Η ηθική, κάτι τόσο υποκειμενικό, είναι επικίνδυνο να χρησιμοποιείται στην πολιτική

Αν και ανεπίκαιρο- εφόσον αντιλαμβανόμαστε την επικαιρότητα με όρους τηλεοπτικούς- το περίφημο «νόμιμο ίσον ηθικό» αποτελεί ένα νέο συστατικό στοιχείο της κυβερνητικής ρητορικής, έστω και αν σηματοδοτεί μια ρητορική εξόδου, κάτι σαν την τελευταία επιθυμία πριν από το απονενοημένο διάβημα. Ξέρουμε βέβαια όλοι, όπως ξέρει και η ίδια η κυβέρνηση, ότι η… εξίσωση δεν έχει καμία ισχύ. Το νόμιμο δεν είναι ούτε ηθικό ούτε ανήθικο, ούτε δίκαιο ούτε άδικο, ούτε χρηστό ούτε άχρηστο. Το νόμιμο είναι σκέτα νόμιμο, το νόμιμο είναι νόμιμο, τελεία και παύλα, tout court όπως λένε οι Γάλλοι. Βέβαια το νόμιμο μπορεί να είναι νομότυπο, που αυτό σημαίνει, αρκετές φορές, ότι φαίνεται ως νόμιμο. Αλλά από το νομότυπο ως το ηθικό η απόσταση είναι αγεφύρωτη.

Από τον Αστικό Κώδικα ξέρουμε τα χρηστά ήθη, δηλαδή ένα είδος άγραφων παραδοχών περί του χρηστού και του ηθικού που έχουν παγιωθεί μέσα στον χρόνο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μεταβάλλονται με την εξέλιξη των κοινωνιών. Φυσικά το «ηθικό» της κυβερνητικής ρητορικής δεν παραπέμπει στα χρηστά ήθη. Το κυβερνητικό «ηθικό» έτσι όπως χρησιμοποιήθηκε δεν είναι παρά κενό γράμμα, ένα πουκάμισο αδειανό, για να θυμηθούμε τον ποιητή. Η ηθική, κάτι τόσο υποκειμενικό, είναι επικίνδυνο να χρησιμοποιείται στην πολιτική. Η ηθική στην πολιτική υπάρχει μόνο ως στοιχείο της πολιτικής θεωρίας, όπως μας έδειξε πολύ ωραία ο αμερικανός φιλόσοφος Τζον Ρολς στο βιβλίο του «Θεωρία Δικαιοσύνης». Τότε προς τι ο λόγος και προς τι ο ψόγος; Μα γιατί η κυβέρνηση επικαλείται την ηθική όπως τη βολεύει. Και την επικαλείται όχι με όρους πολιτικούς, αλλά με τους όρους της πιο λαϊκιστικής ρητορικής, που κρύβει απουσία επιχειρημάτων, απουσία σχεδιασμού, απουσία προγράμματος.

Ο λαϊκισμός που κάνει σημαία του την ηθική γοητεύει τους πολίτες μέχρι του βαθμού της εξαπατήσεως. Ισως να μη δίναμε τόση σημασία σε αυτή την παράδοξη και εν τέλει… ανήθικη, μέσα στην κυβερνητική λογική, εξίσωση της κυβέρνησης. Της δίνουμε όμως σημασία γιατί η Νέα Δημοκρατία χρησιμοποιεί την ηθική όπως τη βολεύει, ως σημαία ευκαιρίας, και για τα καλύτερα (γι΄ αυτήν) και για τα χειρότερα. Αν γυρίσουμε ελάχιστα χρόνια πίσω και δούμε τι μέτρησε περισσότερο για την επικράτηση της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές του 2004 δεν θα βρούμε ούτε προγράμματα και μελέτες ούτε ελκυστικούς δημόσιους άνδρες. (Κι εδώ το «ελκυστικός» δεν το χρησιμοποιώ με τους όρους του Facebook, δηλαδή γαλάζια θάλασσα, ημίγυμνα κορμιά και συναγρίδες ως τρόπαια μιας φυσικής και αθλητικής ζωής.) Εκείνο που μέτρησε ήταν ένα σύνθημα, «σεμνότητα και ταπεινότητα», δηλαδή μια επίκληση της ηθικής στην πιο καθημερινή, στην πιο λαϊκιστική, και από αυτήν την άποψη στην πιο χυδαία έκφραση. Με τη διαφορά ότι στη συγκεκριμένη στιγμή αυτή η ηθική διεκδίκηση ταυτιζόταν με το κοινό αίσθημα. Αλλά καμία νομιμότητα δεν υπήρχε πίσω από αυτή τη σεμνότητα και ταπεινότητα. Μόνο το κοινό αίσθημα την δικαιολογούσε. Τώρα η κυβέρνηση επικαλέστηκε το νόμιμο για να δικαιολογήσει το ηθικό. Το «ηθικό», έτσι όπως αυτή το εννοεί, πέφτει όμως στο κενό. Το κοινό αίσθημα απουσιάζει.

nbak@dolnet.gr