Η διαδικασία λύσης θα είναι επίπονη, αλλά δεν υπάρχει άλλη ρεαλιστική επιλογή
Η αλήθεια για το κυπριακό πρόβλημα πονάει. Γι΄ αυτό και για πολλά χρόνια η πολιτική ηγεσία του νησιού, φοβούμενη το πολιτικό κόστος, απέφευγε να μιλήσει καθαρά στους Κυπρίους, δημιουργώντας ταυτόχρονα διάφορους μύθους. Αλλά και η ίδια η κοινωνία και οι θεσμοί της αναπαρήγαν τους ίδιους μύθους, επαναπαύονταν σε αυτούς και δυσκολεύονταν να αποδεχθούν την πραγματικότητα. Οσοι, ειδικά μετά την τουρκική εισβολή του 1974, τόλμησαν να μιλήσουν τη γλώσσα της αλήθειας λοιδορήθηκαν και κατηγορήθηκαν ως «μειοδότες». Σήμερα το Κυπριακό μπήκε σε μια νέα, καθοριστική, φάση κατά την οποία δεν υπάρχει η πολυτέλεια της επανάπαυσης σε εθνικούς μύθους. Αυτό το αντιλαμβάνονται τόσο ο πρόεδρος της Κύπρου Δημήτρης Χριστόφιας όσο και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Νίκος Αναστασιάδης, οι οποίοι θέτουν τα δεδομένα μπροστά στον κυπριακό ελληνισμό με θάρρος, ρεαλισμό και χωρίς ωραιοποιήσεις: η λύση θα είναι αποτέλεσμα αμοιβαίων συμβιβασμών.
Ο κ. Χριστόφιας, με καθαρό πολιτικό λόγο, έθεσε τις παραμέτρους της λύσης και τα όρια του συμβιβασμού. Χωρίς μαξιμαλισμούς αλλά με γνώμονα την προστασία των βασικών δικαιωμάτων των Ελληνοκυπρίων. Σε αυτό έχει τη στήριξη της αντιπολίτευσης και της μεγάλης πλειοψηφίας των Κυπρίων. Διαπραγματευτικά θωρακισμένος συμμετέχει στις απευθείας συνομιλίες οι οποίες από τις 11 Σεπτεμβρίου έχουν μπει στα βαθιά νερά. Παρά τις απορριπτικές κραυγές και την a priori κήρυξη της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων από τους διάφορους «επαγγελματίες Κυπρίους», ο πρόεδρος Χριστόφιας παρουσιάζεται έτοιμος να προχωρήσει με αποφασιστικότητα, διεκδικητικότητα και ευελιξία. Δεν πρόκειται να προσφέρει συγχωροχάρτι στην Τουρκία αποχωρώντας από τη διαδικασία και αναλαμβάνοντας την ευθύνη ενός αδιεξόδου.
Ολοι οι «παίχτες» του Κυπριακού γνωρίζουν ότι η λύση του προβλήματος είναι σήμερα δυσκολότερη από κάθε άλλη φορά λόγω της εμπέδωσης των τετελεσμένων, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Ο κ. Χριστόφιας είναι αναγκασμένος να διαχειριστεί την κακή κληρονομιά της πενταετίας Παπαδόπουλου. Από την άλλη, η παρουσία των Χριστόφια- Ταλάτ στις ηγεσίες των δύο κοινοτήτων δημιουργεί προσδοκίες ότι, αφού υπάρχει πολιτική βούληση, οι διαφορές των δύο πλευρών μπορούν να γεφυρωθούν φτάνοντας σε συνολική λύση. Ποια είναι όμως τα αγκάθια του Κυπριακού;
Πρώτη ενότητα στην ατζέντα των απευθείας συνομιλιών είναι αυτή της «Διακυβέρνησης». Κατά την πρεμιέρα των ουσιαστικών διαπραγματεύσεων έγινε σε βάθος συζήτηση και οι συνομιλίες χαρακτηρίστηκαν «καρποφόρες» και «παραγωγικές». Η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει ήδη προτείνει προεδρικό σύστημα (με πρόεδρο και αντιπρόεδρο που εκλέγονται απευθείας από τον λαό) με εκ περιτροπής προεδρία και υπουργικό συμβούλιο. Η τουρκοκυπριακή πλευρά επιμένει σε ένα σύστημα προεδρικού συμβουλίου με πρόεδρο και αντιπρόεδρο που θα εκλέγονται από τη Βουλή και θα εναλλάσσονται σε τακτά διαστήματα. Διάφορες αναλύσεις συγκλίνουν στο ότι το θέμα αυτό είναι συγκριτικά πιο εύκολο. Επομένως, ένα θετικό αποτέλεσμα θα δημιουργήσει τη δυναμική που χρειάζεται για να προχωρήσει η διαπραγμάτευση στα πιο καυτά θέματα: εδαφικό, περιουσιακό και ασφάλεια-εγγυήσεις.
Το εδαφικό είναι θέμα που θα τύχει σκληρής διαπραγμάτευσης ειδικά από ελληνοκυπριακής πλευράς. Βασικός στόχος είναι η επιστροφή όσο το δυνατόν μεγαλύτερου ποσοστού εδάφους υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση έτσι ώστε να μπορέσει να επιστρέψει ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων στα σπίτια του. Ο οικοδομικός οργασμός και ο εποικισμός των τελευταίων χρόνων ωστόσο έχουν περιπλέξει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Το εδαφικό συναρτάται με το δύσκολο θέμα του περιουσιακού. Στόχος του προέδρου Χριστόφια είναι να κατοχυρώσει το δικαίωμα της επιστροφής, έστω και υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση, και ικανοποιητικές ρυθμίσεις για τους κατόχους γης που δεν θα μπορέσουν να πάρουν πίσω τις περιουσίες τους. Μεγάλο αγκάθι παραμένει η ασφάλεια-εγγυήσεις. Η ελληνοκυπριακή πλευρά ορθά υποστηρίζει ότι από τη στιγμή που η Κύπρος είναι πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και έχει διαμορφωθεί ένα νέο περιβάλλον ασφάλειας δεν υφίσταται η ανάγκη για συνέχεια των Συνθηκών Εγγυήσεων και Συμμαχίας. Από την άλλη, η τουρκοκυπριακή πλευρά υποστηρίζει τη συνέχεια των εγγυήσεων αυτών.
Η γενική εκτίμηση είναι ότι αποκλίσεις που σαφώς υπάρχουν μεταξύ των δύο μερών μπορούν να γεφυρωθούν. Αν δεν υπήρχε αυτή η προοπτική δεν θα συνέτρεχε λόγος να ξεκινήσουν οι απευθείας διαπραγματεύσεις. Εφόσον υπάρξει πολιτική θέληση και ευελιξία μπορούν να βρεθούν αμοιβαία αποδεκτές λύσεις στα θέματα αυτά.
Χριστόφιας και Ταλάτ έχουν συναίσθηση της ιστορικής τους ευθύνης. Αντιλαμβάνονται ότι από τη στιγμή που ξεκίνησαν οι απευθείας διαπραγματεύσεις δεν υπάρχει επιστροφή. Θα πρέπει να καταλήξουν κάπου: είτε σε έναν αμοιβαίο συμβιβασμό και συνολική λύση του προβλήματος είτε σε ένα νέο αδιέξοδο, το κόστος του οποίου θα επιμεριστεί και στις δύο κοινότητες ανεξαρτήτως του ποιος θα ευθύνεται για την αποτυχία. Οπως τόνισε ο ειδικός αντιπρόσωπος του ΓΓ του ΟΗΕ για την Κύπρο Αλεξάντερ Ντάουνερ, «η διαδικασία λύσης σας ανήκει…». Η ευθύνη λοιπόν ανήκει στους δύο ηγέτες. Αυτό σημαίνει ότι η επιτυχία ή η αποτυχία της νέας προσπάθειας είναι αποκλειστική «ιδιοκτησία» των δύο κοινοτήτων.
Οσοι βιάστηκαν να προεξοφλήσουν την αποτυχία των συνομιλιών ας κάνουν δεύτερες σκέψεις. Η διαδικασία λύσης θα είναι επίπονη, αλλά δεν υπάρχει άλλη ρεαλιστική επιλογή. Εκτός και αν οι Κύπριοι έχουν αποφασίσει να συμβιβαστούν με το διχοτομικό στάτους κβο.
Ο κ. Φ. Σαββίδης είναι πολιτικός επιστήμονας- διεθνολόγος.
