Καθώς το προσχέδιο του κυβερνητικού προγράμματος του λαϊκίστικου συνασπισμού μεταξύ του αντισυστημικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων και της ακροδεξιάς ξενοφοβικής Λέγκας (πρώην Λέγκας του Βορρά) διέρρεε από την ιταλική έκδοση της «Huffington Post» το βράδυ της περασμένης Τρίτης, στις Βρυξέλλες ξύπναγαν μνήμες από την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία το 2015.
Σοκ και δέος κατέκλυσε τους διαδρόμους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς στις σελίδες του το εν λόγω έγγραφο περιελάμβανε προτάσεις απίστευτα ακραίες, αποτυπώνοντας όχι μόνο τη ριζοσπαστικότητα των δύο κομμάτων, αλλά, κυρίως, αποκαλύπτοντας κάτι που πολλοί Ιταλοί ως σήμερα αρνούνταν να πιστέψουν: ότι τόσο οι Πεντάστεροι όσο και η Λέγκα προτίθενται να αλλάξουν τη χώρα πέρα για πέρα, σε μια πραγματική πρόκληση για τη δημοκρατία της και το ίδιο το ευρώ.
Αν και οι εκπρόσωποι των δύο κομμάτων διευκρίνισαν ότι αυτό το προσχέδιο ήταν μια παρωχημένη εκδοχή του προγράμματος και όχι το τελικό κείμενο, το οποίο «δεν θα αμφισβητήσει τη θέση της Ιταλίας στην ευρωζώνη», ήταν αρκετό για να στείλει κύματα πανικού στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και στις αγορές, πρωτίστως γιατί μίλαγε για έξοδο της Ιταλίας από το ενιαίο νόμισμα, επαναδιαπραγμάτευση των Συνθηκών και διαγραφή 250 δισ. ευρώ του ιταλικού χρέους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Οι επίτροποι της Κομισιόν Βάλντις Ντομπρόβσκις και Γιούρκι Κατάινεν έσπευσαν να βγάλουν ανακοινώσεις εγκαλώντας η χώρα στην «τάξη», ενώ οι «Financial Times» έγραψαν υπό τον με πηχυαία γράμματα τίτλο «Η Ρώμη ανοίγει τις πύλες της στους νέους βαρβάρους». Αμεσα παρενέβη ο ηγέτης της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι, που απάντησε πετώντας μια… κοτρόνα στη λίμνη της ευρωπαϊκής σκηνής, με βίντεο το οποίο ανέβασε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:
«Ολοι γράφουν πως ανεβαίνει το spread, πέφτουν τα Χρηματιστήρια, ότι η Ουάσιγκτον ανησυχεί, ότι το Βερολίνο ανησυχεί, το Παρίσι ανησυχεί… Εάν στα σαλονάκια όπου αποφάσισαν ότι τα παιδιά μας θα πρέπει να ζουν στην αβεβαιότητα και στον φόβο ανησυχούν, τότε σημαίνει ότι κάτι καλό κάνουμε» είπε, καταλήγοντας με ένα αποστομωτικό μήνυμα προς τη βρετανική εφημερίδα: «Οι «Financial Times» λένε ότι στη Ρώμη έρχονται οι βάρβαροι. Καλύτερα οι βάρβαροι παρά οι δούλοι»!

Το τελικό κείμενο, οι εκκρεμότητες…

Η βρετανική εφημερίδα επανήλθε δριμύτερη δύο ημέρες αργότερα, όταν έπειτα από έντονες διαπραγματεύσεις πολλών ημερών επετεύχθη κυβερνητική συμφωνία μεταξύ των δύο εταίρων και το τελικό κείμενο έφερε στο φως η «Repubblica». «Οι προτάσεις των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας μπορούν να τινάξουν την ευρωζώνη στον αέρα, είναι πολύ πιο ριζοσπαστικές απ’ ό,τι ανέμεναν οι αγορές –και αν εφαρμοστούν, η ευρωζώνη θα διαλυθεί» έγραψαν χαρακτηριστικά οι αρθρογράφοι των «Financial Times», προειδοποιώντας με δραματικό ύφος πως «αν οι Βρυξέλλες πίστευαν ότι το να αντιμετωπίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ήταν εφιάλτης, ας σφίξουν τώρα τις ζώνες τους».
Σύμφωνα με το 40 σελίδων «Συμβόλαιο της Κυβέρνησης Αλλαγής», όπως ονομάζεται, η νέα κυβέρνηση δεν θα ζητήσει διαγραφή χρέους 250 δισ. ευρώ, όμως θα ζητήσει στο χρέος να μη «μετρούν» τα ιταλικά ομόλογα που έχει στην κατοχή της η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ ταυτόχρονα θα προχωρήσει σε αίτημα προς τις Βρυξέλλες για να αλλάξουν οι Συνθήκες.
Το τελικό κείμενο θα αποσταλεί εντός των επόμενων ημερών στον ιταλό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματαρέλα –ο οποίος δήλωσε ότι θα το εξετάσει μόνο όταν οριστικοποιηθεί σε όλες του τις λεπτομέρειες -, ενώ μένει να αποφασιστεί η σύνθεση του νέου υπουργικoύ συμβουλίου, το οποίο ακολούθως θα πρέπει να εγκριθεί από τα μέλη των δύο κομμάτων.
Ετερη και ακόμα πιο σημαντική εκκρεμότητα είναι αυτή του υποψήφιου πρωθυπουργού. Το όνομα έχει αποφασιστεί και αναμένεται να ανακοινωθεί εντός των επόμενων ημερών, με τις τελευταίες πληροφορίες να αναφέρουν ότι πρόκειται για άτομο που δεν πρόσκειται σε κανένα από τα δύο κόμματα, πλην όμως θα φροντίσει να προωθήσει τις πολιτικές που περιγράφονται στο πρόγραμμα.

…και οι «μαύρες τρύπες»

Αίσθηση αλλά και ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι από το τελικό κείμενο απουσιάζουν μερικές από τις πιο αμφιλεγόμενες θέσεις των δύο εταίρων Σαλβίνι και Λουίτζι ντι Μάιο, με χαρακτηριστικότερη εκείνη της αποχώρησης από το ενιαίο νόμισμα. Αυτό που αναφέρεται είναι ότι η θέση της Ιταλίας στη ζώνη του ευρώ θα αποφασιστεί μαζί με τους ευρωπαίους εταίρους.
Συγκεκριμένα στη σελίδα 37 του κειμένου αναφέρεται ότι «το ευρωπαϊκό σύστημα διακυβέρνησης που βασίζεται στην κυριαρχία της αγοράς και στην τήρηση αυστηρών οικονομικών και κοινωνικών περιορισμών πρέπει να επανεξεταστεί μαζί με τους ευρωπαίους εταίρους, συμπεριλαμβανομένης και της ενιαίας νομισματικής πολιτικής».
Επίσης, με κόκκινη υπογράμμιση στο κείμενο (σημείο ότι οι δύο ηγέτες δεν έχουν οριστικοποιήσει τη θέση τους) είναι το ζήτημα των δύο σταθερών φορολογικών συντελεστών. Οπως αναφέρεται στο συγκεκριμένο απόσπασμα (σελίδα 12), «ο φορολογικός συντελεστής για τις επιχειρήσεις διαμορφώνεται στο 15%, ενώ υπάρχουν δύο συντελεστές για τα φυσικά πρόσωπα, 15% και 20%». Για τη Λέγκα, ο οριζόντιος ή αλλιώς ενιαίος συντελεστής του 15% για επιχειρήσεις και ιδιώτες ήταν η σημαντικότερη προεκλογική υπόσχεση, η οποία όμως είναι ασύμβατη με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ, καθώς υπολογίζεται ότι μειώνει δραματικά τα φορολογικά έσοδα της χώρας.
Οπως επισημαίνουν αναλυτές, η μείωση των φόρων με στόχο την τόνωση της ανάπτυξης αποτελεί ένα εγχείρημα που ενέχει κινδύνους για μια χώρα με εύθραυστα οικονομικά όπως είναι η Ιταλία. «Δεν θέλει και πολύ ώστε με μια μεγάλη αύξηση του κόστους δανεισμού ή επιβράδυνση της ανάπτυξης το χρέος να αρχίσει να μπαίνει σε ένα σπιράλ αύξησης» αναφέρει η επικεφαλής του Bloomberg Economics. Η Στέφανι Φλάντερς κρούει τον κώδωνα του κινδύνου επ’ αυτού, κάνοντας λόγο για μια νέα κρίση χρέους στην ευρωζώνη που… «περνά από τη Ρώμη», δεδομένου ότι το χρέος της Ιταλίας εξακολουθεί να είναι τουλάχιστον 30% μεγαλύτερο από ολόκληρη την οικονομία της.

Το μεγάλο αγκάθι

Την ίδια ώρα μεγάλο αγκάθι παραμένει αυτό του Μεταναστευτικού, καθώς το ευρωσκεπτικιστικό Κίνημα Πέντε Αστέρων ουδόλως ασπάζεται την ακραία τοποθέτηση της Λέγκας έναντι των παράτυπων μεταναστών και των χιλιάδων απελάσεων που υπόσχονταν προεκλογικά, ενώ στο πρόγραμμα γίνεται λόγος για την αναγκαιότητα υπερκερασμού του Κανονισμού του Δουβλίνου.
«Το υπάρχον μεταναστευτικό ζήτημα δεν είναι βιώσιμο για την Ιταλία, δεδομένου του κόστους για τις δράσεις που λαμβάνονται και οι οποίες χρηματοδοτούνται από τα εθνικά δημόσια ταμεία. Η διαχείριση αυτών γίνεται με ελάχιστη διαφάνεια, ενώ είναι τρωτά στο οργανωμένο έγκλημα» αναφέρεται στο κυβερνητικό πρόγραμμα, επιτείνοντας σαφώς τις ανησυχίες της Ευρώπης.
Η αντίδραση δεν άργησε να έρθει μέσω του αρμόδιου επιτρόπου. Ο Δημήτρης Αβραμόπουλος εξέφρασε την ελπίδα ότι η Ιταλία να τηρήσει και στο μέλλον τη γραμμή που ακολουθεί στο Προσφυγικό, ενώ φρόντισε να εκθειάσει τα όσα έχει κάνει ως σήμερα η χώρα πάνω στο ζήτημα, για να λάβει την αποστομωτική απάντηση, μέσω Facebook, του Ματέο Σαλβίνι: «Πρόκειται για πολλοστή απαράδεκτη ανάμειξη μη εκλεγμένων προσώπων από την Ευρώπη. Εμείς υποδεχθήκαμε και συντηρήσαμε αρκετούς. Τώρα έφτασε η ώρα της νομιμότητας, της ασφάλειας και των απελάσεων».

Η άγνωστη πρόταση

Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά μια άγνωστη αλλά σημαντική πρόταση τίθεται επί τάπητος και αυτή δεν είναι άλλη από μια παράλληλη «δομή διακυβέρνησης», ένα μη θεσμικό όργανο με την ονομασία «Επιτροπή Συμφιλίωσης», το οποίο καλείται να μεσολαβεί σε περίπτωση διαφωνιών μεταξύ των δύο κυβερνητικών εταίρων.
Συγκεκριμένα η Επιτροπή θα λαμβάνει επισήμως αποφάσεις σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς, από διεθνείς κρίσεις ως φυσικές καταστροφές, ζητήματα δημόσιας τάξης και υγείας. Θα συγκαλείται όταν ένα από τα δύο μέρη το ζητήσει, ενώ θα απαρτίζεται από τον πρωθυπουργό, τους δύο κυβερνητικούς εταίρους, τους πολιτικούς ηγέτες της Βουλής και της Γερουσίας, αλλά και τον εκάστοτε υπουργό που σχετίζεται με το υπό εξέτασιν διακύβευμα.
Δεδομένου ότι ένα τέτοιο όργανο δεν προβλέπεται από το ιταλικό Σύνταγμα, όπως επισημαίνεται από τον ιταλικό Τύπο, η δημιουργία του ενδέχεται να ενισχύσει εσωθεσμικές συγκρούσεις, ακόμα και να πυροδοτήσει μια συνταγματική κρίση.

Ονειρο… απατηλό τα σχέδια του Μακρόν

Αν και για τους αναλυτές τα ριζοσπαστικά σχέδια των δύο εταίρων δεν συνεπάγονται απαραίτητα νέα ευρωπαϊκή περιδίνιση – η ελληνική κρίση εξάλλου κατέδειξε ότι δεν υπάρχει εύκολος δρόμος εξόδου – είναι σαφές ότι η βαθύτερη ενοποίηση στην ευρωζώνη, όπως τουλάχιστον την οραματίζεται ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, είναι ένα χαμένο στοίχημα.
Στις πρώτες του δηλώσεις μετά την επίτευξη συμφωνίας και αφού είπε ότι «η δημοκρατία παράγει μια πολιτική πραγματικότητα την οποία πρέπει να κοιτάμε κατάματα και να δεχόμαστε τη λαϊκή βούληση», ο Μακρόν έκανε λόγο για «ετερογενείς και παράδοξες δυνάμεις», όμως δήλωσε βέβαιος ότι ο ιταλός ομόλογός του θα εγγυηθεί τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής ΕΕ – Δυτικών Βαλκανίων στη Σόφια την Πέμπτη, οι εξελίξεις στην Ιταλία μονοπώλησαν τις συζητήσεις, όπως επιβεβαίωσε ο Πάολο Τζεντιλόνι που τελεί ακόμη χρέη πρωθυπουργού της χώρας και ο οποίος αποκάλυψε την «ανησυχία πολλών ευρωπαίων ηγετών».
Από την πλευρά του, ο ιταλός πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Αντόνιο Ταγιάνι επεσήμανε τους κινδύνους σε χρηματιστήρια και αγορές, δεδομένων των οικονομικών επιπτώσεων που εκπορεύονται από την υιοθέτηση του νέου κυβερνητικού προγράμματος.
Ποτέ άλλοτε σε μια από τις ιδρυτικές χώρες της Ενωσης τα κόμματα που αμφισβητούν έντονα το ευρωπαϊκό όραμα δεν έχουν βρεθεί στην εξουσία. Και μπορεί μεν το σενάριο Italexit επί του παρόντος να έχει μπει στην άκρη – ο πρόεδρος Ματαρέλα εξάλλου ξεκαθάρισε ότι θα διαλύσει κάθε κυβέρνηση που θα θέσει εν αμφιβόλω το ευρώ –, όμως η συγκυρία είναι εξαιρετικά δυσμενής.
Η φιλόδοξη δυναμική του γάλλου προέδρου για ριζικές μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη έχει προσκρούσει στα «ναι μεν… αλλά» του Βερολίνου και στην εμμονική προσκόλληση της Ανγκελα Μέρκελ στους δημοσιονομικούς στόχους (και ο νέος γερμανός υπουργός Οικονομικών Ολαφ Σολτς δεν πάει πίσω), η Ισπανία έχει βυθιστεί στη δική της καταλανική κρίση, το Brexit έχει ενισχύσει την πεποίθηση στις πιο ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ ότι μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα μόνες τους στο παγκοσμιοποιημένο σύστημα, ενώ οι χώρες του Βίσεγκραντ προτάσσουν την εθνική αναδίπλωση και περιχαράκωση έναντι των ευρωπαϊκών αξιών και πολιτικών.

Το άνοιγμα προς τη Ρωσία

«Eνα από τα θύματα μιας κυβέρνησης Πέντε Αστέρων – Λέγκας ενδέχεται να είναι η ευρωπαϊκή πολιτική κυρώσεων κατά της Ρωσίας» έγραψε προ ημερών το «Politico», θέση που ήρθε να επιβεβαιωθεί στο κεφάλαιο 9 του προγράμματος που πραγματεύεται την εξωτερική πολιτική της Ιταλίας. Σύμφωνα με αυτό, προβλέπεται άνοιγμα προς τη Ρωσία, και συγκεκριμένα προτείνεται η σχέση να αντιμετωπίζεται όχι ως απειλή αλλά ως αυτή του οικονομικού και εμπορικού εταίρου. «Σε κάθε περίπτωση είναι σκόπιμο να αποσυρθούν αμέσως οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Μόσχα, η οποία πρέπει να αναβαθμιστεί σε στρατηγικό ομιλητή» αναφέρεται συγκεκριμένα. Ταυτόχρονα «η Ρωσία θα πρέπει να αποτελέσει σύμμαχο του ΝΑΤΟ, της ΕΕ και της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου, ιδιαίτερα αυτή τη χρονική περίοδο όπου οι παράγοντες αστάθειας, όπως ο ισλαμικός εξτρεμισμός και οι μεταναστευτικές ροές, αυξάνονται». Ο Σαλβίνι έχει καιρό τοποθετηθεί επάνω στο συγκεκριμένο θέμα, αναφέροντας ότι οι κυρώσεις προς τη Ρωσία είναι παράλογες και προκαλούν ανυπολόγιστη ζημιά στην ιταλική οικονομία. Μένει να φανούν οι προθέσεις της Ρώμης σε έναν μήνα από σήμερα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου, όπου οι χώρες θα κληθούν να ψηφίσουν υπέρ ή κατά της παράτασης των ρωσικών κυρώσεων και επί τούτου απαιτείται ομόφωνη απόφαση.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ