Ο ποταμός Ελβας χωρίζει ακόμη τις «δύο Γερμανίες»

Οι όχθες του ποταμού Ελβα, 1.000 χιλιόμετρα από τη Βόρεια Θάλασσα ως τα σύνορα Γερμανίας – Τσεχίας, είναι ένα φυσικό σύνορο εδώ και 2.000 χρόνια. Ρωμαίοι στρατηγοί δεν τόλμησαν να προχωρήσουν πολύ πέρα από τον Ελβα, και στον Μεσαίωνα ήταν το ανατολικό τέρμα της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου.

Στον 20ό αιώνα, το ναζιστικό κόμμα γνώρισε τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες του στα συντηρητικά εδάφη κοντά στον ποταμό, και το σιδηρούν παραπέτασμα, που έθεσε τον Ελβα κυρίως στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία, πρόσθεσε απλώς μια στρατιωτική διάσταση σε ένα πολιτιστικό χάσμα ενός αιώνα ανάμεσα στην ευρύτερα προτεσταντική ανατολική πλευρά της Γερμανίας του Ελβα και στην πιο ρωμαιοκαθολική Δυτική Γερμανία του Ρήνου.

Και όλα δείχνουν ότι οι ομοσπονδιακές εκλογές στις 24 Σεπτεμβρίου θα είναι μια υπενθύμιση πως, σχεδόν 30 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τα νερά του Ελβα εξακολουθούν να είναι βαθιά και να χωρίζουν ακόμη τις «δύο Γερμανίες».

Αν η Εναλλακτική για τη Γερμανία (Alternative für Deutschland – AfD) γίνει το πρώτο ανοιχτά εθνικιστικό κόμμα που θα μπει στο γερμανικό Κοινοβούλιο από το 1961, αυτό θα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχία της στην Ανατολή του Ελβα. Με μέσο όρο περίπου 7% στην παλιά Δύση στις τελευταίες δημοσκοπήσεις, το κόμμα κερδίζει μεταξύ 11% και 22% σε όλα τα ανατολικά κρατίδια εκτός από το Βερολίνο. Ηδη στη δεύτερη θέση στο Μεκλεμβούργο-Δυτική Πομερανία, στη Σαξονία και στη Θουριγγία, η AfD έχει ρεαλιστικές ελπίδες να αντικαταστήσει την Αριστερά (Die Linke) και να γίνει η κυριότερη φωνή διαμαρτυρίας της Ανατολικής Γερμανίας.

Ανατολικά του Ελβα, εκεί όπου η καγκελάριος Μέρκελ έχει προγραμματίσει έναν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό προεκλογικών εμφανίσεων αυτόν τον μήνα, είναι οι περιοχές όπου δέχθηκε την πιο σφοδρή κριτική για τις αποφάσεις της υπέρ των προσφύγων. Μια έρευνα από τον Απρίλιο του 2017 δείχνει ότι η κοινωνική στάση στο θέμα των μεταναστών στα πρώην ανατολικογερμανικά κρατίδια είναι περισσότερο σύμφωνη με τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ουγγαρία, παρά με το δυτικό τμήμα της Γερμανίας.

Ενα ταξίδι κατά μήκος του Ελβα μεταξύ Κάτω Σαξονίας και Μεκλεμβούργου-Δυτικής Πομερανίας δείχνει καθαρά το χάσμα. Στο Χίτζακερ, μια λουτρόπολη του 16ου αιώνα στις δυτικές όχθες του ποταμού, οι δρόμοι στο κέντρο είναι γεμάτοι με αφίσες για τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Πράσινους υποψηφίους.

Αλλά ακριβώς απέναντι, στην άλλη όχθη του ποταμού, οι δρόμοι στο Ντέμιτζ είναι βαμμένοι σε μπλε και κόκκινο από τις προεκλογικές αφίσες της AfD. Το ακροδεξιό, αντιευρωπαϊκό, αντιμεταναστευτικό κόμμα απαιτεί αυστηρότερους ελέγχους στα σύνορα και θέλει να αντιγράψει το ελβετικό μοντέλο άμεσης δημοκρατίας με δημοψηφίσματα για θέματα μετανάστευσης. Με κάτι τέτοια κατόρθωσε να πάρει 20% στις εκλογές του κρατιδίου πέρυσι.

Αντίθετα, ο Γκέρχαρντ Χάρντερ, δάσκαλος από το Χίτζακερ, λέει ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης των προσφύγων το 2015 «όλοι έτρεξαν να βοηθήσουν. Κάποιες μεγαλύτερες κυρίες πιάνονταν κυριολεκτικά στα χέρια για το ποια θα φιλοξενούσε περισσότερους πρόσφυγες. Το μόνο λυπηρό είναι ότι πολλοί αιτούντες άσυλο έχουν μεταφερθεί τώρα σε μεγαλύτερες πόλεις».

Τέτοιες απόψεις σπάνια ακούγονται στο Ντέμιτζ, το οποίο ήταν κάποτε το μεγαλύτερο λιμάνι μεταξύ Αμβούργου και Μαγδεμβούργου.

Ο δήμαρχος Χέλμουτ Μπόντε, μέλος του CDU της Μέρκελ, λέει ότι το κράτος της πρώην Ανατολικής Γερμανίας αποθάρρυνε ενεργά το κοινωνικό μείγμα που χαρακτηρίζει σήμερα το Χίτζακερ. «Το κυβερνών κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας δεν είχε κανένα συμφέρον να κάνει τις συνοριακές ζώνες ελκυστικές. Το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε ήταν να ζουν έξυπνοι ή δημιουργικοί άνθρωποι τόσο κοντά στα δυτικά σύνορα».

Η οικονομική αναδιάρθρωση μετά το 1989 άφησε πολλά από τα κτίρια της πόλης στα χέρια ιδιοκτητών που ζούσαν αλλού και ήταν απρόθυμοι να επενδύσουν για τη συντήρησή τους. Ενα από τα δύο εργοστάσια έκλεισε. το άλλο συρρικνώθηκε. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ο πληθυσμός του Ντέμιτζ μειώθηκε κατά το ένα τρίτο.

Το 2015 το Ντέμιτζ πήρε 30 πρόσφυγες. «Κάποιοι από αυτούς ήταν μάλιστα πολύ μορφωμένοι. Αλλά τελικά έφυγαν επειδή δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά» λέει ο δήμαρχος.

Αλλά η οικονομία εξηγεί μόνο εν μέρει το νέο πολιτισμικό χάσμα. Η Die Linke αφιερώνει τρεις σελίδες του προεκλογικού μανιφέστου της για το πώς θα επιφέρει «ισότητα στο βιοτικό επίπεδο ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση» της Γερμανίας. Εν τω μεταξύ η Εναλλακτική για τη Γερμανία, η οποία απειλεί να την ξεπεράσει, ζητεί την κατάργηση του φόρου κληρονομιάς, που είναι ένας από τους μηχανισμούς γεφύρωσης του χάσματος πλούτου μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Μέλη της ανατολικής φράξιας του κόμματος δίνουν έμφαση στην περίοδο κατά την οποία η Ανατολή του Ελβα ήταν εκείνη που υπαγόρευε τους όρους στη Γερμανία του Ρήνου. Ζητούν την αναβίωση των «πρωσικών αξιών» και λένε ότι η πολιτική της Γερμανίας έναντι της Ρωσίας θα πρέπει να εμπνέεται από τον Οτο φον Μπίσμαρκ, τον πρώσο πολιτικό και πρώτο καγκελάριο της Γερμανίας, ο οποίος γεννήθηκε στις όχθες του Ελβα.

Για την Ανγκελα Μέρκελ –η οποία γεννήθηκε επίσης στον Ελβα, αλλά στο Αμβούργο –μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην τέταρτη θητεία της θα είναι να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη των ανατολικών Γερμανών, που αποξενώθηκαν από τον ανοιχτό τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε την προσφυγική κρίση το 2015.