Ομνύει να αρχίσει πιο καλή ζωή. Η Ανγκελα Μέρκελ διαβεβαιώνει ότι δεν θα επαναλάβει τα σφάλματα του παρελθόντος στο Προσφυγικό. «Αν μπορούσα θα γύριζα τον χρόνο πίσω» είπε την περασμένη Δευτέρα –για να «ισιώσει» προφανώς τα στραβά της περασμένης δεκαετίας τη στιγμή της γέννησής τους. Αυτά, όπως εξήγησε, ήταν απόρροια της γερμανικής έμπνευσης Συνθήκης του Δουβλίνου, που για να προστατεύσει τη Γερμανία «φόρτωνε» τους πρόσφυγες στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Ομως τα φαινόμενα απατούσαν: με την κατάρρευση του Δουβλίνου, ως αποτέλεσμα της προσφυγικής κρίσης του 2015, κατέρρευσε και η προστασία. Με αποτέλεσμα μέσα σε λίγους μήνες να πλημμυρίσει η Γερμανία με ένα εκατομμύριο νέους ξένους, την τύχη των οποίων δυσκολεύεται τώρα αφάνταστα να διαχειριστεί.
Η μηχανή του χρόνου δεν έχει βέβαια εφευρεθεί ακόμα. Τα συσσωρευμένα προβλήματα μπορεί να λυθούν μόνο στο παρόν και στο μέλλον. Αυτό προϋποθέτει, πρώτον, αυτοκριτική. Η καγκελάριος την έκανε την περασμένη Δευτέρα χαρακτηρίζοντας αυταπάτη την ιδέα ότι η Γερμανία θα μπορούσε να μείνει στο διηνεκές «ελεύθερη» από πρόσφυγες, πρώτον, κλείνοντας ερμητικά τα εθνικά της σύνορα, και δεύτερον, αναθέτοντας τη φύλαξη των ευρωπαϊκών συνόρων σε οργανωτικά «υπανάπτυκτα» κράτη, όπως η Ελλάδα. Προχώρησε και σε αλλαγή πλεύσης, εις βάρος των προσφύγων, εξαγγέλλοντας επίσπευση της διαδικασίας απέλασης όσων δεν δικαιούνται άσυλο και μείωση των επιδομάτων τους από το 2017.
Τα ιερά και όσια


Ο όρκος της κυρίας Μέρκελ δεν ήρθε τυχαία. Είχαν προηγηθεί δυο συντριπτικές ήττες του κόμματός της, του Χριστιανοδημοκρατικού, σε κρατιδιακό επίπεδο, που, παρά τους κακούς οιωνούς, την άφησαν άναυδη. Κατ’ αρχάς στο Μέκλεμπουργκ-Φορπόμερν (προ τριών εβδομάδων) και ύστερα στην πόλη-κρατίδιο του Βερολίνου (την περασμένη Κυριακή). Στον αντίποδα ήταν η ιλιγγιώδης άνοδος του ξενοφοβικού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), που στο Μέκλεμπουργκ-Φορπόμερν σάρωσε κυριολεκτικά, γινόμενο δεύτερο σε δύναμη κόμμα του κρατιδίου και αφήνοντας πίσω του τους Χριστιανοδημοκράτες. Η χαριστική βολή στην «ψυχολογία» της ήρθε από πρόσφατη δημοσκόπηση, στην οποία το 82% των ερωτηθέντων ζητούσε τη ριζική αναθεώρηση της προσφυγικής της πολιτικής.
Από τότε η διάθεσή της, αλλά και γενικότερα η πολιτική ατζέντα στο Βερολίνο, καθορίζεται από την Εναλλακτική για τη Γερμανία. Οχι από τις θέσεις, αλλά από τις «παρόλες» της, που διεγείρουν τα ξενοφοβικά ανακλαστικά όλο και πιο μεγάλου μέρους του εκλογικού σώματος. Οι ηγέτες τους ονειρεύονται να μπουν ως τρίτο σε δύναμη κόμμα στην ομοσπονδιακή Βουλή το 2017 ποδοπατώντας όλα τα ιερά και όσια της Γερμανίας: με μαζική απέλαση προσφύγων, έξοδο από την ΕΕ, ξήλωμα δημοκρατικών θεσμών. Αυτό τρομοκρατεί πολλούς παραδοσιακούς πολιτικούς. «Κοιμάμαι και ξυπνώ με τον βραχνά ότι δεν θα επανεκλεγώ αν δεν βρίζω κι εγώ τους πρόσφυγες» παραπονιέται χριστιανοδημοκράτης βουλευτής που θέλει να μείνει ανώνυμος.
Ναυάγιο της προσφυγικής πολιτικής της κυρίας Μέρκελ; Από πρώτη ματιά ναι. Και οι συνεχείς τριβές της με τον βασικό της εσωκομματικό αντίπαλο, τον πρόεδρο της Χριστιανοκοινωνικής Ενωσης (CSU) της Βαυαρίας Χορστ Ζεχόφερ, υποσκάπτουν το κύρος της στο χριστιανοδημοκρατικό στρατόπεδο.
Η «λύση Σόιμπλε»


Μια δεύτερη ματιά ωστόσο δείχνει ότι η κατάστασή της δεν είναι και τόσο τραγική. Και αυτό για τρεις λόγους:

  • Πρώτον, επειδή παρά την αισθητή μείωση της δημοτικότητάς της παραμένει ανάμεσα στους 3-4 δημοφιλέστερους πολιτικούς της χώρας.
  • Δεύτερον, επειδή δεν έχει αξιόλογο αντίπαλο στο χριστιανοδημοκρατικό στρατόπεδο, παρά τις προσπάθειες του κ. Ζεχόρερ να προωθήσει τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στη θέση του υποψηφίου καγκελάριου των Χριστιανοδημοκρατών στις επόμενες εκλογές. Ο τελευταίος αρνείται βέβαια την «τιμή» και αφήνει να διαρρεύσει ότι θα αποδεχόταν τέτοια υποψηφιότητα μόνο αν η κυρία Μέρκελ παραιτούνταν αυτοβούλως από αυτήν. Αυτό αποκλείεται ωστόσο να συμβεί: Η κυρία Μέρκελ έχει δηλώσει ήδη επίσημα ότι θα επιχειρήσει να επανεκλεγεί πρόεδρος των Χριστιανοδημοκρατών (CDU) στο προσεχές συνέδριο του κόμματος τον ερχόμενο Δεκέμβριο –κάτι που θεωρείται βέβαιο πως θα πετύχει. «Η πρόεδρος του κόμματος γίνεται αυτόματα υποψήφιος καγκελάριος» λέει ο πολιτικολόγος Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ. Η «λύση Σόιμπλε» μπαίνει έτσι αναγκαστικά στο ράφι.
  • Και, τρίτον, επειδή τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης συνεχίζουν να την πριμοδοτούν, μερικά μάλιστα, όπως η «Zeit», να την εκλιπαρούν να ξαναγίνει καγκελάριος, για να σώσει, πρώτον (για το καλό της χώρας) την τιμή της προσφυγικής πολιτικής της, δεύτερον, την ενότητα της παράταξής της (που λόγω των αναφερθέντων τριβών μεταξύ της και του κ. Ζεχόφερ κινδυνεύει να διασπαστεί), τρίτον, τη Δύση, η ύπαρξη της οποίας απειλείται από «παράφρονες» πολιτικούς, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, και τέταρτον την ίδια της την «ψυχή» αντιμετωπίζοντας με σθένος τις δυσοίωνες προκλήσεις των νέων καιρών.
Αλλες συμμαχίες
Ολα δείχνουν ότι η κυρία Μέρκελ θα δοκιμάσει και πάλι την τύχη της στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2017. Ομως και η αναμενόμενη νίκη της δεν της εξασφαλίζει αυτόματα την καγκελαρία. «Η εποχή των παχιών αγελάδων για τα λαϊκά κόμματα (σ.σ.: το χριστιανοδημοκρατικό και το σοσιαλδημοκρατικό) έχει περάσει» λέει ο κ. Νοϊγκεμπάουερ. «Η Εναλλακτική για τη Γερμανία αφαιρεί, ιδίως από τους Χριστιανοδημοκράτες, μεγάλο μέρος της εκλογικής τους δύναμης» –με αποτέλεσμα τη σημαντική συρρίκνωση του εκλογικού ποσοστού τους. «Δεν πιστεύω ότι θα ξεπεράσουν το 30%-33% –το 2013 είχαν 42%» προσθέτει. Αν, ταυτόχρονα, οι Σοσιαλδημοκράτες πέσουν κάτω από το 20% (κάτι όχι απίθανο), οι δυο σημερινοί εταίροι δεν θα έχουν πλέον τον αναγκαίο αριθμό βουλευτών για να σχηματίσουν δικομματική κυβέρνηση συνασπισμού.
Το πιθανότερο θα ήταν τότε να συγκροτηθεί κυβέρνηση τριών κομμάτων με χριστιανοδημοκρατική συμμετοχή –ή και χωρίς αυτήν. Το φαβορί στην τελευταία περίπτωση θα ήταν μια κόκκινη-κόκκινη-πράσινη κυβέρνηση –από τα κομματικά χρώματα των Σοσιαλδημοκρατών, της Linke (Αριστεράς) και των Πράσινων –που θα ανοίξει νέο κεφάλαιο στη Γερμανία, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι ηγεσίες των τριών κομμάτων εργάζονται ήδη προς αυτή την κατεύθυνση. Η προεργασία υπόκειται σε ποικιλώνυμα δίκτυα βουλευτών (το Spiegel-on line δημοσίευσε πρόσφατα τα ονόματά τους), που εντοπίζουν όλες τις μεταξύ τους συμφωνίες και διαφωνίες ως αφετηρία για την κατάρτιση ενός μελλοντικού κυβερνητικού προγράμματος.
Νέοι καιροί, άλλες συμμαχίες. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι Σοσιαλδημοκράτες αρνούνταν καν να συζητήσουν την πιθανότητα συνεργασίας με τη Linke σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Τώρα την προωθούν διατηρώντας μόνο μικρούς ενδοιασμούς που προέρχονται, μεταξύ άλλων, από την αρνητική στάση της Αριστεράς έναντι του ΝΑΤΟ.

ΠΑΡΑΔΟΞΟ
Η προοπτική της συγκρότησης της τριμερούς συμμαχίας προκαλεί δέος. Και αυτό επειδή μια τέτοια κυβέρνηση θα είναι, ενάντια στη θέληση όλων, το προϊόν της ισχυροποίησης του κόμματος των ξενοφόβων. Ταυτόχρονα, θα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με το γενικότερο πολιτικό «τρεντ», που χάρη στην Εναλλακτική κινείται απρόσκοπτα προς τα δεξιά. «Θα έχουμε κεντροαριστερή κυβέρνηση σε βαρύ δεξιό περιβάλλον» λέει ο κ. Νοϊγκεμπάουερ. Ιστορικό παράδοξο, που εμπερικλείει τη δυνατότητα συνεχών πολιτικών αναταράξεων. Αυτό όμως ίσως δεν θα αγγίζει πολύ την κυρία Μέρκελ. Ούσα εκτός πολιτικού παιχνιδιού, αυτή θα έχει περισσότερο χρόνο για την αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Αμφίβολο αν θα βρει και τότε κάπου τη μηχανή του.

Εναλλακτική για τη Γερμανία
Ο εμπρηστής με το πρόσωπο του καλοκάγαθου μικροαστού
Είναι κόμμα-γρίφος. Η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) αποτελεί ακόμα και για τους ειδικούς αίνιγμα. Αυτό οφείλεται, από τη μια, στο ότι ως κόμμα-κίνημα αλλάζει διαρκώς σύνθεση, στόχους και κατεύθυνση και από την άλλη στο ότι είναι οργάνωση-χαμαιλέοντας, που μεταμορφώνεται κατά το δοκούν για να εξαπατήσει ασύστολα τους αντιπάλους του.
Σίγουρο είναι ότι η Εναλλακτική έχει αναγάγει σε σύστημα τον φόβο και τη συκοφαντία. Μία από τις πρόσφατες αποφάσεις της: να ρίχνει στην Ανγκελα Μέρκελ προσωπικά την ευθύνη για κάθε τρομοκρατική επίθεση στη Γερμανία. «Με τέτοια λογική θα πρέπει να εύχεται να γίνονται κάθε μέρα τέτοιες επιθέσεις» έγραψε εφημερίδα.
Στο βιβλίο του «Αγανακτισμένοι πολίτες και εμπρηστές», που κυκλοφόρησε πρόσφατα, ο πολιτικολόγος Χάγιο Φούνκε (βλέπε συνέντευξη) συνοψίζει τις διάφορες απόψεις για το ποιόν αυτού του «μορφώματος» στη φράση: «Δεξιός λαϊκισμός στη μέθοδο, ακροδεξιά ουσία». Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι κατά την πρώτη εμφάνισή του, το 2013, ήταν ένα ανιαρό, «γεροντίστικο» κόμμα, όπως ακριβώς και οι ιδρυτές του: συνταξιούχοι καθηγητές πανεπιστημίου, ξεχασμένοι πολιτικοί, παροπλισμένοι ανώτατοι υπάλληλοι. Αυτό άλλαξε ωστόσο γρήγορα: μια νέα φουρνιά μεσήλικων και αδίστακτων ακροδεξιών, με επικεφαλής τη Φράουκε Πέτρι και τον Γεργκ Μόιτεν, κατέλαβε τον Ιούλιο του 2015 πραξικοπηματικά την ηγεσία του και άλλαξε την κομματική πορεία κατά 180 μοίρες. «Σπάνια στην ιστορία της μεταπολεμικής Ευρώπης έχει μετατραπεί τόσο γρήγορα και τόσο ριζικά ένα μετριοπαθές συντηρητικό κόμμα σε μια οργάνωση της ακροδεξιάς προπαγάνδας» διαπιστώνει ο κ. Φούνκε.
Η Εναλλακτική έχει επιτύχει ήδη περιφανείς νίκες σε κρατιδιακές εκλογές, όπως πρόσφατα στο Μέκλεμπουργκ-Φορπόμερν και στο κρατίδιο-πόλη του Βερολίνου. Πολύ πιο σημαντικό γεγονός γι’ αυτήν είναι όμως ότι κατάφερε να εξασφαλίσει μια σταθερή θέση δεξιά της Χριστιανοδημοκρατίας, κάτι που μεταπολεμικά δεν είχε επιτύχει κανένα άλλο συντηρητικό κόμμα.
Η εξήγηση του πολιτικολόγου Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ: «Οι Χριστιανοδημοκράτες της Μέρκελ έχασαν την ικανότητα να κρατούν στις γραμμές τους τα ακροδεξιά μέλη τους, όπως το έκαναν για δεκαετίες. Επόμενο έτσι αυτά να χτίσουν νέα κομματική στέγη». Αυτό ανέτρεψε το κομματικό σκηνικό της χώρας με ανυπολόγιστες βραχυ- και μακροπρόθεσμες συνέπειες: η κυρία Μέρκελ απειλείται αίφνης (βλέπε παράπλευρο άρθρο) να μείνει εκτός καγκελαρίας μετά τις εκλογές του 2017 όχι επειδή δεν θα τις κερδίσει αλλά επειδή δεν θα βρίσκει τους κατάλληλους εταίρους για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού.
Η Εναλλακτική δηλώνει πιστή στον δυτικό τουλάχιστον πολιτισμό. Ομως το πρόγραμμά της την προδίδει. Σε αυτό αναφέρεται ρητά: «Η ιδεολογία της πολυπολιτισμικότητας, τα εισαγόμενα πολιτιστικά ρεύματα… αποτελούν σοβαρή απειλή για την κοινωνική ειρήνη και τη διατήρηση του έθνους ως πολιτισμικής ενότητας». Αυτό σημαίνει: Εξω ο Βολταίρος, έξω το ροκ-εν-ρολ, έξω ο Πικάσο, έλεγε ραδιοσχολιαστής. Η AfD δεν στρέφεται μόνο κατά του Ισλάμ αλλά και εναντίον όλου του δυτικού πολιτισμού, που δεν είναι καθαρόαιμα γερμανικός. Και αυτό αποτελεί έναν τεράστιο κίνδυνο και για τους Γερμανούς –πιο θανάσιμο ίσως και από την τρομοκρατία.

Χάγιο Φούνκε, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου
«Δεν κινδυνεύει να ανατραπεί το πολιτικό σύστημα της χώρας»
Το 85% των γερμανών ψηφοφόρων παραμένουν πιστοί στα δημοκρατικά κόμματα και αυτό δεν είναι εύκολο να αλλάξει, εκτιμά μιλώντας στο «Βήμα» ο Χάγιο Φούνκε, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (FU Berlin).

Η άνοδος της Εναλλακτικής για τη Γερμανία σηματοδοτεί τη δημιουργία ενός νέου κομματικού συστήματος στη Γερμανία. Αλλάζει με αυτό και το πολιτικό σύστημα της χώρας;
«Ως τώρα όχι. Θα αλλάξει αν οι Χριστιανοκοινωνιστές της Βαυαρίας, που στο παρελθόν ήταν μόνο κατά περιστάσεις λαϊκιστές, αναδείξουν τον λαϊκισμό σε βασικό τους πρόγραμμα. Αυτό προς το παρόν δεν υπάρχει. Η Εναλλακτική από μόνη της δεν είναι σε θέση να αλλάξει το πολιτικό σύστημα. Κι αυτό επειδή δεν έχει κανέναν χαρισματικό πολιτικό στις γραμμές της. Η ηγεσία της είναι διχασμένη και μπλεγμένη σε ατέλειωτους καβγάδες. Η ροπή προς την Ακροδεξιά ενός μέρους της υπό τον Αλεξάντερ Γκάουλαντ φοβίζει πολλούς ψηφοφόρους. Σε κάθε περίπτωση, το 85% των ψηφοφόρων μένει προσκολλημένο στα δημοκρατικά κόμματα. Και αυτό βάζει φρένο στην αλλαγή του πολιτικού συστήματος».

Τι είναι η Εναλλακτική: δεξιό συντηρητικό κόμμα ή ακροδεξιά οργάνωση;
«Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Πρόκειται για οργάνωση που ριζοσπαστικοποιήθηκε προς τα δεξιά μέσω ενός εσωκομματικού πραξικοπήματος. Κανονικό κόμμα όμως δεν είναι αλλά κόμμα-κίνημα που αλλάζει συνεχώς πορεία και χαρακτηριστικά».

Ποια είναι η εικόνα του ανθρώπου στην Εναλλακτική, τι ρόλο παίζει το θέμα της ταυτότητας;
«Μεγάλο. Η Εναλλακτική είναι εθνοκεντρικό κόμμα, η ατομική ταυτότητα παράγεται από την έννοια της λαϊκής κοινότητας των Γερμανών (Volksgemeinschaft, völkisch), που έχει ναζιστική προέλευση και καμία σχέση με οικουμενικές αξίες. Αναφορικά με τους ξένους, αποκρούει καθετί που έχει σχέση με το Ισλάμ. Στο συνέδριό της, τον Μάιο του 2014, οι σύνεδροι το αποκήρυξαν με μεγάλη πλειοψηφία ως εχθρό του λαού».

Σημαντικό ρόλο στο δεξιό και ακροδεξιό φάσμα παίζει και η λεγόμενη Νέα Δεξιά. Περί τίνος πρόκειται;
«Οι εκπρόσωποι της Νέας Δεξιάς διαχωρίζουν τη θέση τους από τους ναζί, εμφανίζονται ως καινοτόμοι και μοντέρνοι και μιλούν για εθνοπλουραλισμό αποφεύγοντας κάθε ρατσιστική ορολογία. Με αυτό ρίχνουν στάχτη στα μάτια του κοινού. Οταν λένε: «Η Ελλάδα στους Ελληνες», «Η Τουρκία στους Τούρκους» ή «Η Γερμανία στους Γερμανούς» εννοούν συγχρόνως ότι ανάμεσα σε αυτές τις συλλογικότητες υπάρχουν αγεφύρωτες πολιτιστικές διαφορές. Αυτό σημαίνει ότι αιχμαλωτίζουν κάθε άτομο σε μια αναλλοίωτη συλλογικότητα. Τέτοια αιχμαλωσία είναι όμως κοντά στον ρατσισμό, αν όχι το ίδιο με αυτόν».

Απειλείται η Μέρκελ άμεσα από την Εναλλακτική;
«Από μόνη της όχι. Η Μέρκελ θα κερδίσει τον αγώνα εναντίον των Χριστιανοκοινωνιστών, επειδή οι τελευταίοι συνιστούν τοπική, επαρχιακή δύναμη, είναι δηλαδή μικροί για τα μέτρα της. Η Εναλλακτική θα γινόταν κίνδυνος για τη Μέρκελ, αν ο Ζεχόφερ (σ.σ.: πρόεδρος των Χριστιανοκοινωνιστών και πρωθυπουργός της Βαυαρίας) επιχειρούσε μια συγχώνευση με την Εναλλακτική για τη Γερμανία. Τέτοιο πράγμα όμως δεν θα τολμήσει να κάνει επειδή αυτό θα οδηγούσε στη διάλυση της Ουνιόν, της μόνιμης συμμαχίας Χριστιανοδημοκρατών -Χριστιανοκοινωνιστών. Η συνέπεια θα ήταν η απώλεια του πιο υψηλού αγαθού τους, της εξουσίας, κάτι που τα κόμματα αυτά δεν αντέχουν με τίποτα».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ