Σημαντική ως και επικίνδυνη υποχώρηση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών στην Ευρώπη διαπιστώνουν μελετητές του Ινστιτούτου Peterson ΙΕ της Ουάσιγκτον και παράλληλα καταγράφουν αδυναμία, ακόμη και αδιαφορία, των Ευρωπαίων να αντισταθούν στο φαινόμενο της συρρίκνωσης της δημοκρατίας.
Αποτέλεσμα παρατηρήσεων και επί τόπου μετρήσεων σε 18 ευρωπαϊκές χώρες στη διάρκεια της πενταετίας 2010-2015 τα συμπεράσματα και οι εξηγήσεις των επιστημόνων περιέχονται σε πολυσέλιδη έκθεση η οποία κατατέθηκε σε διεθνείς οργανισμούς, περιλαμβανομένου του ΟΗΕ, στις αρχές του περασμένου Ιουνίου. Το πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο αυτής της εξέλιξης είναι, κατά τους συντάκτες της έκθεσης, ότι η υποχώρηση των «δημοκρατικών αξιών και στοιχείων» συνδέεται αρνητικά με την οικονομική άνθηση. Στη Γαλλία και στην Ολλανδία π.χ. η αξιόλογη οικονομική ανάπτυξη συμβάδισε με τη λήψη μέτρων που «δέσμευσαν» περισσότερο δημοκρατικές ελευθερίες όπως η διακίνηση ιδεών, οι εργασιακές σχέσεις κ.ά. Μόνο στη Σλοβενία από τις χώρες της Ευρώπης δεν σημειώνεται αυτό το χαρακτηριστικό. Εδώ η οικονομική ανάπτυξη –όχι σπουδαία –συμβαδίζει με τη διεύρυνση και εμπέδωση των δημοκρατικών αξιών.
Χώρες πατροπαράδοτα φιλελεύθερα δημοκρατικές, όπως η Σουηδία, το Λουξεμβούργο και η Ελβετία, γνώρισαν κυβερνητικά μέτρα, κυρίως με τη μορφή φόρων, τα οποία μεταξύ άλλων προκάλεσαν τον περιορισμό είτε των ωρών διδασκαλίας σε πανεπιστήμια είτε των δημόσιων συζητήσεων για θέματα του ευρύτερου κοινωνικού και πολιτικού χώρου στη διάρκεια της πενταετίας.
Στα κράτη του άλλοτε σοβιετικού συνασπισμού μεταξύ 2010 και 2015 επιβλήθηκαν μέτρα τα οποία περιόρισαν την ελευθερία του Τύπου και των ΜΜΕ, διατάγματα που ψαλίδισαν τις συνδικαλιστικές ελευθερίες ή έδωσαν αφορμή να διασπαστούν δημοκρατικοί συνασπισμοί. Στην Ουγγαρία και στην Πολωνία π.χ. μονιμοποιήθηκε σχεδόν ισχυρή κυβερνητική παρέμβαση στη Δικαιοσύνη, στη Σλοβακία έγινε πρακτικά σχεδόν αδύνατο να προσφύγει ένας ιδιώτης είτε ένα πνευματικό μη κυβερνητικό ίδρυμα στο ανώτατο δικαστήριο, στο Κόσοβο και στην Κροατία –σε δύο χώρες όπου το μέσο εισόδημα αυξήθηκε ως 28% στην πενταετία –διασπάστηκαν δημοκρατικοί πολιτικοί σχηματισμοί με αποτέλεσμα να συμπιεστεί κάθε προοδευτική πολιτική κίνηση.
Στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, ιδιαίτερα στην Ισπανία, έκαναν την (επαν)εμφάνισή τους θρησκευτικές «πνευματικές» οργανώσεις οι οποίες έχουν εισχωρήσει στην «τοπικιστική» πολιτική, στον ευρύ κοινωνικό χώρο και στα πνευματικά ιδρύματα. Η αντίσταση σε αυτό το φαινόμενο είναι «απογοητευτική», ακόμη και ανύπαρκτη. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι στην Ιταλία θα κατέβουν στους δρόμους δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης επειδή διαφωνούν για ένα ποδοσφαιρικό αποτέλεσμα αλλά δεν θα υπάρξει αξιόλογη διαμαρτυρία αν καταργηθούν μαθήματα κοινωνικού περιεχομένου στα ανώτερα πνευματικά ιδρύματα. «Η είδηση θα αγνοηθεί από τα ΜΜΕ και δεν θα απασχολήσει την ευρύτερη πανεπιστημιακή κοινότητα πέραν των δύο-τριών ημερών» σημειώνει η έκθεση του Peterson ΙΕ.
Οι συντάκτες της έκθεσης διαπιστώνουν τον προσανατολισμό της πολιτικής προς τα δεξιά σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης. Δεν δείχνουν να τους ενοχλεί αυτό, καθώς το βλέπουν περίπου σαν παροδικό φαινόμενο επειδή το κοινοβουλευτικό σύστημα «έχει εμπεδωθεί γερά» σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Είναι ενδιαφέρον ότι πιστεύουν πως υπάρχει μίμηση της μιας χώρας από την άλλη –γεγονός το οποίο διευκολύνεται από το ότι συνδέονται όλες οι χώρες όντας στην Ευρωπαϊκή Ενωση –και αναφέρουν την περίπτωση της Αυστρίας και της Δανίας οι οποίες απομακρύνθηκαν από τις δημοκρατικές φιλελεύθερες ρίζες τους κατά μίμηση των γειτόνων τους, της Γερμανίας. Κάπως επιπόλαια εξήγηση αλλά πρέπει να καταγραφεί.
Το 2010 οι Ευρωπαίοι δεν έδιναν μεγάλη προσοχή στα κόμματα της Δεξιάς, μάλιστα στη Βρετανία, στο Βέλγιο, στην Πορτογαλία κ.α. τα θεωρούσαν «δεινόσαυρους» –που έχουν εξαφανιστεί. Πέντε χρόνια αργότερα θεωρούνται «παράγοντας σταθερής ανάπτυξης» για το 40%-55% των Ολλανδών, των Δανών, ακόμη και των Ισπανών. Για το 55% των Γάλλων και των Ιταλών το 2015 είναι «κόμματα μακράς προοπτικής» και μόνο στη Γερμανία παραμένει σχεδόν αμετάβλητο το σχετικά υψηλό ποσοστό της υποστήριξης της Δεξιάς και της Ακροδεξιάς στην πενταετία –από 26% σε 30% περίπου. Τι όμως θεωρούν Δεξιά οι Ευρωπαίοι; Τη «συγκέντρωση του χρήματος στην ελίτ», όπως το 40% των Δυτικοευρωπαίων, την «κατάργηση βασικών δημοκρατικών οξιών», όπως οι Βρετανοί, οι Σκανδιναβοί, οι Νοτιοευρωπαίοι (από 65% το 2010 σε 35% το 2015) ή ένα είδος «σοσιαλιστικού μορφώματος», όπως οι Πολωνοί, οι Τσέχοι, οι Σλοβάκοι κ.ά.; Οι συντάκτες της έκθεσης περιορίζονται στο να καταγράψουν τις μετρήσεις τους.
ΝΑΤΟ και ΕΚΤ στις πρώτες θέσεις
Ποιους θεσμούς στηρίζουν(;) οι Ευρωπαίοι
Στο ερώτημα ποιους διεθνείς θεσμούς υποστηρίζουν οι Ευρωπαίοι και ως ποιον βαθμό είναι διατεθειμένοι να πάρουν μέρος στην προάσπισή τους τα αποτελέσματα είναι ενδιαφέροντα. Τα Ηνωμένα Εθνη μόλις κατορθώνουν να σταθούν στην πρώτη πεντάδα –μετά τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, τέταρτο, και τους Γιατρούς δίχως Σύνορα, στην τρίτη θέση. Το ΝΑΤΟ είναι πρώτο, ακόμη και το 2010, όταν η ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα δεν είχε εμφανιστεί, είναι όμως κάπως… περίεργη αυτή η «υποστήριξη». Είναι θεωρητική. Στο αν θα υποστηρίξουν το ΝΑΤΟ έμπρακτα, αν θα υποστηρίξουν ενδεχόμενη στρατιωτική εμπλοκή του, μόνο οι χώρες του άλλοτε Ανατολικού Συνασπισμού θα σπεύσουν, και αυτές όχι πολύ εντυπωσιακά –ένα ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 65% (το 2010) και 30% (το 2015) των Πολωνών, Τσέχων, Ρουμάνων κ.ά. δεν δείχνει προθυμία. Οι Δυτικοευρωπαίοι βλέπουν το ΝΑΤΟ σε όλη τη διαδρομή της πενταετίας μάλλον ως «κάτι καλό, αλλά που δεν τους αφορά άμεσα». Η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα κατέχει τη δεύτερη θέση των θεσμών που υποστηρίζουν οι Ευρωπαίοι, ακόμη και χώρες οι οποίες δεν μετέχουν στην ΕΕ, όπως η Ελβετία, η Αλβανία και η Σερβία.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
