Πώς γεννήθηκε ο καταλανικός εθνικισμός

Πρώτα ήταν το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, μετά η αναστολή της αυτονομίας και οι εκλογές. Αλλά τίποτα δεν άλλαξε στην Καταλωνία: τα κόμματα που θέλουν την απόσχιση από την Ισπανία έχουν πάλι την πλειοψηφία, και ο κόσμος ξαναβγαίνει στους δρόμους για να διαδηλώσει, μετά τη σύλληψη του πρώην προέδρου Κάρλες Πουιτζντεμόν στη Γερμανία.

Θεωρώντας την ισπανική κεντρική κυβέρνηση ως «αιώνιο καταπιεστή», οι καταλανοί εθνικιστές ονειρεύονται ένα ξεχωριστό πεπρωμένο από τον 19ο αιώνα. Ο καταλανικός εθνικισμός, που μετατράπηκε τους τελευταίους μήνες σε αυτονομιστικό κίνημα απειλώντας να γκρεμίσει την ενότητα του ισπανικού κράτους, έχει βαθιές ρίζες.

Στο επίκεντρο του καταλανικού ζητήματος είναι η ιδιαίτερη ιστορία της Ισπανίας. Το ισπανικό κράτος ήταν πάντα εύθραυστο, με συγκρότηση πολύ διαφορετική από αυτήν της Γαλλίας ή της Αγγλίας. Αντί για μια προοδευτική συνάθροιση επαρχιών και περιφερειών γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα, η Ισπανία συγκροτήθηκε από την εθελοντική ένωση πολλών βασιλείων για δυναστικούς λόγους.

Σε μια μεγάλη χερσόνησο χωρισμένη σε διάφορα βασίλεια, ένα εκ των οποίων ήταν μουσουλμανικό, το ισπανικό κράτος δημιουργήθηκε γύρω από την ένωση της Ισαβέλλας της Καστίλης και του Φερδινάνδου της Αραγωνίας το 1469. Εξαρτημένη από το Στέμμα της Αραγωνίας, η Καταλωνία βρέθηκε υπό την εξουσία του κεντρικού κράτους, το οποίο είναι χτισμένο γύρω από τη Μαδρίτη και την Καστίλη. Το 1492 οι δύο μονάρχες εκδιώκουν τους Αραβες από τη χερσόνησο. Με την κατάκτηση της Γρανάδας βάζουν τέλος σε οκτώ αιώνες μουσουλμανικής παρουσίας και ξεκινούν την κατάκτηση του Νέου Κόσμου που μόλις ανακάλυψε για αυτούς ο Χριστόφορος Κολόμβος.

Είναι η αρχή της χρυσής εποχής, κατά τη διάρκεια της οποίας η Ισπανία γίνεται παγκόσμια αυτοκρατορία, μια πανίσχυρη οικονομική, στρατιωτική και πολιτιστική δύναμη.

Αλλά από την άποψη της Καταλωνίας, αυτή η άνοδος ενός ισπανικού κράτους επικεντρωμένου στην Καστίλη θεωρείται ως η αρχή μιας σκοτεινής περιόδου. Η Βαρκελώνη, μεγάλο λιμάνι στη Μεσόγειο, επισκιάζεται από τη Μαδρίτη, κέντρο διοίκησης της αυτοκρατορίας. Η Ιερά Εξέταση προηγείται του φρανκισμού στους μαύρους μύθους του καταλανικού εθνικισμού, στους οποίους το κεντρικό κράτος παίζει πάντα τον ρόλο του κακού.

Η καταλανική ιστορία εξελίσσεται παράλληλα, με άλλες ημερομηνίες, άλλους ήρωες. Οι Καταλανοί θεωρούν τη δημιουργία της κομητείας της Βαρκελώνης το 987 ως το πρώτο ανεξάρτητο κράτος τους.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα είναι η ανάπτυξη, ήδη από τον Μεσαίωνα, ενός τοπικού συστήματος τοπικών συνελεύσεων (Corts Catalanes), που θεωρούνται παράδειγμα λαϊκής αντιπροσώπευσης και μία από τις πρώτες μορφές των ευρωπαϊκών δημοκρατικών θεσμών, σε αντίθεση με την στρατιωτική και φεουδαρχική κοινωνία της Καστίλης.

Η καταλανική ιστορία είναι επίσης μια διαρκής σύγκρουση με τον καστιλιάνικο συγκεντρωτισμό. Το 1640, η επιβολή φόρων από τη Μαδρίτη προκαλεί την εξέγερση των «θεριστών», που τελικά συνθλίβονται από την Ισπανία το 1652. Αυτό το επεισόδιο έδωσε το όνομά του στον εθνικό ύμνο της Καταλωνίας (Els Segadors – Θεριστές).

Ακόμα πιο παράξενη είναι η επιλογή της καταλανικής εθνικής επετείου, της Diada: αντί να γιορτάζει μια περίοδο ανεξαρτησίας της Καταλωνίας, η ημέρα που έχει επιλεγεί είναι το τέλος, η 11η Σεπτεμβρίου 1714, όταν η Βαρκελώνη ηττήθηκε από τα γαλλο-ισπανικά στρατεύματα αφού πήρε το μέρος των Αψβούργων κατά των Βουρβόνων στον πόλεμο της ισπανικής διαδοχής. Εκείνη την εποχή, η εθνική ιδέα της Καταλωνίας φαίνεται να εξαφανίζεται για πάντα.

Ο καταλανικός εθνικισμός ξαναγεννήθηκε τον 19ο αιώνα, χάρη στη νέα ευημερία της Καταλωνίας. Η κλωστοϋφαντουργία αναπτύσσεται, περιουσίες δημιουργούνται και η Βαρκελώνη γίνεται μια ευημερούσα μητρόπολη, ενώ η Μαδρίτη, χάνοντας την αμερικανική αυτοκρατορία, εισέρχεται σε περίοδο παρακμής. Τότε εμφανίζεται ένα εθνικιστικό κίνημα, που επικεντρώνεται στη γλώσσα και στον πολιτισμό.

Οι οικονομικές αποκλίσεις δημιουργούν επίσης νέες εντάσεις με τη Μαδρίτη. Το 1842 ξέσπασαν διαδηλώσεις στη Βαρκελώνη ενάντια σε μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών που υπογράφηκε με την Αγγλία, η οποία απειλεί την τοπική κλωστοϋφαντουργία. Η καταστολή είναι άγρια και ο ισπανός στρατηγός που καταπνίγει την εξέγερση θα πει: «Πρέπει να βομβαρδίζουμε τη Βαρκελώνη τουλάχιστον μία φορά κάθε πενήντα χρόνια».

Η πρώτη Ισπανική Δημοκρατία, σύντομη εμπειρία αποκέντρωσης, καθιέρωσε για πρώτη φορά ένα ομοσπονδιακό κράτος το 1873 και την Generalitat, την αυτόνομη κυβέρνηση της Καταλωνίας.

Ως μεγάλη βιομηχανική περιοχή, τη δεκαετία του 1930 η Καταλωνία φιλοξενούσε έναν μεγάλο πληθυσμό εργατών και ισχυρά αριστερά, σοσιαλιστικά, κομμουνιστικά και αναρχικά κόμματα. Οταν το Λαϊκό Μέτωπο κερδίζει τις εκλογές του 1936, ένας επαναστατικός πυρετός κατακτά τη Βαρκελώνη. Οι αναρχικοί και τα μαρξιστικά συνδικάτα παίρνουν τα όπλα εναντίον των αντιπάλων τους. Ιερείς και συντηρητικοί σφαγιάζονται, εκκλησίες καταστρέφονται, το εργαστήριο του Γκαουντί, του αρχιτέκτονα της Σαγράδα Φαμίλια, του καθεδρικού ναού της Βαρκελώνης, λεηλατείται.

Αυτή η χαοτική περίοδος διχάζει και το δημοκρατικό στρατόπεδο. Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες μάχονται εναντίον των εθνικιστών στον ποταμό Εβρο. Η ήττα των Δημοκρατικών τον Δεκέμβριο του 1938 σήμανε την πτώση της Καταλωνίας: τα στρατεύματα του Φράνκο μπήκαν στη Βαρκελώνη τον Ιανουάριο του 1939, σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας περιόδου άγριας καταστολής από τη Μαδρίτη.

Το καθεστώς του Φράνκο παίρνει δρακόντεια μέτρα εναντίον της Καταλωνίας, που θεωρείται προπύργιο των αυτονομιστών και ένας από τους προμαχώνες της Αριστεράς και της ακροαριστεράς. Η χρήση της καταλανικής γλώσσας και σημαίας απαγορεύεται, οι δρόμοι αλλάζουν ονόματα. Ο ισπανικός εμφύλιος παραμένει βαθιά πληγή μέχρι σήμερα. Η μνήμη του συνεχίζει να τρέφει την ιδέα της Καταλωνίας ως αιώνιου θύματος της ισπανικής καταπίεσης, που αυτή τη φορά ενσαρκώνεται από τον Φράνκο.

Μετά τον θάνατο του δικτάτορα, που προκαλεί διαδηλώσεις χαράς στη Βαρκελώνη, η νέα Ισπανική Δημοκρατία παρέχει στην Καταλωνία μεγάλη αυτονομία. Το Σύνταγμα του 1978 καθιερώνει τη συνταγματική μοναρχία, προσφέροντας παράλληλα στις ισπανικές επαρχίες ευρεία αυτονομία. Ολες οι αυτόνομες περιοχές έχουν τα ίδια δικαιώματα με την Καταλωνία ή τη Χώρα των Βάσκων. Γνωστό ως «Café para todos» («καφές για όλους»), το σύστημα είναι σχεδιασμένο για να μη δίνει την εντύπωση ότι χορηγεί προνόμια μόνο στους Καταλανούς. Αλλά οι παραχωρήσεις στα πολιτιστικά θέματα οδήγησε στην ανάπτυξη της διδασκαλίας μιας παράλληλης Ιστορίας των Καταλανών, που τελικά ενίσχυσε τον εθνικισμό.