λίγα χρόνια η ιδέα ότι θα μπορούσε να γίνει χειρουργική επέμβαση σε έμβρυο παρέπεμπε σε επιστημονική φαντασία. Σήμερα όμως το πεδίο της εμβρυϊκής χειρουργικής βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη: ήδη κάποιες επεμβάσεις αποτελούν ρουτίνα, ενώ άλλες βρίσκονται ακόμη υπό κλινική διερεύνηση. Ποιοι είναι άραγε οι λόγοι για τους οποίους ένα έμβρυο ενδείκνυται να χειρουργηθεί; Τι κινδύνους έχει μια τέτοια επέμβαση και πότε πρέπει να γίνεται; Με την ευκαιρία της διοργάνωσης του 27ου συνεδρίου της Διεθνούς Εταιρείας Εμβρυϊκής Ιατρικής και Χειρουργικής (Ιnternational Fetal Μedicine and Surgery Society- ΙFΜSS), το οποίο έλαβε χώρα την περασμένη εβδομάδα στην Αττική, «Το Βήμα» αναζήτησε απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα (και όχι μόνο) από τον πρόεδρο της Εταιρείας, καθηγητή στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Μονάχου κ. Νικόλαο Παπαδόπουλο.

– Πόσο καινούργιο είναι το πεδίο της εμβρυϊκής χειρουργικής;

«Αν και η πρώτη βιβλιογραφική αναφορά χειρουργικής εμβρύου σε πειραματόζωα χρονολογείται από το 1918, το πεδίο αναπτύχθηκε κλινικά τη δεκαετία του ΄80 και κυρίως στη Βόρεια Αμερική. Εκεί και ειδικότερα στο Σαν Φρανσίσκο ο καθηγητής κ. Μάικλ Χάρισον έθεσε τις σταθερές, χειρουργικές και αναισθησιολογικές, τις οποίες στη συνέχεια υιοθέτησαν όλοι. Σήμερα υπάρχουν αναγνωρισμένα κέντρα εμβρυϊκής χειρουργικής τόσο στις ΗΠΑ και στον Καναδά όσο και στην Ευρώπη. Για ορισμένες μάλιστα επεμβάσεις τα ευρωπαϊκά κέντρα είναι πρωτοπόρα».

– Ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στην ανάπτυξη αυτού του πεδίου; «Ο συνδυασμός των τεχνολογικών προόδων και των εξελίξεων στις χειρουργικές τεχνικές τροφοδότησε και συνεχίζει να τροφοδοτεί το πεδίο της εμβρυϊκής χειρουργικής. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, υπήρχαν αρχικά οι απλοί υπέρηχοι, ενώ σήμερα διαθέτουμε και τον τρισδιάστατο υπέρηχο, ο οποίος επιτρέπει την καλύτερη εκτίμηση μιας ανώμαλης ανάπτυξης, όπως π.χ. το λαγόχειλο».

– Αναφερθήκατε προηγουμένως στην ύπαρξη κέντρων όπου ασκείται η εμβρυϊκή χειρουργική.Υπάρχει ανάγκη εξειδικευμένων κέντρων;

«Απολύτως! Πρόκειται για ένα διεπιστημονικό πεδίο όπου απαιτείται η συνεργασία πολλών ειδικοτήτων για να υπάρξει ένα θετικό αποτέλεσμα. Επιπροσθέτως, είναι αναγκαία η διεξαγωγή ερευνών καθώς πολλά θέματα της εμβρυϊκής χειρουργικής είναι ακόμη υπό διερεύνηση. Ολα αυτά καλό είναι να γίνονται σε εξειδικευμένα κέντρα. Πρέπει πάντως να σας πω ότι τέτοια κέντρα υπάρχουν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αν και όχι στην Ελλάδα».

– Ποια είναι τα δικά σας ερευνητικά ενδιαφέροντα;

«Το κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον μας αφορά την επούλωση των μεμβρανών μετά τις χειρουργικές επεμβάσεις. Πρόκειται για ένα θέμα τεράστιας κλινικής σημασίας: κάθε χειρουργική επέμβαση στο έμβρυο απαιτεί τον τραυματισμό των μεμβρανών που το περικλείουν και το προστατεύουν. Εχουμε παρατηρήσει ότι όσο μικρότερος είναι αυτός ο τραυματισμός τόσο μικρότερος είναι και ο κίνδυνος αποβολής του εμβρύου. Να σημειώσουμε πάντως εδώ ότι ο τραυματισμός είναι πάντοτε μικρός, μια οπή που επιτρέπει την είσοδο του εμβρυοσκοπίου. Αλλά υπάρχουν περιπτώσεις όπου είμαστε αναγκασμένοι να πραγματοποιήσουμε περισσότερες της μιας οπής. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο αποβολής. Αναζητούμε λοιπόν τρόπους να μειώσουμε τον κίνδυνο των αποβολών διερευνώντας πολλές και διαφορετικές πίστες, όπως η βιοτεχνολογία και τα βλαστικά κύτταρα. Περιττό να σας πω ότι, αν επιλυθεί το πρόβλημα της νοσηρότητας που προκύπτει μετά τις επεμβάσεις, θα ανοίξουν νέες προοπτικές για την εμβρυϊκή χειρουργική, θα μπορούμε να πραγματοποιήσουμε ένα μεγαλύτερο εύρος επεμβάσεων που σήμερα δεν γίνονται».

– Ποιες είναι οι επεμβάσεις που γίνονται σήμερα;

«Μια επέμβαση η οποία για ορισμένα κέντρα είναι σχεδόν ρουτίνα σήμερα αφορά το σύνδρομο της υποκλοπής διδύμων. Στο σύνδρομο αυτό η αιματική κυκλοφορία των δύο εμβρύων είναι ενωμένη, με αποτέλεσμα το ένα έμβρυο να λαμβάνει περισσότερο αίμα και το άλλο λιγότερο. Και τα δύο όμως δεν αναπτύσσονται σωστά και ο κίνδυνος να χαθούν είναι αυξημένος. Η επέμβαση γίνεται με μία μόνο οπή, από την οποία περνά και το ενδοσκόπιο και το λέιζερ και στοχεύει να κλείσει τη δίοδο του αίματος από το ένα έμβρυο στο άλλο. Το γεγονός ότι η επέμβαση αυτή είναι σχετικά απλή, γίνεται με μία μόνο οπή και διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα σημαίνει ότι ενέχει και χαμηλή σχετικά νοσηρότητα. Ετσι αποτελεί σήμερα μία από τις συχνότερες επεμβάσεις εμβρυϊκής χειρουργικής. Μια άλλη σχετικά συχνή επέμβαση αφορά τη διαφραγματοκήλη. Σε αυτή την περίπτωση το διάφραγμα του εμβρύου δεν έχει ολοκληρώσει την ανάπτυξή του, με αποτέλεσμα τα όργανα της κοιλιακής χώρας να εισέρχονται στον θώρακα και να πιέζουν τους πνεύμονες που αδυνατούν να αναπτυχθούν. Η δική μας παρέμβαση, η οποία συνίσταται στην τοποθέτηση ενός μπαλονιού στην τραχεία του εμβρύου, στοχεύει στην κατακράτηση των υγρών που παράγει ο πνεύμονας μέσα στη θωρακική κοιλότητα και στη δημιουργία μιας αντίρροπης δύναμης η οποία κρατά τα όργανα της κοιλιάς στη θέση τους».

– Και ποιες επεμβάσεις διερευνώνται κλινικά;

«Υπάρχει μια πληθώρα επεμβάσεων που διερευνώνται, που γίνονται δηλαδή από ορισμένα κέντρα, με στόχο να μελετηθεί το πόσο εφικτές μπορούν να είναι και κάτω από ποιες συνθήκες. Παραδείγματα τέτοιων επεμβάσεων είναι η αφαίρεση όγκων (όπως η αφαίρεση καλοηθών μεν όγκων, που παρεμποδίζουν όμως την ανάπτυξη του πνεύμονα) ή τερατωμάτων από τον κόκκυγα ή ακόμη και η αποκατάσταση ανωμαλιών στην ουροποιητική οδό. Πάντως, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα θέματα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου αφορούσε την αποκατάσταση της μυελομηνιγγοκήλης, η οποία προκαλεί νευρολογικά προβλήματα στο παιδί. Αυτή τη στιγμή τρία κέντρα στις ΗΠΑ διερευνούν σε ποιες περιπτώσεις η δική μας παρέμβαση είναι χρήσιμη και αποτελεσματική».

– Αλήθεια,ποιο είναι το κριτήριο για να ληφθεί μια τέτοια απόφαση;Πότε είναι αποδεκτή η δική σας παρέμβαση;

«Το βασικότερο κριτήριο είναι το πόσο απειλητικός για τη ζωή είναι ο λόγος που παρεμβαίνουμε. Οταν ένα έμβρυο έχει 60% πιθανότητες να χαθεί, δικαιολογείται ηθικά να παρέμβουμε για να το σώσουμε όταν η δική μας παρέμβαση δεν έχει παρά 5% κίνδυνο αποβολής του. Για τον λόγο αυτόν δεν παρεμβαίνουμε για την αποκατάσταση του λαγόχειλου. Αυτό δεν απειλεί τη ζωή του εμβρύου και αποκαθίσταται μετά τη γέννηση».

– Υπάρχουν όμως πειραματικές προσπάθειες αποκατάστασης του λαγόχειλου…

«Ναι! Αυτές γίνονται σε ζώα έτσι ώστε να είμαστε σε θέση να επέμβουμε σε ανθρώπους όταν πετύχουμε να μειώσουμε τη νοσηρότητα. Βλέπετε, οι ιστοί των εμβρύων επουλώνονται χωρίς να αφήνουν σημάδια και αυτό θα ήταν επιθυμητό στην περίπτωση του λαγόχειλου. Με άλλα λόγια, προσπαθούμε να είμαστε σε ετοιμότητα τόσο για το λαγόχειλο όσο και για άλλα σύνδρομα και ελπίζουμε ότι σύντομα θα είμαστε σε θέση να προσφέρουμε περισσότερα».