Ο θρύλος του βασιλιά Κανούτου (του βίκινγκ «αυτοκράτορα του Βορρά» από το 1016 ως το 1035 μ.Χ.) περιγράφει πώς ο ίδιος, ένας από τους πρώτους αγγλοσάξονες βασιλιάδες, έδειξε στους υπηκόους του τα όρια της βασιλικής εξουσίας.

Ο Κανούτος έστησε προκλητικά τον θρόνο του δίπλα στη θάλασσα, στην Αγγλία, και «διέταξε» την παλίρροια να γυρίσει πίσω. Oταν η παλίρροια ανέβηκε, ως συνήθως, και η θάλασσα τον μούσκεψε, ο Κανούτος είπε στους αυλικούς του: «Τώρα πείτε σε όλον τον κόσμο πόσο κενή είναι η εξουσία των βασιλιάδων!».

Η βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι, που έχει ως μότο το «Brexit σημαίνει Brexit», μοιάζει να πιστεύει πως ο Κανούτος θα έπρεπε να είχε διοργανώσει ένα δημοψήφισμα. Αν και η Μέι ήταν αντίθετη προς την αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), σήμερα έχει ένα νέο «μάντρα»: «Θα κάνουμε το Brexit επιτυχία επειδή το ψήφισε ο λαός».
Ομως αυτό είναι ανοησία. Αν η Βρετανία γίνει η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα εκτός από τη Ρωσία που θα αποκλείσει εαυτήν από την κοινή ευρωπαϊκή αγορά, δεν θα πετύχει οικονομικά, ασχέτως αν το έχει ψηφίσει ο λαός. Οπως ένα δημοψήφισμα δεν θα είχε εμποδίσει την παλίρροια να μουσκέψει τον Κανούτο, έτσι δεν θα αντιστρέψει και τις οικονομικές παλίρροιες που γεννιούνται από την παγκοσμιοποίηση.
Καθώς η βρετανική οικονομία θα πέφτει σε ύφεση, η κοινή γνώμη θα μεταστρέφεται. Η ισχνή κοινοβουλευτική πλειοψηφία της Μέι θα πιεστεί. Συνεπώς οι κύριες αποφάσεις για το Brexit θα ληφθούν όχι στο Λονδίνο αλλά στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο.
Τα δύο κρίσιμα ερωτήματα
Λαμβάνοντας αυτές τις αποφάσεις, οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να απαντήσουν σε δύο ερωτήματα: Πρώτον, πρέπει η Βρετανία να διατηρήσει τα κυριότερα πλεονεκτήματα ενός μέλους της ΕΕ ενώ απορρίπτει τους κανόνες και τους θεσμούς της ΕΕ; Και, δεύτερον, πρέπει ορισμένοι από αυτούς τους κανόνες και τους θεσμούς να μεταρρυθμιστούν για να κάνουν την ΕΕ πιο ελκυστική στους ψηφοφόρους, όχι μόνο στη Βρετανία αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη;
Οι απαντήσεις είναι προφανώς «Οχι» στο πρώτο ερώτημα και «Ναι» στο δεύτερο. Αποκλείοντας κίβδηλες ενδιάμεσες επιλογές, όπως το «νορβηγικό» και το «ελβετικό» μοντέλο (τα οποία έχει έτσι κι αλλιώς απορρίψει η Μέι γιατί περιλαμβάνουν την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων), η ΕΕ θα μπορούσε να κάνει εγκαίρως εξαιρετικά σαφείς τις οικονομικές επιπτώσεις του Brexit. Το Λονδίνο θα έπαυε να είναι η χρηματοοικονομική πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Πολλές βρετανικές εξαγωγικές εταιρείες δεν θα ήταν βιώσιμες. Αρκετοί οριακά ευρωσκεπτικιστές θα άλλαζαν μάλλον άποψη, ώστε η πλειοψηφία 52%-48% του Brexit να ανατραπεί.

Η μεταστροφή της κοινής γνώμης θα ήταν σχεδόν βέβαιη αν οι ευρωπαίοι ηγέτες θεωρούσαν το δημοψήφισμα του Brexit ως καμπανάκι για μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ.
Φανταστείτε, για παράδειγμα, οι ευρωπαίοι ηγέτες να ενέκριναν την πρόσφατη πρόταση της Δανίας να επιτραπεί στις εθνικές κυβερνήσεις να δίνουν άλλες κοινωνικές παροχές στους πολίτες τους και άλλες στους πρόσφατους μετανάστες. ‘Η να επέκτειναν σε όλη την Ευρώπη το ελβετικό σχέδιο για «φρένο ασφαλείας» κατά των αιφνίδιων μεταναστευτικών ροών. Φανταστείτε να χαλάρωναν τους αντιπαραγωγικούς κανόνες στον προϋπολογισμό και στις τράπεζες που έχουν πνίξει τη Νότια Ευρώπη. Φανταστείτε, τέλος, η ΕΕ να παραδεχόταν ότι η συγκέντρωση της εξουσίας στις Βρυξέλλες έχει παραγίνει και να τερμάτιζε επισήμως την πορεία προς «ακόμη περισσότερη ένωση».
Η γραφειοκρατία αντιστέκεται
Τέτοιες μεταρρυθμίσεις θεωρούνται απαράδεκτες στις Βρυξέλλες γιατί απαιτούν αλλαγές στις συνθήκες και θα τις απέρριπταν οι ψηφοφόροι. Οι ψηφοφόροι όμως, που αντιτάχθηκαν σε προηγούμενες ευρωπαϊκές συνθήκες επειδή συγκέντρωναν την εξουσία στις Βρυξέλλες, θα επιδοκίμαζαν μεταρρυθμίσεις που επαναφέρουν την εξουσία στις εθνικές κυβερνήσεις. Το πραγματικό εμπόδιο προς τη μεταρρύθμιση είναι η αντίσταση της γραφειοκρατίας προς το να εκχωρήσει εξουσία.
Η ευρωπαϊκή Επιτροπή υπερασπίζεται εμμονικά το acquis communautaire, το σύνολο των εξουσιών που έχει «κατακτήσει» η ΕΕ. Ο πρόεδρός της Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ χαιρέτισε το Brexit ως μια ευκαιρία για «να ενισχυθεί το acquis» συγκεντρώνοντας ακόμη περισσότερες εξουσίες στις Βρυξέλλες. Ομως ο Γιούνκερ, όπως και η Μέι, πρέπει να θυμηθεί τον Κανούτο. Η παλίρροια της εθνικής δημοκρατίας ανεβαίνει στην Ευρώπη. Και τα συνθήματα περί «ακόμη περισσότερης ένωσης» δεν θα την αναστρέψουν. Οι ευρωπαίοι ηγέτες ή πρέπει να παραδεχθούν την πραγματικότητα ή θα δουν την Ευρώπη να καταρρέει.
* Ο κ. Anatole Kaletsky είναι επικεφαλής οικονομολόγος και συμπρόεδρος του Gavekal Dragonomics. Πρώην αρθρογράφος στους «Times» του Λονδίνου, στους «International New York Times» και στους «Financial Times», είναι ο συγγραφέας του Capitalism 4.0.

HeliosPlus