Η Σουηδική Ακαδημία, η οποία ιδρύθηκε το 1786 από τον βασιλιά Γουσταύο Γ΄, αποτελεί έναν θεσμό που επαίρεται για το παρελθόν του. Δημιουργημένη με στόχο την καλλιέργεια της σουηδικής γλώσσας και των σουηδικών γραμμάτων, υπεύθυνη από το 1901 για την απονομή των βραβείων Νομπέλ Λογοτεχνίας, ήταν ως πρόσφατα ένα σεβαστό σώμα του οποίου οι επιλογές μπορεί κατά καιρούς να χαρακτηρίζονταν συντηρητικές, εκκεντρικές ή και μεροληπτικές, χωρίς όμως ποτέ να χάνει το αδιαμφισβήτητο κύρος του. Τον Νοέμβριο του 2017 ωστόσο, στο περιθώριο του χειμάρρου αποκαλύψεων περιπτώσεων σεξουαλικής παρενόχλησης που απελευθέρωσε η περίπτωση του Χάρβεϊ Γουάινστιν, έγινε γνωστό ότι 18 γυναίκες κατηγορούσαν τον φωτογράφο Ζαν-Κλοντ Αρνό, σύζυγο της ποιήτριας Καταρίνα Φρόστενσον, μέλους της Σουηδικής Ακαδημίας, για ποικίλα σεξουαλικά αδικήματα, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού, σε ένα χρονικό διάστημα που ξεπερνούσε τα 20 χρόνια.

Ο αντίκτυπος υπήρξε άμεσος, μια και ο Αρνό, εκτός της φιλίας που τον συνέδεε με αρκετά από τα υπόλοιπα μέλη της, ήταν και η κινητήρια δύναμη πίσω από τον σημαίνοντα καλλιτεχνικό σύλλογο «Forum», ο οποίος είχε χρηματοδοτηθεί και από την Ακαδημία. Ακολούθησαν γεγονότα ασυνήθιστα –θυελλώδεις συνεδριάσεις, παραιτήσεις μελών, αποπομπές και συμβιβασμοί, ως και παρέμβαση του βασιλιά Καρόλου ΙΣτ΄ Γουσταύου, προτού η ίδια η Ακαδημία ανακοινώσει στις 4 Μαΐου, διά του προσωρινού γραμματέα της, Αντερς Ολσον, ότι για πρώτη φορά από το 1949 η απονομή του εφετινού βραβείου Νομπέλ Λογοτεχνίας αναβάλλεται και η απόδοσή του θα γίνει μαζί με εκείνη του 2019.

Τα χαμένα βραβεία

Η ίδια η απόφαση είναι και μέτρο του μεγέθους του σκανδάλου: οι φορές που το βραβείο δεν απονεμήθηκε ή αναβλήθηκε είναι μετρημένες. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι ματαίωσαν την απόδοσή του τα έτη 1914, 1918, 1940, 1941, 1942 και 1943. Αναβολές ανακοίνωσής του, «λόγω έλλειψης υποψηφιότητας που να καλύπτει τα κριτήρια της διαθήκης του Αλφρεντ Νομπέλ», σύμφωνα με την επίσημη διατύπωση, υπήρξαν το 1915, το 1919, το 1925, το 1926, το 1927, το 1936 και το 1949. (Λεπτομέρεια: μεταξύ αυτών που τιμήθηκαν έτσι σε δεύτερο χρόνο συγκαταλέγονται μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως οι Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, Ευγένιος Ο’ Νιλ και Γουίλιαμ Φόκνερ.) Υπάρχει και η περίπτωση του 1935, όταν επιλέχθηκε να μη δοθεί βραβείο χωρίς ποτέ να εξηγηθεί ο λόγος.

Οι ίδιες οι επιλογές της Ακαδημίας έχουν σημαδευτεί από αντιφάσεις και έχουν προκαλέσει διενέξεις. Κορυφαία ονόματα όπως οι Τζέιμς Τζόις και Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ έχουν αγνοηθεί, σουηδοί συγγραφείς έχουν τιμηθεί με 8 βραβεία ενώ το σύνολο των προερχόμενων από τη Λατινική Αμερική μόλις με 7, οι αμερικανοί λογοτέχνες αγνοούνται συστηματικά εδώ και δεκαετίες (με την εξαίρεση του Μπομπ Ντίλαν το 2016 και την τότε μεγάλη συζήτηση για το κατά πόσο πρέπει να νοηθεί ως ποιητής ή όχι), η απόρριψη των Αρθουρ Μίλερ και Σάλμαν Ρούσντι ως «πολύ προβλέψιμων, πολύ δημοφιλών» αναιρέθηκε από τη βράβευση του Κάζουο Ισιγκούρο το 2017. Αρνητές του βραβείου έχουν παρουσιαστεί –ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, για παράδειγμα. Αποδέκτες του σε ύστερο χρόνο, επίσης –ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν. Ως και συμβιβασμοί την ώρα της σύγκλησης του κονκλαβίου έχουν μαρτυρηθεί: η επιλογή του Τζον Στάινμπεκ το 1962, σύμφωνα με αρχειακό υλικό της Ακαδημίας που μνημονευόταν σε άρθρο του «Guardian» τον Ιανουάριο του 2013, έγινε την τελευταία στιγμή με κριτήριο την απουσία «προφανούς υποψηφίου» μεταξύ του ιδίου και των Ρόμπερτ Γκρέιβς, Λόρενς Ντάρελ, Ζαν Ανούιγ και Κάρεν Μπλίξεν. Εκείνο που δεν είχε συμβεί ως τώρα ήταν η αδυναμία απονομής λόγω προσβολής της ακεραιότητας του ίδιου του θεσμού.

Το σκοτεινό παρασκήνιο

Και αν δει κανείς τις λεπτομέρειες που οδήγησαν στην παρούσα αναβολή, σε αυτό ακριβώς το συμπέρασμα θα καταλήξει. Μετά το ξέσπασμα της κρίσης τρία μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας παραιτήθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μη αποπομπή της Καταρίνα Φρόστενσον από το σώμα. Οταν η μόνιμη γραμματέας, Σάρα Ντάνιους, η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε το αξίωμα, ανακοίνωσε τη διακοπή των σχέσεων της Ακαδημίας με το «Forum» και την ανάθεση έρευνας για το ζήτημα των σεξουαλικών παρεκτροπών του Αρνό σε νομική εταιρεία, ξεσηκώθηκαν αντιδράσεις στο εσωτερικό του οργανισμού με αποτέλεσμα την παράλληλη παραίτηση των Ντάνιους και Φρόστενσον στις 12 Απριλίου. Ακολούθησαν αντιδράσεις και αποχωρήσεις άλλων μελών που θεώρησαν είτε ότι γυναίκες ενοχοποιούνταν για τις πράξεις ενός άνδρα είτε ότι το ζήτημα χρησιμοποιούνταν προσχηματικά ως εργαλείο πολιτικής μιας φράξιας υπό τον Χόρας Ενγκνταλ, πρώην μόνιμο γραμματέα μεταξύ 1999 και 2009, που ώθησε στην έξοδο την Ντάνιους διαφωνώντας με τις ανανεωτικές πρωτοβουλίες της. Μια ακριτομυθία ενός ανώνυμου μέλους που απέδωσε την ψήφο έγκρισής του στη διπλή αποπομπή σε συζήτηση με τον πάτρονα της Ακαδημίας και βασιλιά της Σουηδίας Κάρολο ΙΣτ΄ Γουσταύο επέφερε, σύμφωνα με τον «Guardian» της 14ης Απριλίου, την πρωτοφανή στα χρονικά επίσημη διάψευση εκ μέρους του ιδίου του άνακτος.

Ενα βραβείο χωρίς κύρος

Καθώς τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας ορίζονται διά βίου, οι κενές θέσεις που δημιουργήθηκαν δεν μπορούν να πληρωθούν, αφήνοντας ουσιαστικά τον θεσμό ανάπηρο. Αναγκαζόμενος εκ των πραγμάτων να παρέμβει ξανά, ο βασιλιάς ανακοίνωσε στις 2 Μαΐου ότι προτίθεται να τροποποιήσει το καταστατικό της ώστε να επιτρέπεται η εκλογή νέων μελών. Στη θεωρία, το πρόγραμμα που προβλέπει την ανακοίνωση της απονομής στις αρχές Οκτωβρίου θα μπορούσε ακόμη να τηρηθεί αν ακολουθούνταν διαδικασίες-εξπρές.

«Εχουμε μια μικρή λίστα πέντε υποψηφιοτήτων. Αν δεν μπορούμε [να δώσουμε το βραβείο], καλύτερα να παραιτηθούμε όλοι» έλεγε στις 3 Μαΐου στη σουηδική εφημερίδα «Dagens Nyheter» η ποιήτρια και μέλος της Ακαδημίας Κριστίνα Λουγκν. Ωστόσο, υπό την πίεση και του Ιδρύματος Νομπέλ, κατά τους «New York Times» της 4ης Μαΐου, επικράτησε η λογική που θεωρούσε ότι το κύρος του θεσμού έχει τρωθεί και το τραύμα αντανακλάται και στο κύρος το βραβείου. Οπως συνόψιζε σε δήλωσή του στην ίδια εφημερίδα ο Πέτερ Ενγκλουντ, μόνιμος γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας από το 2009 ως το 2015, «ποιος πράγματι θα ήθελε να αποδεχθεί αυτό το βραβείο υπό αυτές τις συνθήκες;».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ