ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ Η παράσταση της «Κλυταιμνήστρας», μπαλέτου-ορόσημου της Μάρθα Γκράχαμ, μόλις έχει τελειώσει στη σκηνή του Skirball Center for the Ρerforming Αrts, στη ρομαντική πλατεία Ουάσιγκτον της Νέας Υόρκης, στην καρδιά του Γκρίνουιτς Βίλατζ. Το κοινό τής έχει επιφυλάξει τρεις αυλαίες· και δεν είναι ένα τυχαίο κοινό. Στην πλειονότητά του νεανικό, φοιτητές του Νew Υork University, στο οποίο ανήκει το Skirball Center, ένα θέατρο 850 θέσεων που χρησιμοποιείται επαγγελματικά από το κεντρικό πανεπιστήμιο της αμερικανικής μητρόπολης. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο κοινό- φρέσκο, δυναμικό και εξοικειωμένο με την τεχνολογία- για να δοκιμαστεί η αναβίωση ενός μπαλέτου που έχει πίσω του 50 χρόνια ζωής (η πρεμιέρα του είχε γίνει στις 4 Ιανουαρίου 1958 στο θέατρο Αντέλφι της Νέας Υόρκης). Βέβαια ανάμεσα στο κοινό ήταν και μεγάλοι γνώστες. Πριν απ΄ όλους ο μυθικός ιμπρεσάριος Πολ Ζιλάρ, 96 ετών σήμερα, πρώην χορευτής, ουγγρικής καταγωγής, που μαζί με τον Ελληνα Δημήτρη Κιούκα, της Αttract Ρroductions, αντιπροσωπεύουν τα δικαιώματα του Μartha Graham Dance Company για την παγκόσμια περιοδεία του. Αλλά και ο διευθυντής του Μπαλέτου του Αμβούργου Τζον Νοϊμέγερ, μεγάλη μορφή του ευρωπαϊκού χορού.

Ψυχή αυτής της αναβίωσης, της οποίας η παγκόσμια πρεμιέρα θα γίνει στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής, στις 23 Οκτωβρίου (γιατί η παράσταση της Νέας Υόρκης ήταν ουσιαστικά preview), είναι η Τζάνετ Αϊλμπερ, καλλιτεχνική διευθύντρια του μπαλέτου, πρώην χορεύτρια και μάλιστα αγαπημένη της Μάρθα Γκράχαμ. Συναντηθήκαμε με την Τζάνετ λίγη ώρα μετά την παράσταση στο ελληνικό εστιατόριο «Περιγιάλι», στην περιοχή του Γκράμερσι, σε μια οικογενειακή δεξίωση για τα μέλη του μπαλέτου και τους φίλους τους. Στο ίδιο τραπέζι ο συνάδελφός μας από την «Ελευθεροτυπία» Γιώργος Καρουζάκης, ο οποίος τράβηξε τη φωτογραφία της Τζάνετ, αλλά και ο σύζυγός της, ο σεναριογράφος του Χόλιγουντ Τζον Γουόρεν.

«Οταν η Μάρθα άρχισε να δουλεύει αυτό το μπαλέτο ήταν 63 ετών» λέει η Τζάνετ. (Η Μάρθα Γκράχαμ είχε γεννηθεί το 1893, ίδρυσε τη χορευτική της ομάδα και τη σχολή το 1926 και πέθανε το 1991, σε ηλικία 96 ετών, από πνευμονία.) «Φανταζόταν ότι η Κλυταιμνήστρα θα μπορούσε να έχει την ηλικία της. Είναι λοιπόν ένα μπαλέτο αυτοβιογραφικό,που ξεκίνησε να γίνει μια χορογραφία 20 λεπτών και κατέληξε σε μια χορογραφία δύο ωρών, που είναι ταυτόχρονα ολοκληρωτικό θέατρο, total theater». Το αυτοβιογραφικό στοιχείο φαίνεται κυρίως από τη ματιά της Γκράχαμ πάνω στον αρχαίο μύθο. Είναι η γυναικεία ματιά, είναι ο μύθος από την πλευρά των γυναικών, η ανάδειξη του ρόλου της Κλυταιμνήστρας, της Κασσάνδρας, της Ωραίας Ελένης, της θεάς Αθηνάς, ιδιαίτερα όμως της Κλυταιμνήστρας, μορφής ηγετικής που προσπαθεί να επιβληθεί σε έναν κόσμο ανδρών, κινούμενη στο δίπτυχο της πραγματικότητας και της μνήμης. (Ολη η χορογραφία της Μάρθα Γκράχαμ κινείται πάνω σε αυτό το δίπτυχο.) Η Τζάνετ Αϊλμπερ μάς υποδεικνύει την πολιτική επικαιρότητα του έργου (ο πόλεμος, ο αυθαίρετος ηγέτης, η δυναμική μορφή της γυναίκας), επικαιρότητα ιδιαίτερα αναγνωρίσιμη από το νεοϋορκέζικο κοινό, αν και για μας τους Ελληνες εκείνο που κάνει την «Κλυταιμνήστρα» μοναδική είναι η γεωμετρική ομορφιά της χορογραφίας και οι υπέροχες σκηνικές εικόνεςπράγμα που φαντάζομαι ότι θα εκτιμήσει το αθηναϊκό κοινό.

Η «Κλυταιμνήστρα» αναγνωρίζεται ως ένα αριστούργημα του αμερικανικού μοντερνισμού του 20ού αιώνα. «Ο σύγχρονος χορός καλλιεργεί την αντίληψη του καινούργιου» λέει η Τζάνετ Αϊλμπερ. «Να όμως που πίσω του υπάρχει ένα παρελθόν.Είναι αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε ως κλασικό,ως masterpiece,και το οποίο δεν πρέπει να ξεχάσουμε.Είναι σαν στη ζωγραφική να ξεχνάμε τον Πικάσο ή τον Ματίς».

Η Τζάνετ Αϊλμπερ έκανε ουσιαστικά μια πιστή αναβίωση κρατώντας ακόμη και τους ίδιους φωτισμούς, του Ζαν Ρόζενταλ. Τα κοστούμια είναι της Μάρθας Γκράχαμ, τα σκηνικά του Ιζάμου Νογκούτσι και η μουσική του αιγύπτιου συνθέτη Χαλίμ Ελ-Νταμπ, ο οποίος, υπέργηρος, ζει ακόμη. Η μουσική ανήκει στα μεγάλα ατού της παράστασης γιατί τα έθνικ στοιχεία της, συνδυασμένα με μια γραφή που παραπέμπει σε Στραβίνσκι και Μπέλα Μπάρτοκ, την κάνουν να ακούγεται πολύ σημερινή. Τα αντικείμενα, κυρίως πολεμικά όπλα, τόξα και δόρατα παραπέμπουν σε αφρικανική και απωανατολίτικη τέχνη, σαν αυτή που βλέπει κανείς σήμερα στις αντίστοιχες αίθουσες του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης. Δεν είναι τυχαίο ότι, όταν η Μάρθα Γκράχαμ δούλευε αυτή τη χορογραφία, τότε γίνονταν γνωστές οι συλλογές Ροκφέλερ με αντικείμενα από τη Νέα Γουινέα που σήμερα βρίσκονται στο Μet.

Η χορογραφία είναι προφανές ότι είναι εμπνευσμένη από τις κινήσεις των μορφών των ελληνικών αγγείων και των ειδωλίων αλλά και από το κλασικό ανατολικό θέατρο, το Νο και το Καμπούκι.

Μοναδικός νεωτερισμός της Τζάνετ Αϊλμπερ είναι η προσθήκη υπερτίτλων με την υπόθεση της χορογραφίας. Στην παρατήρησή μας ότι αυτό μας ξένισε η απάντησή της ήταν αφοπλιστική. «Μα σήμερα οι νέοι που κινούνται στο Ιnternet είναι βουτηγμένοι στην πληροφορία.Οι υπέρτιτλοι παίζουν ακριβώς αυτόν τον ρόλο.Πληροφορίες για ένα σύγχρονο κοινόπου θέλει να έχει όλα τα δεδομένα».