Η Τουρκία αντιμέτωπη με την υπογεννητικότητα

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει καλέσει επανειλημμένα τις γυναίκες της Τουρκίας να κάνουν από τρία παιδιά η καθεμία (πιο πρόσφατα μετά τη γέννηση του έκτου εγγονιού του), λέγοντας ότι η χώρα χρειάζεται «μεγαλύτερο πληθυσμό για να γίνει πιο ισχυρό έθνος». Αλλά αυτές οι μάλλον παρωχημένες, πατριαρχικές δηλώσεις κρύβουν μια άβολη αλήθεια: η ανάπτυξη του πληθυσμού της Τουρκίας έχει σταματήσει και το ποσοστό γεννήσεων έχει μειωθεί στο χαμηλότερο επίπεδο από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρότι η Τουρκία παραμένει η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα στην Ευρώπη μετά τη Γερμανία, με πληθυσμό 79,5 εκατομμυρίων, και έχει μία από τις χαμηλότερες μέσες ηλικίες πληθυσμού στην Ευρώπη στα 31,5 χρόνια (αλλά από 28,8 το 2009), τα στοιχεία από την κρατική στατιστική υπηρεσία έδειξαν ότι τα ποσοστά γεννήσεων μειώθηκαν για πρώτη φορά στο ποσοστό αντικατάστασης 2,1.

Αυτή η μείωση, που είναι μεγαλύτερη στις πόλεις, συνδυάζεται με ένα επιταχυνόμενο ποσοστό γεννήσεων στους πρόσφυγες και στις αγροτικές κοινότητες, γεγονός που θα προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στη δημογραφία της Τουρκίας την επόμενη δεκαετία.

«Οι άνθρωποι στις ανώτερες κοινωνικές ομάδες στην Τουρκία έχουν ένα ή δύο παιδιά, δεν έχουν τρία ή τέσσερα» δήλωσε ένας γιατρός που ζήτησε ανωνυμία. «Τα άτομα με μεγαλύτερες οικογένειες βρίσκονται σε χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες».

Η Τουρκία αντιμετωπίζει ένα δίλημμα που είναι γνωστό τόσο στους άραβες όσο και στους ευρωπαίους γείτονές της. Αφενός μια δημογραφική άνθηση χωρίς μια αναπτυσσόμενη οικονομία ικανή να δημιουργήσει θέσεις εργασίας για τους νέους μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές, με αύξηση της ανεργίας και της περιθωριοποίησης –ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλές κοινωνίες της Μέσης Ανατολής. Αλλά μια μη ελεγχόμενη μείωση του ποσοστού των γεννήσεων θα οδηγούσε γρήγορα στη γήρανση του πληθυσμού –ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες της Ευρώπης.

Ειδικοί εκτιμούν ότι η Τουρκία δεν πρόκειται ποτέ να έχει πληθυσμό 100 εκατομμυρίων ανθρώπων, όπως ονειρεύεται ο Ερντογάν. Ούτως ή άλλως, η ιδέα ότι ο μεγαλύτερος πληθυσμός σημαίνει μια πιο ισχυρή χώρα ανήκει στον 20ό αιώνα –το πιο πιθανό είναι πως η Τουρκία θα αντιμετωπίσει σε 50 χρόνια τα ίδια προβλήματα με την υπογεννητικότητα που έχουν οι δυτικές χώρες σήμερα.

Επιπλέον, εάν οι νέοι δεν αποκτήσουν την κατάλληλη εκπαίδευση και το οικονομικό σύστημα δεν τους απορροφήσει, η Τουρκία θα βρεθεί αντιμέτωπη με προβλήματα ενσωμάτωσης, ανεργία και άλλες, κοινωνικές και πολιτικές επιπλοκές.

Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η πληθυσμιακή ανάπτυξη στις αγροτικές περιοχές ξεπερνά κατά πολύ τα ποσοστά γεννήσεων στις πόλεις. Ενώ οι δυτικές επαρχίες έχουν ποσοστά γεννήσεων μόλις 1,5, οι νοτιοανατολικές επαρχίες με τον μεγάλο κουρδικό πληθυσμό και τους πολλούς πρόσφυγες από τη Συρία έχουν ποσοστό σχεδόν τριπλάσιο, στο 4,33.

Ο δρ Αλί Ενβέρ Κουρτ, γυναικολόγος και εμπειρογνώμονας στη γονιμότητα, εκτιμά ότι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η ρύπανση, το υψηλό ποσοστό καπνίσματος, οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες και οι καθημερινοί παράγοντες άγχους στις μεγάλες πόλεις είναι οι κύριοι λόγοι για τα προβλήματα στειρότητας.

Υπολογίζει ότι το 15%-20% του τουρκικού πληθυσμού υποφέρει από δυσκολίες σύλληψης, ένα ποσοστό που είναι σχετικά φυσιολογικό στις ανεπτυγμένες κοινωνίες.

Η μείωση των γεννήσεων είναι επίσης ένα σύμπτωμα του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας, της αύξησης των επιπέδων εκπαίδευσης και της βελτίωσης των ευκαιριών σταδιοδρομίας για τις γυναίκες. Πολλοί από όσους καθυστερούν να κάνουν παιδιά ή δεν κάνουν καθόλου, αναφέρουν διάφορους λόγους, όπως το κόστος, την προτεραιότητα στη σταδιοδρομία έναντι της οικογένειας κ.λπ. Κάποιοι λένε ότι δεν θέλουν να αναθρέψουν παιδιά σε μια χώρα με τόσο πολλές κοινωνικές συγκρούσεις.

Πολλοί από τους παράγοντες που περιορίζουν την πληθυσμιακή ανάπτυξη της Τουρκίας είναι κοινοί στις χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, αλλά η Τουρκία είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση λόγω του μεγάλου πληθυσμού προσφύγων. Ηδη φιλοξενεί τρία εκατομμύρια ανθρώπους από τη γειτονική εμπόλεμη Συρία, πολλοί από τους οποίους θα είναι επιλέξιμοι για ιθαγένεια. Περίπου 177.000 μωρά γεννήθηκαν σε συριακές οικογένειες στην Τουρκία μεταξύ 2011 και 2016, ενώ οι ερευνητές εκτιμούν ότι 80.000 γεννήθηκαν το 2016 με 90.000 προβαλλόμενους τοκετούς για το 2017. Αυτό σημαίνει ότι από τώρα και στο εξής θα γεννιούνται 100.000 μωρά και αυτό θα δημιουργήσει ένα εκατομμύριο περισσότερους πρόσφυγες σε 10 χρόνια. Εάν αυτές οι συριακές οικογένειες εγκατασταθούν μόνιμα στην Τουρκία, θα μπορούσαν να ενισχύσουν το εργατικό δυναμικό της χώρας, αλλά και την επιρροή του Ισλάμ.