Σήμερα έχουν χαθεί οι δεσποινίδες. Δεν ακούμε πια φράσεις όπως «κυρία παρακαλώ, όχι δεσποινίς» ή «συγγνώμη, δεσποινίς». Σήμερα λέμε μόνο «έι, εσύ!..»

Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα σχολιάσει διάφορες πτυχές της σύγχρονης καθημερινής ζωής που ξύπνησαν μνήμες από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο 1940-1945. Καθώς τα αναλογίζομαι καλύτερα, μου έρχονται στο μυαλό ένα σωρό πράγματα, ιδίως εκφράσεις, που έχουν πλέον σβηστεί από τη μνήμη.

Για παράδειγμα, η εκτεταμένη χρήση του Lei (σ.σ.: «εσείς», πληθυντικός ευγενείας) που κατά την περίοδο του φασισμού ή στην επαρχία είχε αντικατασταθεί από το Voi (σ.σ: «εσείς», κοινός πληθυντικός αριθμός). Τον ενικό στο β΄ πρόσωπο, το «εσύ», το χρησιμοποιούσαμε για τους γονείς και κυρίως για ορισμένους στενούς φίλους. Το χρησιμοποιούσαν τα παιδιά, ακόμη και οι φοιτητές στο πανεπιστήμιο προτού εισέλθουν στον κόσμο της εργασίας, όπως και οι επί χρόνια συνάδελφοι, αν και ο πατέρας μου, ο οποίος εργαζόταν επί 40 χρόνια στην ίδια εταιρεία, απευθυνόταν στους συναδέλφους του με το «voi». Αν κάποιος που μόλις είχε πάρει δικτατορικό μιλούσε στους άλλους στον πληθυντικό, τότε εκείνοι του μιλούσαν με το «εσείς» και ενδεχομένως τον προσφωνούσαν «Δόκτωρ».

Με τον καιρό, όταν ένας πελάτης μπαίνει σε ένα μαγαζί, ο υπάλληλος χρησιμοποιεί ενικό αν είναι συνομήλικοι. Στην πόλη οι υπάλληλοι μιλούν στον πληθυντικό στην περίπτωση που ο πελάτης είναι ηλικιωμένος, με άσπρα μαλλιά και ενδεχομένως καλοντυμένος με γραβάτα. Στην επαρχία είναι χειρότερα: μου έτυχε σε ένα μαγαζί μια 16χρονη υπάλληλος να μιλήσει σε εμένα, που ήμουν 70άρης και με άσπρα γένια, στον ενικό. Η κοπέλα ενδεχομένως δεν γνώριζε άλλη προσωπική αντωνυμία από το «εσύ». Και τα έχασε ξαφνικά όταν εγώ άρχισα να της μιλώ στον πληθυντικό. Στο τέλος μου είπε «καλή σας ημέρα…» αντί για ένα απλό «αντίο».

Πιστεύω ότι στην Ιταλία η σύγχυση μεταξύ του «εσύ» και του «εσείς» ξεκίνησε από τις μεταγλωττίσεις πολλών αμερικανικών ταινιών στα ιταλικά. Οπως όλοι γνωρίζουν, στα αγγλικά το «you» σημαίνει και «εσύ» και «εσείς». Οι αγγλόφωνοι βέβαια ξέρουν ότι αν πει κάποιος «you Jim», χρησιμοποιώντας δηλαδή μετά το you το μικρό όνομα, αυτό είναι ενικός, ενώ αν πει «you Μr Jim» είναι πληθυντικός ευγενείας. Ωστόσο στις μεταγλωττίσεις δεν προσέχουν τέτοιες λεπτομέρειες. Ετσι στην τηλεοπτική σειρά «Τhe Τudors» βλέπω τον βασιλιά, τους αυλικούς και απλούς ανθρώπους να αλληλοπροσφωνούνται με το «εσείς». Στην αρχική γλώσσα αισθάνονται τη διαφορά μεταξύ του «εσείς, Μεγαλειότατε» και του «εσύ, αγαπημένε μου Τζιμ», αλλά στη μετάφραση στα ιταλικά, όπου χρησιμοποιείται μόνο ο πληθυντικός, φαίνεται ότι δεν υπάρχει διαφορά είτε απευθύνεσαι στον βασιλιά είτε σε ένα παιδάκι δύο ετών.

Ενα άλλο πράγμα που έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν είναι ότι όταν ήμουν μικρός χρησιμοποιούσαμε ορισμένες γαλλικές λέξεις, όπως «agrement» (έγκριση), «satin» (σατέν), «bouquet» (μπουκέτο) και «cadeau» (δώρο). Κανένας δεν γνώριζε γαλλικά και αγγλικά, αλλά τα ξένα ονόματα προφέρονταν α λα γαλλικά και οι μόνοι που όφειλαν να τα προφέρουν σωστά ήταν οι εκφωνητές του ραδιοφώνου.

Σήμερα, όλοι χρησιμοποιούν αγγλικές λέξεις, ακόμη και όταν δεν καθίσταται ανάγκη. Είναι αλήθεια ότι το βίτσιο αυτό είναι παλιό: εμείς φοράμε «σμόκινγκ» ή «πουλόβερ» ή «φράκο» και οι Αμερικανοί δεν ξέρουν για τι πράγμα μιλάμε. Αυτοί, με τη σειρά τους, έχουν εισαγάγει στη γλώσσα τους ορισμένους γαλλικισμούς, τους οποίους όμως αισθάνονται ως δικές τους λέξεις σε τέτοιον βαθμό που λέγεται ότι κατά την επιστροφή του από ένα ταξίδι του στη Γαλλία, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους είπε: «Είναι περίεργο. Οι Γάλλοι δεν έχουν μια δική τους λέξη για τον όρο “επιχειρηματίας / εργολάβος” (entrepreneur)».

Επιστρέφοντας στις εκφράσεις που χάθηκαν, σήμερα έχουν χαθεί οι δεσποινίδες. Δεν ακούμε πια φράσεις όπως «κυρία παρακαλώ, όχι δεσποινίς» ή «συγγνώμη, δεσποινίς». Σήμερα λέμε μόνο «έι,εσύ!..».

©2008 Umberto Εco/ L΄ Εspresso (Distributed by Νew Υork Τimes Syndicate) Το πιο πρόσφατο βιβλίο του Ουμπέρτο Εκο είναι «Η ιστορία της ασχήμιας». Είναι επίσης ο συγγραφέας των μπεστ σέλερ «Το όνομα του ρόδου», «Μπαουντολίνο» και «Το εκκρεμές του Φουκώ».