Ο Σπινόζα νίκησε τον ολλανδό ακροδεξιό Βίλντερς

Ενας oλλανδός δημαγωγός προκαλεί τους οπαδούς του να λάβουν μέρος σε μια εκστρατεία εναντίον των μεταναστών. Επικαλούμενος τους φόβους του κοινού και τοπικιστικά πάθη, ανακηρύσσει την κουλτούρα των μεταναστών αντίθετη στις ολλανδικές αξίες και αποδοκιμάζει τη θρησκεία τους, η οποία «σκανδαλίζει τους χριστιανούς», ως ένα είδος μεταδοτικής ασθένειας.

Σε ομιλίες και δοκίμια, ισχυρίζεται ότι η πίστη αυτών των μεταναστών «δεν έχει τον Θεό ως πηγή της». Εάν δεν μπορούν να προσηλυτιστούν στον χριστιανισμό, θα πρέπει να διωχθούν από την Ολλανδία και να σταλούν πίσω στις χώρας από τις οποίες ήρθαν.

Ακούγεται γνώριμο; Σίγουρα ανακαλεί στον νου μας τον Γκέερτ Βίλντερς, του οποίου το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) έθεσε τον τόνο στις ολλανδικές εκλογές που μόλις τελείωσαν, αποδοκιμάζοντας το ξενοφοβικό μήνυμά του.

Στην πραγματικότητα όμως, όσα έγραψα στην αρχή είναι μία περιγραφή ενός από τους πνευματικούς προγόνους του Βίλντερς, του καλβινιστή θεολόγου Χάισμπερτ Φουτ, αυτοαποκαλούμενου προστάτη του ολλανδικού έθνους, ο οποίος αργότερα έγινε πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Οι ξένοι εναντίον των οποίων καταφερόταν εκείνος στη μακρινή δεκαετία του 1630 ήταν οι Σεφαραδίτες Εβραίοι οι οποίοι, στην αλλαγή εκείνου το αιώνα, άρχισαν να τρέπονται σε φυγή από την Ιερά Εξέταση στην Ισπανία και στην Πορτογαλία και είχαν βρει καταφύγιο (και ευημερία) στο Αμστερνταμ, και οι Ασκενάζι Εβραίοι που είχαν φτάσει πιο πρόσφατα για να ξεφύγουν από τα πογκρόμ στην Ανατολή.

Ευτυχώς, οι πιο ήρεμοι επικράτησαν και τότε, και η αντιεβραϊκή εκστρατεία του Φουτ είχε επιρροή μικρής διάρκειας στην κοινωνική πολιτική της Ολλανδίας. Επιτράπηκε στους Εβραίους να ακολουθούν τη θρησκεία τους ανοιχτά, να μένουν όπου θέλουν και να απολαμβάνουν όπως και να συνεισφέρουν στην οικονομική και πολιτισμική άνθηση της ολλανδικής Χρυσής Εποχής.

Ο Βίλντερς εκπροσωπεί τουλάχιστον μία απειλή για την ολλανδική παράδοση της δεκτικότητας, της ελευθερίας και της ανεκτικότητας. Οι λίβελοί του εναντίον των μουσουλμάνων και η αυτοαποκαλούμενη άμυνα και προστασία της «ολλανδικότητας» είναι όλα υπολογισμένα για να ελκύουν τα εθνικιστικά ένστικτα των πολιτών.

Το Κόμμα για την Ελευθερία έχει επιχειρηματολογήσει υπέρ του κλεισίματος όλων των ισλαμικών σχολείων, την απαιτούμενη «αφομοίωση» όλων των μεταναστών (ό,τι και αν σημαίνει αυτό), ακόμη και την απαγόρευση του χαλάλ (ισλαμική σφαγή ζώων). Αυτά και άλλα μέτρα έχουν σκοπό να κάνουν την Ολλανδία έναν αφιλόξενο χώρο για τους μουσουλμάνους.

Αιώνες προτού εμφανιστεί στο προσκήνιο ο Βίλντερς, και μόνο μερικές δεκαετίες αφότου ο Φουτ είχε εξαπολύσει μύδρους εναντίον της εβραϊκής παρουσίας στην Ολλανδική Δημοκρατία, ο γεννημένος στην Ολλανδία φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα είχε συνθέσει ένα παντοδύναμο σύνολο από επιχειρήματα εναντίον της πολιτικής του φόβου.

Ο Σπινόζα ανησυχούσε ότι η φιλελεύθερη και ασφαλής τάξη, στην οποία Προτεστάντες, Εβραίοι, ακόμη και άθεοι και (έως έναν βαθμό) Ρωμαιοκαθολικοί αφέθηκαν να ασχολούνται με τις επιχειρήσεις τους, βρισκόταν υπό απειλή από πολιτικούς και θρησκευτικούς δημαγωγούς που ήθελαν να κατευθύνουν την Ολλανδία μακριά από την επίσημη πολιτική της ανεκτικότητας. (Το έγγραφο ίδρυσης της δημοκρατίας, η Ενωση της Ουτρέχτης του 1579, ανακήρυσσε ότι «κάθε άνθρωπος πρέπει να παραμείνει ελεύθερος στη θρησκεία του και κανένας δεν πρέπει να παρενοχληθεί ή να ερωτηθεί για το θέμα της θρησκευτικής λατρείας».)

Αυτό που απασχόλησε περισσότερο τον Σπινόζα ήταν ο τρόπος με τον οποίο ανήθικοι ηγέτες μπορούσαν να προκαλέσουν θρησκευτικά πάθη και να χειραγωγήσουν τους φόβους των πολιτών. Πάνω από όλα, ήταν η ενθάρρυνση του φόβου για την «αιώνια καταδίκη» που επέτρεπε στις εκκλησιαστικές και στις πολιτικές συμμαχίες να ελέγχουν τις καρδιές και τις συνειδήσεις των απλών ανθρώπων.

Στόχος του Σπινόζα –το γενικό φιλοσοφικό, ηθικό, και πολιτικό σχέδιό του –ήταν να δει την πολιτική του φόβου να αντικαθίσταται από μία πολιτική όχι μόνο της ελπίδας (η οποία είναι και αυτή ένα πάθος όπως ο φόβος) αλλά και ενός σκοπού. Μια τέτοια πολιτική υπονοεί ότι αποφάσεις της πολιτείας έχουν φτιαχτεί πάνω σε μία δημοκρατική βάση και με μία καθαρή ματιά σχετικά με το τι θα ήταν αληθινά το καλύτερο για όλα τα μέλη της κοινωνίας.

Ο Βίλντερς δεν νίκησε στις ολλανδικές εκλογές, όπως πολλοί είχαν φοβηθεί. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η ιδέα του έχει ηττηθεί. Καθώς οι Ολλανδοί αναλογίζονται τα αποτελέσματα των πιο σημαντικών εκλογών τους εδώ και δεκαετίες, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι άκουσαν τα μαθήματα του πιο διάσημου φιλοσόφου τους και δεν επέτρεψαν στους εαυτούς τους να κυβερνηθούν από τον φόβο και το μίσος.