Αθήνα – Αγκυρα κατεβάζουν το θερμόμετρο

Ως μια προσπάθεια να επανέλθουν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε τροχιά προβλεψιμότητας και να αποφευχθούν εντάσεις ή και κάποιο ατύχημα στον εναέριο χώρο του Αιγαίου θα πρέπει να ερμηνευθεί η επίσκεψη του Νίκου Κοτζιά στην Αγκυρα την περασμένη Τετάρτη. Ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών είχε συναντήσεις τόσο με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσο και με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου για όλη την ατζέντα των διμερών σχέσεων. Σύμφωνα με δήλωση έλληνα αξιωματούχου με γνώση του σχεδιασμού πίσω από την επίσκεψη Κοτζιά, το στοίχημα περιγράφεται χαρακτηριστικά με τη γνωστή, πλέον, αγγλική φράση «kick the can down the road». Από αυτή την άποψη, τόσο η πρόσκληση προς τον κ. Ερντογάν να επισκεφθεί την Αθήνα (τέλη Νοεμβρίου αρχές Δεκεμβρίου) όσο και η πραγματοποίηση του 5ου Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας (ΑΣΣ) που προγραμματίζεται για τον προσεχή Φλεβάρη εντάσσονται στη λογική της διατήρησης των διαύλων επικοινωνίας καθώς και της… διμερούς θερμοκρασίας σε ελεγχόμενα επίπεδα. Αλλωστε στο Κυπριακό ουδεμία πλευρά προβλέπεται να κάνει οποιαδήποτε κίνηση πριν από τις προεδρικές εκλογές στο νησί, στις αρχές του 2018.

Το μήνυμα που θέλει να περάσει η ελληνική πλευρά είναι αυτό της επανεκκίνησης του διαλόγου τόσο σε υπουργικό όσο και σε υπηρεσιακό επίπεδο. Η επιθυμία της Αθήνας θα ήταν ο διάλογος να αγγίξει και τα δύσκολα θέματα της επανεκκίνησης των διερευνητικών επαφών και της εξεύρεσης ενός «κώδικα συμπεριφοράς» με μια συμφωνία επί κάποιων Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) που θα απέτρεπαν ένα ατύχημα στο Αιγαίο και ιδιαίτερα στον εναέριο χώρο αυτού. Αυτό δεν θα είναι καθόλου εύκολο, παρά την κατ’ αρχήν θετική δημόσια τοποθέτηση του κ. Τσαβούσογλου. Υπάρχει διάσταση απόψεων, και η καθημερινή συμπεριφορά της τουρκικής πλευράς στο Αιγαίο, με τις συνεχείς δεσμεύσεις περιοχών μέσω NAVTEX ή ΝΟΤΑΜs αλλά και την αύξηση, σε απόλυτο αριθμό, των παραβάσεων του FIR και των παραβιάσεων του εθνικού εναερίου χώρου, δεν διευκολύνει.

Επιπλέον, έμπειροι παρατηρητές των ελληνοτουρκικών σχέσεων επισημαίνουν ότι από τη στιγμή που τα πάντα στην Τουρκία εξαρτώνται από τις αποφάσεις και τις διαθέσεις του κ. Ερντογάν, κάθε πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη. Η γραφειοκρατία του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών είναι πολύ φειδωλή στα λόγια και στις πράξεις της. Η επίσκεψη Ερντογάν, που ορισμένοι τοποθετούν ακόμη και πριν από το ΑΣΣ, στο οποίο δεν αναμένονται ουσιαστικές νέες ανακοινώσεις, μπορεί να είναι απλά συμβολική, αλλά μπορεί να αποδειχθεί και παρακινδυνευμένη. Αν ο τούρκος πρόεδρος ανοίξει όλη την ατζέντα, θα μπορούσε να φέρει σε δύσκολη θέση την ελληνική πολιτική ηγεσία, ιδιαίτερα σε θέματα όπως η αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων ή η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης. Ηδη, σε ό,τι αφορά το τελευταίο θέμα οι κ.κ. Κοτζιάς και Τσαβούσογλου διαφώνησαν δημοσίως, με τον πρώτο να την ονομάζει μουσουλμανική και τον δεύτερο τουρκική. Τούτο δε, παρά τις συγκεκριμένες κινήσεις της κυβέρνησης για την ικανοποίηση συγκεκριμένων τουρκικών αιτημάτων στη Δυτική Θράκη, όπως π.χ. η ίδρυση δίγλωσσων νηπιαγωγείων.

Κατά την τρέχουσα περίοδο, η ανησυχία και ο προβληματισμός στα πολιτικά και στρατιωτικά κέντρα αποφάσεων στην Ελλάδα για τις κινήσεις της Αγκυρας, όχι μόνο σε Αιγαίο, Ανατολική Μεσόγειο, Κυπριακό και Θράκη, αλλά επίσης για την επίδραση που θα μπορούσε να έχει στα ελληνοτουρκικά η επιδείνωση της ατμόσφαιρας στις ευρωτουρκικές καθώς και στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, κινούνται σε υψηλά επίπεδα. Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ τηρήθηκαν ισορροπίες σε σχέση με την Τουρκία, αλλά λίγες ημέρες αργότερα, συγκεκριμένα την περασμένη Τετάρτη, κυκλοφόρησε στα διεθνή πρακτορεία η είδηση ότι η Γερμανία επιδιώκει να περιορίσει τη χρηματοδότηση που λαμβάνει η Τουρκία από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΙΒ) όσο και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Στα προαναφερθέντα πρέπει να προστεθούν και τα σχέδια υπερεξοπλισμού της Αγκυρας με την προμήθεια τόσο των αεροσκαφών F-35 όσο και της (πιθανής) αγοράς του αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από τη Ρωσία. Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι η Αθήνα μάλλον δεν έμεινε ικανοποιημένη από την αντίδραση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ όταν ο Αλέξης Τσίπρας του επεσήμανε την τουρκική προκλητικότητα. Η συζήτηση με τον αντιπρόεδρο Μάικ Πενς πήγε καλύτερα, αλλά σαφές χειροπιαστό αποτέλεσμα δεν υπήρξε.

Ωστόσο, ανησυχία εκφράζεται από ορισμένες πλευρές για τη «σταθερότητα» της Συμφωνίας για το Προσφυγικό. Το τελευταίο διάστημα έχει παρατηρηθεί αύξηση των ροών που δεν φθάνει μεν στα πολύ υψηλά επίπεδα του 2015 ή των αρχών του 2016 αλλά λόγω της ήδη επιβαρημένης κατάστασης στα νησιά ασκεί πίεση στη διαχείριση των αιτήσεων ασύλου, από τη στιγμή μάλιστα που και οι επιστροφές είναι περιορισμένες. Η εικόνα που υπάρχει και από τον Frontex είναι ότι η τουρκική Ακτοφυλακή συνεχίζει τη δουλειά της, αλλά την ίδια στιγμή έχει αυξηθεί ο αριθμός όσων εισέρχονται στα ελληνικά νησιά ώστε να προλάβουν τον χειμώνα, αλλά και αυτός όσων περνούν από τα χερσαία σύνορα του Εβρου. Σημειώνεται ότι αυτή η περιοχή δεν καλύπτεται από τη Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας του Μαρτίου 2016 και οι όποιες επιστροφές γίνονται μέσω του διμερούς πρωτοκόλλου επανεισδοχής.